De Mesdag (HR 14-01-2011, NJ 2012, 88)

Casus

De eisers in deze zaak hadden door een erfenis een schilderij van H.W. Mesdag in eigendom verkregen. Zij hadden daarna aan handelaar 1 gevraagd het schilderij voor hen te verkopen, waartoe deze handelaar 1, het schilderij op 18 september 2002 aan handelaar 2 in consignatie had gegeven op grond van een door hen beiden ondertekende consignatieovereenkomst. Deze overeenkomst gaf o.a. aan dat een minumumverkoopprijs van € 135.000 van toepassing was en dat alvorens tot verkoop over te gaan vooraf overleg tussen de twee handelaren over de uiteindelijke verkoopprijs moest plaatsvinden.

Na een paar dagen levert Handelaar 2 de Mesdag af bij de kopers. Daarbij werd op schrift gesteld dat de waarde van de Mesdag € 80.000 was en dat door overdracht van de Mesdag onder meer een schuld van Handelaar 2 bij kopers (wegens een eerdere transactie) werd vereffend. Er had geen overleg plaatsgevonden tussen de twee handelaren over de uiteindelijke verkoopprijs voorafgaand aan deze verkoop.

De eisers in cassatie (de eigenaars die het schilderij hadden geërfd) hebben hierop conservatoir beslag tot afgifte laten leggen op de Mesdag. Zij eisen in de procedure die volgt, een verklaring voor recht dat zij eigenaar zijn van de Mesdag en afgifte van het schilderij.

Rechtbank en Hof

De rechtbank heeft deze vorderingen toegewezen. Het hof vernietigde dit en wees de vorderingen van eisers alsnog af. Het Hof oordeelde dat handelaar 2 wel in zijn verplichtingen onder de consignatieovereenkomst tekort geschoten was, maar dat dit de beschikkingsbevoegdheid van handelaar 2 niet aantastte. De kopers waren dus wel eigenaar geworden. Tegen het arrest van het hof hebben eisers tot cassatie beroep ingesteld.

Hoge Raad

De Hoge Raad oordeelde (r.o. 3.3.3) dat door de in de consignatieovereenkomst opgenomen voorwaarde de bevoegdheid van handelaar 2 tot verkoop van de Mesdag werd beperkt (art. 3:84 BW). Handelaar 2 kon aan die overeenkomst daarom geen beschikkingsbevoegdheid ontlenen. Volgens de Hoge Raad (r.o. 3.6.1) had het hof niet uit mogen gaan van de goede trouw van de kopers met betrekking tot de beschikkingsonbevoegdheid van handelaar 2. Het hof mocht niet zonder verdere onderbouwing de kopers als “particulier” zien, omdat de eigenaren o.a. hadden aangevoerd dat kopers de waarde van kunst kenden. Daarnaast stelde de Hoge Raad dat de Mesdag voor “een bijzonder laag bedrag” was verkocht, en dit had voor twijfel kunnen hebben gezorgd omtrent de bevoegdheid van handelaar 2.

Handelaar 2 was niet bevoegd geweest de eigendom over te dragen wegens overschrijding van de consignatieovereenkomst. De kopers moeten, als zij derdenbescherming willen inroepen, kunnen aantonen dat zij handelaar 2 voor bevoegd mochten houden en niet hoefden te betwijfelen. De Hoge Raad vernietigt de arresten van het hof.