Verbintenissenrecht Hoorcollege 7 - Rechten UL B2 - Onrechtmatige daad en schadevergoeding

Het basale uitgangspunt is 'ieder draagt zijn eigen schade',  tenzij er sprake is van grond om een ander de schade te laten dragen, bijvoorbeeld een onrechtmatige daad of risicoaansprakelijkheid. Het gaat bij dit leerstuk vooral om het aflopen van de eisen van art. 6:162.

1. Welke onderdelen worden in het hoorcollege behandeld?

• Eis 1. Onrechtmatigheid
• Eis 2. Toerekenbaarheid
• Eis 3. Causaal verband
• Eis 4. Schade
• Eis 5. Relativiteit

Eis 1. Onrechtmatigheid

Uit lid 2 van art. 6:162 blijken een aantal vormen waarin onrechtmatigheid voordoet: Inbreuk op een recht, strijd met een wettelijke plicht of strijd met hegene dat volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt. Bij gevaarzetting worden de 'Kelderluik-criteria' gebruikt. Vooral over de strijdigheid met het ongeschreven recht wordt veel geprocedeerd. 

Volgens Nieuwenhuis kun je dit leerstuk op twee manieren benaderen: kijk je naar de daad (welke dingen mag je niet doen?) of naar het belang? (welke belangen mag je niet schenden?). In Frankrijk wordt bijvoorbeeld gekozen voor de daad, in Duitsland voor het belang. Nederland zit een beetje in het midden. Nieuwenhuis is van mening dat de brede rechten van mensen centraal moeten staan in de definiëring van de onrechtmatige daad.

Eis 2. Toerekenbaarheid

Dit wordt geregeld in lid 3. Het gaat erom dat er sprake is van schuld als een persoonlijk verwijt, of dat er sprake is van een oorzaak die krachtens wet of verkeersopvattingen voor rekening van de dader komt. Het is belangrijk om te onthouden dat dit geen betrekking heeft op de risicoaansprakelijkheid. Bij risicoaansprakelijkheid gaat het namelijk om een bepaalde kwaliteit van de dader, bijvoorbeeld als werkgever voor zijn personeel. Hier gaat het echt om schade die je persoonlijk aangebracht hebt.

Eis 3. Causaal verband

De eerste zeef is het vereiste van de 'condicio sine qua non' (c.s.q.n.). Was de schade ook ontstaan zonder de betreffende oorzaak? Deze zeef laat echter teveel door, omdat de keten van causaliteit met dit vereiste erg groot wordt. Daarom is een tweede zeef nodig. Dit is de leer van de toerekening als gevolg, met een groot aantal gezichtspunten. Dit vloeit voort uit art. 6:98, waar een 'multi-factor-benadering' toegepast wordt. De factoren hierin zijn onder meer de aard van de aansprakelijkheid, de aard van de schade en de vraag of het ontstaan van de schade redelijkerwijs te verwachten was.

Bij het vaststellen van causaliteit is er vaak sprake van 'verdelende rechtvaardigheid'. Het gaat er dan om dat risico's eerlijk verdeeld worden over maatschappelijke actoren. Het is een afweging tussen twee belangen: enerzijds wil je de door slachtoffers geleden schade vergoeden, anderzijds wil je niet mensen zomaar een schadevergoedingsplicht opleggen als ze eigenlijk niets kunnen doen aan het ontstaan van de schade. Nieuwenhuis vindt daarom dat art. 6:98 aangepast moet worden, en dat 'als gevolg' vervangen moet worden door 'naar maatstaven van redelijkheid en billijkheid' zoals in art. 3:12.

De c.s.q.n. onder druk (1): alternatieve causaliteit

Daarnaast staat tegenwoordig ook de causaliteitstest van de c.s.q.n. onder druk. Bijvoorbeeld omdat er sprake kan zijn van alternatieve causaliteit. Dit wordt geregeld in art. 6:99, waarbij aan het csqn-vereiste voorbijgegaan wordt. Een berucht voorbeeld van casus met alternatieve causaliteit wordt gevormd door het medicijn DES, wat jaren later bij veel mensen kanker veroorzaakte. Dit middel werd echter door heel veel verschillende fabrikanten verkocht. Achteraf was dan niet meer te achterhalen van welke verkoper het middel afkomstig was. De Hoge Raad besloot in het arrest Des-dochters dat de afwijzing van vorderingen tot schadevergoeding in deze gevallen onaanvaardbaar was. Alle fabrikanten van het middel waren daarom ieder voor het geheel aansprakelijk, er was geen marktaandeel-aansprakelijkheid. Deze beslissing werd vooral ingegeven door motieven van slachtofferbescherming.

Een ander voorbeeld van een casus waarin aan de poten van het c.s.q.n.-vereiste gezaagd werd, was de zaak Nefalit/Karamus. Het ging hier over een man die longkanker had ontwikkeld nadat hij 15 jaar in een asbestfabriek gewerkt had, maar ook veel gerookt had. Was zijn werkgever van toen aansprakelijk? Volgens deskundigenonderzoek was de kansverdeling 55% dat het kwam door het werk in de asbestfabriek en 45% door het roken. De Hoge Raad oordeelde ook in deze casus vooral vanuit motieven van slachtofferbescherming. De Hoge Raad oordeelde dat in die gevallen waarin een kans niet zeer klein of zeer groot is, sprake is van proportionele aansprakelijkheid. De rechter mag dan 100% aansprakelijkheid van de werkgever/dader aannemen, maar moet daarna het percentage van de eigen schuld aftrekken. Dit was dus een bijzonder geval, waarin 55% causaliteit voldoende was voor het aannemen van causaliteit. Het betekent dus niet dat je altijd aan 55% genoeg hebt.

HR Deloitte/H&H (2012). Hier was er sprake van een fout fiscaal advies, waardoor de kans aanwezig was dat het slachtoffer veel inkomsten misgelopen had. Het Hof beraamde deze kans op 60%. Hier kwam de Hoge Raad echter tot een ander oordeel dan in Nefalit/Karamus. Het probleem in die casus was namelijk dat de oorzaak van de schade onzeker was. Er was hier echter geen sprake van proportionele aansprakelijkheid. Hier was de oorzaak namelijk wel duidelijk: het slechte belastingadvies. Hier was echter onzekerheid over de omvang en de kans op het ontstaan van de schade. Dit betekent dat er een schatting van de grootte van de schade gemaakt moet worden.

De c.s.q.n. onder druk (2): 'tweede causaliteit'

In deze gevallen ontstaat schade door twee oorzaken, een oorzaak A en daarna een oorzaak B.

Bij 'momentschade' blijft dan de dader van oorzaak A aansprakelijk, B is dan niet aansprakelijk.

HR Vermaat/Staat (1990): Hier werd iemand aangereden, die daardoor levenslang arbeidsongeschikt werd. Hij had dus voortdurende schade. Zeven jaar later kreeg deze persoon een hartinfarct, waardoor hij ook levenslang arbeidsongeschikt geworden zou zijn als hij dat nog niet was geweest. De Hoge Raad besloot dat in dit geval het slachtoffer nog wel een eigen risico had. De aansprakelijkheid van de automobilist gaat niet zo ver dat ook deze schade door hem gedekt zou moeten worden. De causale keten vanaf de aanrijding werd dus doorbroken. Het onderliggende uitgangspunt van deze uitspraak was het beginsel dat ieder zijn eigen schade draagt.

HR Leeuwarden/Los (2001): De gemeente Leeuwarden pleegde wanprestatie tegenover een huurder. Hiervoor waren zij gehouden tot vergoeding van de inkomensschade in de periode 1994-2001. In 1996 brandde het betreffende gebouw echter volledig af. De huurder had dus sowieso een aantal jaar de inkomsten gemist. De Hoge Raad oordeelde hier echter dat de latere gebeurtenis van de brand (B) niet af deed aan de eenmaal gevestigde aansprakelijkheid (A). Dit principe geldt ook bij voortdurende schade, tenzij er sprake is van 'eigen risico' van het slachtoffer. In casu viel de brand niet onder het eigen risico van Los, en dus bleef de gemeente aansprakelijk.

Eis 4. Schade

Dit is geregeld in een aparte afdeling, vanaf art. 6:95. Het leerstuk van schade geldt zo als toegangspoort naar het schadevergoedingsrecht.

Bijzondere soorten schade:

• Immaterieel (6:106)
• Verwondingsschade (6:107-107a)
• Overlijden (6:108)

Deze bepalingen geven limitatieve regels over wie er kan vorderen en wat er dan gevorderd kan worden.

De rechtsontwikkeling van overlijdensschade: In het arrest Van der Heijden/Holland  (1983) nam de Hoge Raad nog een limitatief standpunt in. In Taxibus (2002) was de Hoge Raad echter ruimer, en werd de mogelijkheid van affectieschade aangenomen. Dit is mogelijk als je als naaste zelf direct getroffen bent. Sinds 1 januari 2019 is dit wettelijk geregeld in de artikelen 6:107 en 108. Voor vaste groepen personen zijn vaste bedragen beschikbaar.

HR Wrongful birth (1997): Er was hier sprake van een geboorte die mede veroorzaakt werd door een medische fout. Het recht stond hier tegenover de ethiek. Het is namelijk nogal wrang om de geboorte van een kind als vermogensschade aan te merken. De ouders vorderden echter de opvoedingskosten tot het kind 18 jaar zou zijn. De Hoge Raad besloot dat er op basis van de objectieve kostenberekening wel een schadevergoeding toegekend kon worden, omdat het kind nu eenmaal kosten met zich meebracht. De vordering werd dus toegewezen.

Dit probleem kwam nog zwaarder terug in het arrest Baby Kelly uit 2005. Daar was sprake van een 'wrongful life', het kind was ernstig lichamelijk en geestelijk gehandicapt wat niet door de medici opgemerkt was. Ook hier stelde de Hoge Raad dat er zonder een oordeel uit te spreken over het kind, sprake was van materiële schade en smartengeld.

Eis 5. Relativiteit

Dit volgt uit art. 6:163. Uit het arrest Tandartsen (1958) volgt de correctie-Langemeijer, namelijk dat je rekening moet houden met de belangen die door de geschonden normen beschermd worden.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

De docent geeft een korte uitleg over het voorgeschreven boek van Nieuwenhuis Onrechtmatige daden. De doelen die de universiteit heeft met het voorschrijven van dit meer literair geschreven boek zijn: internationalisering (je kunt het Nederlandse recht in het internationale perspectief plaatsen), verdieping en relativering (het wordt duidelijk dat het recht altijd in ontwikkeling is, er zijn daarom geen juridisch definitieve antwoorden).

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden, behalve de bovenbeschreven ontwikkelingen, geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5.Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen? 

Er worden geen vragen behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen.