Verbintenissenrecht Werkcollege 7 - Aansprakelijkheid (zaken, producten, verkeer)

1. Welke onderwerpen worden in het hoorcollege behandeld?

• Casus I (Aansprakelijkheid als deelnemer van een groep)
• Casus II (Onrechtmatig handelen en kwalitatieve aansprakelijkheid; omvang van de schade)
• Casus III (Proportionele aansprakelijkheid)
• Casus IV (Onrechtmatige daad, schade en derden)

Casus I (Aansprakelijkheid als deelnemer van een groep)

Een groep rellende voetbalsupporters gooit tijdens een treinreis een zitbank uit het raam, waaardoor een vrouw die op het perron staat ernstig gewond raakt. Arie is één van de supporters die in de betreffende coupé zaten. Het is echter niet zeker of hij zelf ook deelgenomen heeft aan het naar buiten gooien van de bank. Toch spreekt de vrouw Arie aan voor vergoeding van de volledige schade.

Vraag: Is Arie aansprakelijk tegenover de vrouw, en zo ja, op welke grond?

Heeft Arie een onrechtmatige daad in de zin van art. 6:162 gepleegd? Het is niet mogelijk een causaal verband vast te stellen tussen zijn gedraging en de schade van de vrouw: er wordt niet voldaan aan de c.s.q.n.-toets. Het is immers niet zeker dat hij meegeholpen heeft aan het naar buiten gooien van de bank. Er is echter ook art. 6:166, wat betrekking heeft op gedragingen in groepsverband. De vereisten hiervoor: Ten minste één groepslid moet onrechtmatig schade toebrengen, daar is in casu aan voldaan. De kans dat door het naar buiten gooien van de bank schade zou ontstaan was immers dusdanig groot dat Arie zich van zijn gedraging in het groepsverband had moeten weerhouden, hij had bijvoorbeeld uit de groep moeten terugtreden. Daarnaast is zijn groepsgedrag verwijtbaar. Dit betekent dat hij aansprakelijk is op grond van art. 6:166 lid 1.

Vraag: Later blijkt dat Cornelis, een ander groepslid, de bank uit het raam gooide. De advocaat van Arie stelt dat de vrouw dan ook Cornelis aan moet spreken. Heeft dit verweer kans van slagen?

Nee, dit verweer heeft geen kans van slagen. Arie blijft namelijk aansprakelijk op grond van art. 6:166 lid 1, omdat het feit dat Cornelis de bank gooide niet afdoet aan het feit dat Arie onderdeel was van de groep die zich onrechtmatig gedroeg. De grondslag voor zijn aansprakelijkheid vormt het feit dat hij niet teruggetreden is uit de groep. De advocaat van Arie heeft dus ongelijk. De vrouw kan Cornelis wel aanspreken op grond van art. 6:162 of 6:166.

Vraag: Kan Arie zich verweren door te stellen dat hij niet voor de gehele schade aangesproken kan worden?

Art. 6:166 lid 1 geeft aan dat de tot de onrechtmatig handelende groep behorende personen hoofdelijk aansprakelijk zijn. Dit betekent dat de vrouw Arie kan aanspreken tot vergoeding van de gehele schade. Dat dit uit de hoofdelijkheid voortvloeit volgt ook uit art. 6:7 en 6:102 lid 1.

Vraag: Kan Arie, nadat hij de volledige schade aan de vrouw vergoed heeft, een deel van de schade van de andere groepsleden, bijvoorbeeld van Cornelis, terugvorderen?

Art. 6:166 lid 2 bepaalt dat de groepsleden voor gelijke delen in de schadevergoeding moeten bijdragen, tenzij dit in de omstandigheden van het geval niet billijk zou zijn. Dit is de regresregeling, die ook voortvloeit uit de artt. 6:10 en 6:102 lid 1. In casu vloeit uit de billijkheid voort dat Cornelis een groter deel dan de andere schuldenaren betaalt, omdat bewezen is dat hij de bank uit het raam gegooid heeft.

Casus II (Onrechtmatig handelen en kwalitatieve aansprakelijkheid; omvang van de schade)

Daan, een talentvolle consultant op het gebied van reclame en communicatie, is op pad met zijn nieuwe zeilboot. Opeens wordt zijn boot geramd door de speedboot van mevrouw Janssen. Daan loopt een ernstige hersenschudding op, als gevolg waarvan  hij zijn voor zijn vakgebied zo nodige bijzondere creativiteit kwijtraakt. Dit komt mede door het feit dat hij een erg kwetsbare schedel heeft. Hij kan zijn werk dus niet meer doen. Het komt vast te staan dat het ongeluk te wijten is aan mevrouw Janssen die geen voorrang verleende waar dat wel had gemoeten. Mevrouw Janssen is lerares waterskiën en gaf op het moment van het ongeluk les aan een aantal leerlingen.

Vraag: Kan Daan de kosten van herstel van de schade aan zijn boot verhalen op Janssen en/of op haar werkgever?

Om de kosten op Janssen te kunnen verhalen moet zij een onrechtmatige daad gepleegd hebben in de zin van art. 6:162. Duidelijk is dat Janssen gehandeld heeft in strijd met een wettelijke plicht, namelijk het vaarreglement. Haar handelen was dus in ieder geval onrechtmatig. Daarnaast is het ook toerekenbaar, er is geen schulduitsluitingsbrond aanwezig.Ten derde is er ook schade, namelijk aan het zeilschip van Daan. Ten vierde is er een causaal verband tussen de aanvaring en de schade. Ook is er voldaan aan het relativiteitsvereiste van art. 6:163. Dit betekent dat Janssen voldoet aan de eisen van art. 6:162, en dat Daan de kosten van het herstel van zijn boot op haar kan verhalen.

Om de schade op de werkgever van Janssen te kunnen verhalen, moet Daan een beroep doen op art. 6:170 lid 1. Er is een fout van de werknemer aanwezig, namelijk de onrechtmatige daad. Deze fout beging zij terwijl zij handelde in de uitvoering van de haar opgedragen taak van het geven van waterski-les. Daarnaast is het duidelijk dat de kans op het aldus ontstaan van schade door die taak vergroot is: ze moest immers in een boot het water op en haar werkgever had zeggenschap over de betreffende gedraging van het varen. Dit betekent dat ook de werkgever aansprakelijk is voor de schade op grond van art. 6:170.

Uit art. 6:102 lid 1 jo. 6:7 volgt dat Janssen en haar werkgever beiden hoofdleijk aansprakelijk zijn, dus voor het volledige bedrag.

Vraag: Heeft Daan recht op vergoeding van de schade die hij geleden heeft en nog zal lijden als gevolg van het feit dat hij zijn werk niet meer kan doen? Welke rol speelt in dat verband de verhoogde kwetsbaarheid van zijn schedel?

In ieder geval is er een condicio-sine-qua-nonverband tussen het feit dat hij zijn werk niet meer kan doen en de onrechtmatige daad. Volgens art. 6:98 komt echter niet alle schade die deze toets doorstaat voor vergoeding in aanmerking, alle factoren die bijgedragen hebben aan het ontstaan van de schade moeten meegewogen worden. Drie gezichtspunten zijn van belang: ten eerste de aard van de aansprakelijkheid. In casu is dat aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad, een schuldaansprakelijkheid. Ten tweede de aard van de schade. In casu is dat letsel: een ernstige hersenschudding. Ten derde het verband tussen de schade en de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid berust. In casu was de al aanwezige verhoogde kwetsbaarheid van de schedel van Daan iets wat buiten de lijn der verwachting lag voor Janssen (een zogenaamde 'predispositie'). Uit het arrest Renteneurose volgt echter dat in zaken waarin een verkeers- of veiligheidsnorm geschonden is en letsel toegebracht, ook de gevolgen die samenhangen met de persoonlijke predispositie van het slachtoffer aan de aansprakelijke worden toegerekend, ook al liggen zij buiten de normale lijn der verwachtingen.

Daan heeft dus recht op vergoeding van de schade.

Vraag: Stel dat Daan de reparatie aan zijn boot laat uitvoeren door een vriend, die daar € 2500 voor rekent. Bij een professioneel bedrijf zouden de kosten echter € 4500 geweest zijn. Welk bedrag dient dan aan Daan vergoed te worden?

Het uitgangspunt voor het begroten van de schade is te vinden in art. 6:97. De rechter begroot de schade op de wijze die het meest met de aard ervan in overeenstemming is. Dit betekent dat bij zaakschade de benadeelde recht heeft op vergoeding van de objectieve kosten van het herstel, dus in casu op de kosten voor een professionele reparatie. Daan heeft dus recht op een vergoeding van € 4500.

Casus III (Proportionele aansprakelijkheid)

In de periode 1965-1979 is Eduard werkzaam voor bouwbedrijf Visser, waar hij in aanraking komt met asbest. Begin 2011 wordt bij hem longkanker vastgesteld, waaraan hij later dat jaar overlijdt. Zijn erfgenamen spreken het bouwbedrijf aan tot vergoeding van de materiële en immateriële schade. Het staat vast dat Visser onrechtmatig heeft gehandeld in het schenden van zijn zorgplicht door Eduard met asbest te laten werken. Eduard heeft echter ook 35 jaar lang gerookt. Dit betekent dat niet vastgesteld kan worden wat de oorzaak van de longkanker was. Deskundigen schatten de kans dat het veroorzaakt is door blootstelling aan asbest op 55%. Visser stelt dat het om die reden niet aansprakelijk gehouden kan worden.

Vraag: Heeft Visser gelijk? Gebruik in uw antwoord de oplossing die de Hoge Raad voor dit probleem geboden heeft, en het door de Hoge Raad ontwikkelde leerstuk.

Er is in deze casus sprake van alternatieve causaliteit. Dit leidt tot proportionele aansprakelijkheid. In het arrest Nefalit/Karamus bepaalde de Hoge Raad dat de werkgever gehouden is tot het vergoeden van de schade voor een percentage dat overeenkomst met de kans dat de tekortkoming van de werkgever de schade heeft veroorzaakt. Dit betekent dat Visser geen gelijk heeft: hij moet 55% van de schade vergoeden.

Casus IV (Onrechtmatige daad, schade en derden)

Jasper is op het erf van zijn boerderij bezig met het omhakken van een oude boom die gevaarlijk overhelt richting zijn boerderij. Als de boom dusdanig ver omgehakt is dat hij bijna omvalt, gaat Jasper even naar zijn schuur om een touw te halen. Op dat moment komt de bejaarde buurvrouw Prins samen met haar veertigjarige dochter Anna langs voor een visite aan de vrouw van Jasper. Als gevolg van een windvlaag waait de boom om. Anna wordt geraakt en overlijdt na een maand aan de gevolgen. Mevrouw Prins is ongedeerd, maar wel erg geschrokken. De laatste jaren vulde Anna de AOW van haar moeder aan met € 100 per maand.

Vraag: Is Jasper aansprakelijk richting Anna, en zo ja, op welke grond?

Dit moet getoetst worden aan de hand van de vereisten van art. 6:162. Heeft Jasper gehandeld in strijd met hetgeen volgens ongeschreven recht in het maatschappelijk verkeer betaamt? Dit kan bijvoorbeeld als hij schuldig is aan gevaarzetting (Kelderluik-arrest). Het eerste gezichtspunt hierin is de mate van waarschijnlijkheid waarmee de niet-inachtneming van de vereiste oplettendheid kan worden verwacht. In casu was die groot, niemand verwacht dat een boom opeens omvalt. Ten tweede is er de hoegrootheid van de kans dat daaruit schade zal ontstaan. In casu was die groot. Ten derde moet gekeken worden naar de ernst die de gevolgen daarvan kunnen hebben. De ernst is in casu groot, namelijk potentieel zeer ernstig letsel. Ten slotte speelt de mate van bezwaarlijkheid van de te nemen veiligheidsmaatregelen een rol. Die maatregelen waren in casu vrij eenvoudig, Jasper had al voordat hij begon met hakken de boom met touwen moeten zekeren. 

Daarnaast is er geen sprake van een schulduitsluitingsgrond, is er schade en een duidelijk causaal verband. Ook aan het relativiteitsvereiste van art. 6:163 is voldaan. Dit betekent dat Jasper aansprakelijk is, hij heeft gehandeld in stirjd met de maatschappelijke betamelijkheid, en daarmee onrechtmatig.

Vraag. Gesteld dat Jasper aansprakelijk is richting Anna, moet hij dan de inkomstenderving van mevrouw Prins vergoeden? En ook de begrafeniskosten?

De artt. 6:107, 107a en 108 geven regels over de vergoeding van schade aan derden. De inkomstenderving van mevrouw Prins komt voor vergoeding in aanmerking, op grond van art. 6:108 lid 1 sub b. De begrafeniskosten moeten vergoed worden op grond van art. 6:108 lid 2.

2. Welke onderwerpen worden besproken die niet worden behandeld in de literatuur?

Er worden geen onderwerpen besproken die niet worden behandeld in de literatuur.

3. Welke recente ontwikkelingen in het vakgebied worden besproken?

Er worden geen recente ontwikkelingen in het vakgebied besproken.

4. Welke opmerkingen worden er tijdens het college gedaan door de docent met betrekking tot het tentamen?

Er worden geen opmerkingen gedaan met betrekking tot het tentamen.

5. Welke vragen worden behandeld die gesteld kunnen worden op het tentamen?

Zie bovenstaande.