ABN AMRO Holding (HR 13-07-2007, NJ 2007, 434)

Casus

Het gaat in deze zaak – een enquêteprocedure naar het beleid en de gang van zaken van ABN AMRO – met name om de vraag welk orgaan de bevoegdheid toekomt om de strategie van de vennootschap te bepalen, meer bepaald de reikwijdte van artikel 2:107a BW.

Hoge Raad

Het bepalen van de strategie van een vennootschap en de daaraan verbonden onderneming is in beginsel een aangelegenheid van het bestuur van de vennootschap. De RvC houdt daarop toezicht en de AVA kan haar opvattingen ter zake tot uitdrukking brengen door uitoefening van de haar in wet en statuten toegekende rechten. In het algemeen betekent dit laatste dat het bestuur van een vennootschap aan de AVA verantwoording heeft af te leggen van zijn beleid maar dat het, behoudens afwijkende wettelijke of statutaire regelingen, niet verplicht is de algemene vergadering vooraf in zijn besluitvorming te betrekken als het gaat om handelingen waartoe het bestuur bevoegd is.

In artikel 2:107a BW is omschreven welke besluiten van het bestuur, in afwijking van deze vermelde hoofdregel, zijn onderworpen aan de goedkeuring van de AVA. Het besluit tot afsplitsing en verkoop van een van de belangrijkste bankactiviteiten van ABN AMRO kan niet worden aangemerkt als een besluit omtrent een ‘belangrijke verandering van de identiteit of het karakter van de vennootschap of de onderneming’. Bij de totstandkoming van artikel 2:107a BW kwam weliswaar aan de orde dat een rol voor de AVA ook is weggelegd bij besluiten die onder meer betrekking hebben op het beschikken over delen van de met de vennootschap verbonden onderneming, maar daaraan is toegevoegd dat dit alleen geldt in gevallen waarin die besluiten zo ingrijpend zijn dat zij de aard van het aandeelhouderschap veranderen en wel zo, dat de aandeelhouder daardoor als het ware kapitaal gaat verschaffen aan – en een belang gaat houden in – een wezenlijk andere onderneming. Daarvan is in dit geval geen sprake, ook al gaat het om een op zichzelf zeer omvangrijke (een zgn. ‘majeure’) transactie.

Ook is geen van de in artikel 2:107a lid 1, onder a, b en c BW genoemde gevallen aan de orde. Ofschoon dit artikel geen limitatieve opsomming bevat, is wel beoogd met de aldaar specifiek genoemde gevallen een duidelijke indicatie te geven wanneer deze bepaling behoort te worden toegepast. De wetgever heeft onderkend dat het niet goed mogelijk is in alle denkbare situaties te voorzien en heeft een in beginsel open norm gegeven, die echter in verband met de vereiste rechtszekerheid in zoverre een duidelijke beperking inhoudt dat aan de AVA een goedkeuringsrecht uitsluitend toekomt wanneer een bestuursbesluit zodanig ingrijpend is dat daardoor de identiteit of het karakter van de vennootschap of de onderneming en de aard van het aandeelhouderschap veranderen in vorenbedoelde zin. Voor een ruimere toepassing van deze bepaling dan binnen voormelde strekking ervan past, is dus geen plaats.

Dit artikel kan daarom ook geen analoge toepassing vinden als het gaat om een aangelegenheid die zozeer ‘raakt aan’ gevallen die

Albada Jelgersma/Inza (HR 19 februari 1988, NJ 1988, 487)

Casus

Het gaat in deze zaak om (de zogenaamde doorbraak van) aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad van moedermaatschappij Albada Jelgersma Holding BV (hierna: AJ) voor schulden van dochtermaatschappij Wijnalda Kuntz BV (hierna: WK).

Hoge Raad

De overwegingen die het hof hebben geleid tot het oordeel dat AJ jegens Inza aansprakelijk is op grond van onrechtmatige daad kunnen als volgt worden samengevat. Toen AJ eind augustus/begin september 1980 de aandelen-WK overnam was de financiële positie van WK zorgelijk; zij genoot geen of onvoldoende leverancierskrediet. Na de overname heeft AJ zich intensief en indringend met WK bemoeid. Zij had zeggenschap over de bedrijfsvoering van WK, met name ook op het terrein van de inkopen. In aanmerking genomen dat AJ op grote schaal ruchtbaarheid aan de overname heeft gegeven, waarna bij leveranciers van WK de verwachting bestond dat AJ geleidelijk aan erin zou slagen WK weer gezond te maken, was AJ gehouden maatregelen te nemen, toen zij voorzag of behoorde te voorzien dat Inza bij voortzetting van haar omvangrijke leveranties van melkprodukten – die snel en met winst door WK doorverkocht werden – benadeeld zou worden door gebrek aan verhaal. AJ had hetzij zelf voor voldoening van Inza moeten zorgen, hetzij erop moeten toezien dat WK geen goederen meer inkocht. AJ had die maatregelen moeten nemen terstond na Kerstmis 1980, nadat haar interne register-accountant op 23 december 1980 had gerapporteerd dat de door de verkopers van de aandelen gegarandeerde balans omvangrijke omissies, ter grootte van ƒ 3.277.312,- vertoonde, een bevinding die ‘het einde’ voor WK betekende. AJ heeft zowel het een als het ander nagelaten en WK laten begaan, zodat deze op grote schaal goederen van Inza bleef betrekken. Uitgaande van hetgeen het hof feitelijk heeft vastgesteld heeft het geen rechtsregel geschonden door te oordelen dat AJ, door na te laten erop toe te zien dat WK geen goederen meer van Inza inkocht en evenmin zelf voor betaling van de voortgezette leveranties te zorgen, zich onrechtmatig jegens Inza heeft gedragen.

Astense dierenartspraktijk (HR 02-09-2011, JOR 2011/361)

Relevante artikelen

7A:1655 BW

Onderwerp

Kwalificatie samenwerkingsverband als maatschap

Casus

P.F. van den Eijnde drijft vanaf 1977 een dierenartspraktijk in de vorm van een BV. Hij heeft drie werknemers: F. Gehem, Van den Eijnde (zoon van) en Fuchs. In 1987 wordt deze BV omgedoopt in P.F. van den Eijnde Beheer BV. Deze BV houdt de aandelen in de nieuw opgerichte PF BV, in welke de dierenartspraktijk wordt voortgezet. De zojuist genoemde werknemers blijven met PF BV samenwerken als dierenartsen, maar niet meer in loondienst. Zij krijgen allen periodiek geld uitgekeerd door PF BV. In deze tijd treedt Vink als dierenarts in loondienst bij PF BV en ook hij gaat deel uitmaken van het samenwerkingsverband. In 1993 treedt DOP BV toe tot het samenwerkingsverband. DOP BV ontvangt daarmee ook periodiek een bedrag van PF BV. In 1994 gaat P.F. van den Eijnde met pensioen en draagt hij zijn aandelen in PF BV over aan zijn zoon, Van den Eijnde. Uiteindelijk raken de verhoudingen ernstig verstoord en Gehem, Fuchs, Vink en DOP BV vorderen ontbinding van de maatschap en afrekening op basis van gelijkwaardigheid vanaf 1987 tot 1995. Van den Eijnde moet voor de kosten opdraaien.

Rechtbank en hof

Wegens de flink verslechterde verhoudingen ziet de rechtbank zich genoodzaakt om de maatschap te ontbinden ingevolge art. 7A:1684 BW. Daarbij overweegt de rechtbank dat er vanaf 1987 sprake was van een maatschap in de zin van art. 7A:1655 BW waarvan het vermogen van PF BV als het maatschapsvermogen moet gelden. Van den Eijnde is het hiermee niet eens en voert in hoger beroep aan dat er geen sprake was van een samenwerkingsovereenkomst die tot het ontstaan van een maatschap heeft geleid. Het hof stelt voorop dat niet is gebleken van expliciete afspraken waaruit blijkt dat de partijen hebben beoogd om een maatschapsovereenkomst te sluiten. Vervolgens overweegt het hof dat een overeenkomst van maatschap vormvrij is en dus niet schriftelijk hoeft te worden aangegaan. Het hof onderscheidt de volgende elementen van een maatschap: overeenkomst, samenwerking, gelijkwaardigheid, verdeling van voordeel, inbreng en gerichtheid op voordeel voor alle deelnemers. Volgens het hof blijkt uit de feitelijke situatie tussen de samenwerkende dierenartsen dat al deze elementen aanwezig waren en er dus sprake was van een maatschap.

Hoge Raad

Van den Eijnde voert aan tegen het oordeel van het hof dat het hof had moeten onderzoeken of tussen partijen een overeenkomst van maatschap tot stand was gekomen. Volgens hem moet er sprake zijn van een contractuele relatie tussen alle betrokkenen. De Hoge Raad overweegt dat Van den Eijnde eraan voorbijgaat dat een overeenkomst ook tot stand kan komen door een tussen partijen bestaande feitelijke situatie, niet louter via een schriftelijke overeenkomst. Aldus kon het hof concluderen dat de partijen zich stilzwijgend hadden verbonden om als vennoten een maatschap te vormen. Alle middelen die Van den Eijnde aanvoert ketsen af op dit uitgangspunt. De Hoge Raad oordeelt dat het hof, bij ontbreken van een schriftelijke overeenkomst, terecht alle materiële kenmerken van

Beklamel (HR 6 oktober 1989, NJ 1999, 286)

Casus

Een bestuurder van een vennootschap koopt in die hoedanigheid goederen die door de vennootschap niet worden betaald, waarna de vennootschap failleert. De verkoper stelt de bestuurder persoonlijk aansprakelijk op grond van onrechtmatige daad.

Hoge Raad

Beslissend is of de bestuurder bij het aangaan van een overeenkomst namens de vennootschap wist, althans redelijkerwijze behoorde te begrijpen, dat de vennootschap niet of niet binnen een redelijke termijn aan haar verplichtingen zou kunnen voldoen en geen verhaal zou bieden voor de ingevolge die wanprestatie door de wederpartij te lijden schade.

HR 17 december 1982, NJ 1983, 480 (Bibolini)

Relevante artikelen

2:45, 130, 240, 292 (derde lid) BW

Onderwerp

Redelijkheid en billijkheid

Casus

Directeur van het Curaçaose Antillian Mechanical Works NV verkoopt machines aan Reinaldo Bibolini. De NV weigert afgifte van de machines. De NV zegt niet gebonden te zijn aan de koop, omdat haar directeur niet bevoegd was om de NV bij de verkoop te vertegenwoordigen. Die onbevoegdheid vloeit voort uit een besluit van de AVA. Volgens dat besluit had de directeur toestemming nodig van de AVA. Bibolini was als gemachtigde van aandeelhouders betrokken bij de totstandkoming van dat besluit. Op grond van in Curaçao geldende wetgeving is de NV desondanks aan de koop gebonden. Volgens die wetgeving is het bestuur bevoegd de vennootschap te vertegenwoordigen, behoudens beperkingen gesteld bij de akte van oprichting. Het besluit van de AVA is niet zo'n beperking en heeft dus slechts interne werking. Deze wetgeving is vergelijkbaar met het Nederlandse artikel 2:130 lid 3 BW.

Rechtsvraag

Corrigerende werking van redelijkheid en billijkheid op wettelijke regel vertegenwoordigingsbevoegdheid bestuur rechtspersoon. Het raakt derden in beginsel niet wanneer bestuurders louter intern werkende bepalingen -interne instructies- niet opvolgen. De Hoge Raad bepaalde echter dat het bij uitzondering mogelijk is dat de vennootschap, om aan gebondenheid te ontsnappen, wel tegenover de wederpartij met succes aanvoert dat haar bestuurder intern werkende instructies niet heeft opgevolgd. 'Het kan zich voordoen dat in de omstandigheden van het gegeven geval degene die met de NV handelde zich in strijd met de goede trouw zou gedragen door de NV aan de met deze gesloten overeenkomst te houden, indien hij ondanks de hem bekende bevoegdheidsbeperking toch deze overeenkomst aanging, waarbij mede van belang kan zijn dat hijzelf bij de totstandkoming van het besluit van de aandeelhoudersvergadering waarbij deze bevoegdheidsbeperking werd opgelegd, betrokken is geweest'.

Hoge Raad

1. De NV kan zich niet jegens derden beroepen op de bevoegdheidsbeperking zoals neergelegd in het AVA-besluit.

2. Daarbij maakt het in beginsel geen verschil of degene die met de NV handelde van deze bevoegdheidsbeperking op de hoogte was.

3. Wel kan het zich voordoen dat in de omstandigheden van het gegeven geval degene die met de NV handelde zich in strijd met de redelijkheid en billijkheid zou gedragen door de NV aan de met hem gesloten overeenkomst te houden, indien hij ondanks de hem bekende bevoegdheidsbeperking toch deze overeenkomst aanging, waarbij mede van belang kan zijn dat hijzelf betrokken is geweest bij de totstandkoming van het AVA-besluit.

Leerstuk

I. De HR bewandelt hier de weg van de redelijkheid en billijkheid (vroeger: goede trouw); vergelijk ook de rechtspraak inzake een beroep mogen doen op exoneratiebedingen HBU/Saladin en Van der Laan-Top. Een alternatieve route is die van de onrechtmatigheid, bestaande uit het welbewust profiteren van wanprestatie. Volgens die laatste route had Bibolini onrechtmatig gehandeld door de directeur aan de koop te houden. De directeur zou daardoor wanprestatie jegens de NV moeten plegen; hiervan was Bibolini op de hoogte.

II. Andere omstandigheden die tot strijd met redelijkheid en billijkheid cq tot onrechtmatige

Blue Tomato (HR 30-11-2007, NJ 2008, 91)

Casus

Dit geschil betreft de verhaalsvordering van de curator op de voet van artikel 2:248 BW tegen eiser als enig bestuurder van de gefailleerde besloten vennootschap Blue Tomato. Bij de toewijzing van deze vordering zijn rechtbank en hof ervan uitgegaan dat de jaarrekeningen van deze vennootschap niet tijdig waren gepubliceerd, zodat als onweerlegbaar vermoeden heeft te gelden dat de taakvervulling door eiser als bestuurder over de gehele linie onbehoorlijk is geweest. In cassatie wordt andermaal aan de orde gesteld of deze onbehoorlijke taakvervulling ook een belangrijke oorzaak van het faillissement is geweest, zoals ingevolge artikel 2:248 lid 2 BW wordt vermoed. Eiser heeft betoogd dat niet zijn onbehoorlijke taakvervulling als bestuurder maar de brand en de daarop gevolgde weigering van brandverzekeraar UAP de schade te vergoeden de oorzaak van het faillissement zijn geweest. Het hof heeft dit verweer verworpen op grond van zijn oordeel dat eiser als bestuurder van Blue Tomato BV erin heeft berust dat UAP dekking heeft geweigerd en dat hij daarmee niet heeft gezorgd voor een adequate verzekering, hetgeen hem als bestuurder als een nalaten dient te worden toegerekend, zodat het feit dat UAP geen uitkering heeft gedaan niet als een van buiten komende oorzaak voor het faillissement kan worden beschouwd.

Hoge Raad

Een redelijke uitleg van artikel 2:248 lid 2 BW brengt mee dat voor het ontzenuwen van het daarin neergelegde vermoeden volstaat dat de aangesproken bestuurder aannemelijk maakt dat andere feiten of omstandigheden dan zijn onbehoorlijke taakvervulling een belangrijke oorzaak van het faillissement zijn geweest. Stelt de bestuurder daartoe een van buiten komende oorzaak, zoals in dit geval de weigering van de brandverzekeraar de schade van het bedrijf als gevolg van brand te vergoeden, en wordt de bestuurder door de curator verweten dat hij heeft nagelaten het intreden van die oorzaak te voorkomen, dan zal de bestuurder (tevens) feiten en omstandigheden moeten stellen en zonodig aannemelijk maken waaruit blijkt dat dit nalaten geen onbehoorlijke taakvervulling oplevert. Als hij daarin slaagt, ligt het op de weg van de curator op de voet van het eerste lid van artikel 2:248 BW aannemelijk te maken dat nochtans de kennelijk onbehoorlijke taakvervulling mede een belangrijke oorzaak van het faillissement is geweest.

Het hof is niet ingegaan op de feiten en omstandigheden die eiser heeft gesteld ten betoge dat zijn nalaten om voor een adequate brandverzekering te zorgen geen onbehoorlijke vervulling van zijn taak als bestuurder van Blue Tomato BV oplevert.

De Hoge Raad vernietigt het arrest van het hof en verwijst het geding ter verdere behandeling en beslissing.

Carlande Dienstverlening (HR 13-03-2015, NJ 2015, 241)

Casus

Op 2 februari 2010 is de commanditaire vennootschap met één beherend vennoot Carlande Dienstverlening C.V. opgericht. De bedrijfsomschrijving luidde: “het detacheren van chauffeurs binnen het beroepsgoederenvervoer over de weg”.

Op 17 augustus 2010 is de eiser tot cassatie beherend vennoot van de CV geworden.

De CV is op 15 september 2010 bij het Pensioenfonds aangemeld. Carlande heeft geen gehoor gegeven aan de verzoeken van het Pensioenfonds om opgave van haar bedrijfsgegevens om zo te kunnen vaststellen of zij wettelijk verplicht was tot aansluiting bij het Pensioenfonds en, nadat het Pensioenfonds zelf had vastgesteld dat Carlande onder de werkingssfeer van de verplichte bedrijfstakpensioenregeling viel, van (loon)gegevens van de bij haar werkzame werknemers.

Het Pensioenfonds heeft toen ambtshalve aanslagen voor de pensioenregeling opgelegd over de maanden februari 2010 t/m januari 2011 (€ 4000,– p.m.). De CV is op 12 januari 2011 opgeheven en de eiser tot cassatie is tot de opheffing beherend vennoot gebleven.

Op vordering van het Pensioenfonds heeft de kantonrechter eiser veroordeeld tot betaling van € 40.000,–. In hoger beroep stelde eiser dat hij niet aansprakelijk kon worden gehouden voor de schulden die waren ontstaan voor zijn aantreden als beherend vennoot.

HvJ

Is een toetredend beherend vennoot van een commanditaire vennootschap ook aansprakelijk voor schulden die zijn ontstaan voor zijn toetreden? De Hoge Raad beantwoordt die vraag bevestigend.

De Hoge Raad wijst er eerst op dat de vorderingen van het Pensioenfonds op de CV van rechtswege ontstonden op het moment waarop zij voldeed aan de voorwaarden voor verplichte deelneming in het bedrijfstakpensioenfonds. Eiser wordt in dit geding dan ook mede aangesproken voor schulden die zijn ontstaan voor zijn aantreden als beherend vennoot van de CV.

Uitgangspunt is dat de CV bij de toetreding van eiser is voortgezet. Beherende vennoten van een CV zijn hoofdelijk verbonden (art.19 lid 1 WvK). Artikel 18 WvK  (juncto art. 19 lid 2) bepaalt dat elk der vennoten hoofdelijk verbonden is “wegens verbindtenissen der vennootschap”. Volgens de Hoge Raad valt daarin geen beperking te lezen tot verbintenissen die zijn ontstaan nadat een vennoot is toegetreden. Verder brengt de strekking van de art. 18 en 19 lid 1 WvK volgens de Hoge Raad mee dat de hoofdelijke verbondenheid van de vennoten alle schulden betreft die ten tijde van hun toetreding tot de vennootschap bestaan, of nadien ontstaan.

Voor zover het gaat om een commanditaire vennootschap strookt deze wetsuitleg volgens de Hoge Raad met de aansprakelijkheid van stille vennoten die in strijd met art. 20 lid 2 WvK daden van beheer verrichten of werkzaam zijn in de zaken van de vennootschap (het beheersverbod). De hoofdelijke aansprakelijkheid die dan ontstaat geldt ook voor schulden die zijn ontstaan voordat de vennoot in strijd met het beheersverbod handelde .

Een toetredend vennoot moet zelf maar onderzoek doen, en daarnaast kan hij garanties van andere vennoten bedingen.

Kern

Hoofdelijke verbondenheid van een beherend vennoot van een CV is niet beperkt tot verbintenissen van de vennootschap die zijn ontstaan nadat hij als vennoot

Damen/Geho (Café 't Brouwertje) (HR 3 februari 1984, NJ 1984, 386)

Feiten

Groothandel Geho BV ontving op 14 februari 1980 namens Café ’t Brouwertje een bestelling voor een hoeveelheid glaswerk. Later leverde Geho de bestelling door dit mee te geven aan twee personen die zeiden namens het café het glaswerk te komen afhalen. De betaling van de factuur ƒ1.750 bleef echter uit. Geho BV raadpleegde daarom het Handelsregister voor meer informatie. Volgens de gegevens van de Kamer van Koophandel was de heer Damen eigenaar van Café ’t Brouwertje sinds 1971 en daarmee hoofdelijk verbonden voor de betaling van de factuur.

Geho dagvaardde Damen. Damen gaf toen aan dat hij het café in oktober 1979 had verkocht aan mw. Nieuwenhuizen. Damen was dus geen eigenaar meer van het café, hij had het verkocht, maar was zich vergeten uit te schrijven. Hij had deze wijziging pas veel later, in augustus 1980, aan het Handelsregister doorgegeven. Damen ontkende ooit glaswerk bij Geho gekocht te hebben en de handtekening op de orderbevestiging was ook niet van hem. Volgens Damen kon Geho geen beroep doen op het Handelsregister omdat Geho ten tijde van het aangaan van de koopovereenkomst het Handelsregister (artikel 31 Handelsregisterwet) niet had geraadpleegd. Geho stelde dat het tijdstip van raadpleging geen rol speelde. Immers een feit dat niet in het Handelsregister staat (dat het café verkocht is), kan niet aan haar worden tegengeworpen, nu zij van dit feit niet op de hoogte was.

Hoge Raad

De vraag die speelt is of een partij zich op het Handelsregister kan beroepen als dit pas achteraf wordt geraadpleegd.

De Hoge Raad stelt dat het checken van het Handelsregister voor het afsluiten van elke transactie in strijd is met de behoeften van een vlot verlopend handelsverkeer. Een partij moet kunnen vertrouwen op de gegevens in het Handelsregister, ook wanneer het register niet of pas achteraf wordt geraadpleegd. Damen stond ten tijde van de bestelling ingeschreven als eigenaar van het Café en derhalve kon hij worden aangesproken op de betaling.

Kern

Wanneer men telkens verlangt om vóór het afsluiten van elke transactie in het register te kijken zou dit in strijd zijn met de behoeften van een vlot lopend handelsverkeer. De inschrijvingsplichtigen kunnen aan derden de onjuistheid of onvolledigheid van de inschrijving niet tegenwerpen, ongeacht of die derden in vertrouwen op de inschrijving hebben gehandeld dan wel eerst later het handelsregister hebben geraadpleegd. Geho mocht dus vertrouwen op het register.

Drijfmest (HR 21-10-2003, NJ 2003, LJN AF7938)

Onderwerp

Een rechtspersoon kan aangemerkt worden als dader van een strafbaar feit indien de desbetreffende gedraging redelijkerwijs aan hem kan worden toegerekend. Wanneer is een verboden gedraging toe te rekenen? Dit is afhankelijk van de omstandigheden van het geval. Oriëntatiepunt is of de gedraging in de sfeer van de rechtspersoon is verricht. Daar is sprake van indien:

1. Het gaat om het handelen/nalaten van iemand die werkzaam is ten behoeve van de rechtspersoon
2. De gedraging past in de normale bedrijfsvoering
3. De gedraging is de rechtspersoon dienstig geweest
4. De rechtspersoon mocht beschikken en aanvaarden.

Casus

Een BV heeft grond in eigendom. De grond wordt beheerd door verdachte. In opdracht van verdachte heeft betrokkene 1 het feitelijk beheer, betrokkene 1 is in loondienst. Op 31 mei 1999 is vastgesteld dat op de grond door onbekenden drijfmest was uitgereden en dat die mest niet was ondergewerkt.

Hof

Veroordeelt verdachte. De beheerster heeft tot taak ervoor te waken dat de landerijen worden beheerd overeenkomstig de wettelijke voorschriften. Niet aannemelijk is geworden dat de verdachte alle maatregelen heeft genomen teneinde te verhinderen dat derden haar landerijen konden gebruiken om zich van hun mestvoorraden te ontdoen. Van controlemaatregelen en inspectie is niet gebleken.

Hoge Raad

Het oordeel van het Hof is niet naar de eis der wet met redenen omkleed. De bewijsmiddelen en de overwegingen bieden onvoldoende steun voor het oordeel, want het Hof heeft niet vastgesteld welke taken en bevoegdheden het beheer, dat aan verdachte was opgedragen, inhielden.

Blijkens de wetsgeschiedenis kan een rechtspersoon (in de zin van art. 51 Sr) worden aangemerkt als dader van een strafbaar feit indien de desbetreffende gedraging redelijkerwijs aan hem kan worden toegerekend. Ook in de rechtspraak is die toerekening erkend als grondslag voor het daderschap van de rechtspersoon (vgl. onder meer HR 23 februari 1993, NJ 1993, 605 en HR 13 november 2001, NJ 2002, 219). Vervolgens rijst de vraag wanneer een (verboden) gedraging in redelijkheid aan een rechtspersoon kan worden toegerekend. Het antwoord op die vraag is afhankelijk van de concrete omstandigheden van het geval, waartoe mede behoort de aard van de (verboden) gedraging. Een algemene regel laat zich dus bezwaarlijk formuleren. Een belangrijk oriëntatiepunt bij de toerekening is nochtans of de gedraging heeft plaatsgevonden dan wel is verricht in de sfeer van de rechtspersoon. Een dergelijke gedraging kan in beginsel worden toegerekend aan de rechtspersoon. Van een gedraging in de sfeer van de rechtspersoon zal sprake kunnen zijn indien zich een of meer van de navolgende omstandigheden voordoen:

• Het gaat om een handelen of nalaten van iemand die hetzij uit hoofde van een dienstbetrekking hetzij uit anderen hoofde werkzaam is ten behoeve van de rechtspersoon;
• De gedraging past in de normale bedrijfsvoering van de rechtspersoon;
• De gedraging is de rechtspersoon dienstig geweest in het door hem uitgeoefende bedrijf;
• De rechtspersoon vermocht erover te beschikken of de gedraging al dan niet zou plaatsvinden en zodanig of vergelijkbaar gedrag werd blijkens de feitelijke gang van zaken door

Faanse Veehouderijmaatschap (HR 09-04-2010, ECLI:NL:HR:2010:BL1127)

Casus

De eiseres tot cassatie heeft samen met haar zoon, de verweerder in cassatie, in maatschapsverband een veehouderij geëxploiteerd. De maatschap is door opzegging door de verweerder per 1 mei 1992 ontbonden. Partijen kunnen het niet eens worden over de (financiële) afwikkeling. In de procedure die volgt gaat het dus om de geschilpunten over de afwikkeling van de maatschap.

In cassatie gaat het nog slechts om de landerijen die de eiseres in 1983 in eigendom heeft verworven en die zij na de ontbinding van de maatschap aan een derde in eigendom heeft overgedragen. Daarbij is aan de orde of de eiseres de economische eigendom van deze landerijen in de maatschap heeft ingebracht, en zo ja, welke datum dan in het kader van de financiële afwikkeling (de verdeling van de maatschap) als peildatum voor de waardering van deze landerijen geldt. Het hof heeft geoordeeld dat het (in beginsel) gaat om de waarde op de datum van vereffening (doch dat in casu de door eiseres gerealiseerde verkoopprijs als uitgangspunt kan worden genomen).

Het principale cassatiemiddel betoogt dat het gaat om de waarde op de datum van ontbinding, in welk verband ook wordt geklaagd dat het hof de grenzen van de rechtsstrijd te buiten is gegaan. Het middel richt zich ook tegen het oordeel van het hof dat de economische eigendom van de landerijen in de maatschap is ingebracht, in welk verband het middel opkomt tegen 's hofs oordeel omtrent de bewijslast (bewijslastomkering) en voorts klaagt dat de eiseres niet in de gelegenheid is gesteld tegenbewijs te leveren.

Het incidentele middel komt op tegen 's hofs oordeel dat de zoon geen voor vergoeding in aanmerking komende schade lijdt doordat de landerijen vóór de vereffening zijn verkocht

Hoge Raad

De Hoge Raad moet zich buigen over de vraag of het eigendom van de landerijen zijn gaan toebehoren aan de maatschap? En moet bij vereffening de eventuele waardevermindering of vermeerdering van de landerijen in overeenstemming met de in de maatschapovereenkomst afgesproken verdeling van winst of verlies tussen de voormalige maten worden verreken?

In geval van inbreng van de economische eigendom van een goed in de maatschap op de voet dat niet slechts het gebruik is ingebracht maar dat het inbrengen aldus is geschied dat het goed eigendom van de inbrenger is gebleven doch de waarde daarvan tot het bedrijfsvermogen van de maatschap is gaan behoren, zodat de waardevermeerdering of de waardevermindering daarvan voor rekening van de maatschap komt, moet (indien partijen niet anders zijn overeengekomen) in het licht van de wettelijke regeling van de maatschap worden aangenomen dat de inbreng is geschied voor de periode gedurende welke het doel van de maatschap (het behalen van voordeel; art. 7A:1655 BW) wordt nagestreefd, derhalve tot de ontbinding van de maatschap. Door de inbreng van de economische eigendom van het goed gaat dit goed niet toebehoren aan de maten gezamenlijk. Het valt dus niet in een gemeenschap zoals bedoeld in art. 3:166 BW. Wel zal in het kader van de vereffening

Hay Groep (HR 22 december 2009)

Casus

De algemene vergadering van aandeelhouders van Hay Group Investment Holding B.V. heeft op 7 december 2003 buiten de vergadering besloten om Schneider, een van de bestuurders, met onmiddellijke ingang te ontslaan. De algemene vergadering van aandeelhouders heeft op 5 januari 2004 dit besluit bevestigd in de vergadering. Schneider was voor deze aandeelhoudersvergadering wel uitgenodigd. Hij zou gehoord worden over zijn ontslag om een raadgevende stem uit te brengen. Schneider gaf geen gevolg aan deze uitnodiging en kwam niet opdagen. De arbeidsovereenkomst was op dat moment nog niet opgezegd. Bij de bestuursvergadering op 9 februari 2004 werd de arbeidsovereenkomst echter met onmiddellijke ingang beëindigd.

Schneider accepteerde zijn ontslag niet. Hij vorderde in rechte vernietiging van de besluiten en hij vorderde een verklaring voor recht dat het besluit van de bestuursvergadering nietig was.

Het hof

Het hof overwoog dat het besluit van 7 december buiten de vergadering van aandeelhouders was genomen. Tussen de partijen stond ter discussie of Schneider gebruik had moeten kunnen maken van zijn raadgevende stem. Bovendien stond de vraag ter discussie of Schneider van zijn adviserende bevoegdheid gebruik had kunnen maken. HGIH zegt dat Schneider een dag voor de vergadering telefonisch op de hoogte was gesteld van het voornemen om hem te ontslaan. Schneider had tijdens dat gesprek aangegeven zich niet te willen verweren. Schneider stelde dat deze mededeling onvoldoende was om gebruik te maken van zijn adviesbevoegdheid.

Het hof oordeelde dat een bestuurder ook buiten de vergadering een raadgevende stem heeft. Het hof vond een telefoongesprek evenmin voldoende om gebruik te maken van de raadgevende stem. Volgens het hof was het ontslag derhalve vernietigbaar.

De Hoge Raad

Volgens HGIH was het oordeel van het hof in strijd met de tekst en de bedoeling van art. 2:238 BW. De HR verwees naar de memorie van toelichting bij het aanhangige wetsvoorstel Wet Vereenvoudiging en Flexibilisering B.V.-recht.

In deze memorie staat duidelijk weergegeven dat je ook buiten de vergadering om gebruik moet kunnen maken van je raadgevende stem. De telefonische mededeling was volgens de HR niet voldoende. Wat wel en wat niet als uitnodiging moet worden beschouwd om van de adviesbevoegdheid gebruik te maken, moet je beoordelen aan de hand van de maatstaf van redelijkheid en billijkheid. De algemene aandeelhoudersvergadering dient daarbij te laten weten dat een bepaald besluit buiten de vergadering om zal worden genomen. De bestuurder moet bovendien worden gewezen op het recht om zijn raadgevende stem te laten horen. Het telefoongesprek deed niet aan dit vereiste. Indien het ontslag van de bestuurder nietig is, zal het arbeidsrechtelijke ontslag ook niet houden.

Kern

Een telefoongesprek is vaak onvoldoende om de adviesbevoegdheid uit te oefenen. Dit is enkel voldoende als aan de volgende vereisten is voldaan: de algemene aandeelhoudersvergadering moet aangeven dat ze buiten de vergadering een besluit willen nemen en moeten de bestuurder daarbij wijzen op zijn recht om zijn raadgevende stem te laten horen. 

IJzerdraad (HR 23-02-1954, NJ 1954, 378)

Relevante artikelen

Art. 1-91 SR.

Casus

De eigenaar van een eenmansbedrijf (exportzaak) wordt vervolgd wegens het plegen van een delict middels zijn chef-inkoper. Deze had namelijk opzettelijk en in strijd met de waarheid formulieren ingevuld en goederen door middel daarvan uitgevoerd in strijd met een voorschrift van het Deviezenbesluit van 1945. De eigenaar verweert zich door te stellen dat hij niet op de hoogte was en kon zijn van wat zijn chef inkoper deed.

Rechtsvraag

De Hoge Raad werd de vraag gesteld of de eigenaar opzet kon worden toegerekend. M.a.w. moet opzet aanwezig zijn voor strafbaarheid?

Rechtsregel

Opzet ten aanzien van een delict wordt door het strafrecht nergens toegerekend aan een natuurlijk persoon, indien die geestesgesteldheid bij hem niet persoonlijk aanwezig is geweest. Slechts als de persoon over het al of niet plaatsvinden van de handelingen kan beschikken en deze behoren tot de handelingen die de persoon aanvaardt of pleegt te aanvaarden, kunnen de handelingen als gedragingen van de persoon worden aangemerkt. De Hoge Raad heeft de uitspraak van het Hof dan ook vernietigd en de opzet niet toerekenbaar geacht. Immers was er geen sprake van aanvaarding.

Oefenvragen bij het IJzerdraad arrest

Vraag 1: Functioneel daderschap

Bespreek de huidige betekenis van de criteria aan de hand waarvan wordt vastgesteld of sprake is van functioneel daderschap.

Antwoord vraag 1

De kern van het functioneel daderschap is dat iemand die niet persoonlijk in fysieke zin de delictsgedraging heeft verricht, niettemin als pleger kan worden aangemerkt omdat hij voor de gedraging verantwoordelijk is. Het leerstuk van functioneel daderschap ziet op het toerekenen van gedragingen. De criteria voor het vaststellen van functioneel daderschap komen uit het IJzerdraad-arrest (HR 23 februari 1954, NJ 1954, 378). De centrale overweging van de Hoge Raad in dit arrest luidt als volgt: ‘dat toch handelingen zoals dergelijk in strijd met de wet invullen van formulieren, doen toekomen van die formulieren aan den Dienst van In- en Uitvoer en uitvoeren van goederen, slechts dan waren aan te merken als gedragingen van verdachte indien verdachte erover vermocht te beschikken, of die handelingen al dan niet plaatsvonden, en deze behoorden tot zodanige, welker plaatsvinden blijkens den loop van zaken door verdachte werd aanvaard of placht te worden aanvaard.’ Voor het aannemen van functioneel daderschap vereist de Hoge Raad aldus een (concrete) beschikkingsmacht over de fysieke gedraging en een (zekere) aanvaarding van deze gedraging. In de literatuur en jurisprudentie wordt sinds dit arrest ook wel gesproken over de IJzerdraadcriteria: het beschikken en aanvaarden van fysieke gedragingen van een onder-geschikte.

Het beschikkingscriterium ziet toe op de beschikkingsmacht die functionele pleger moet hebben over zijn ondergeschikte. Dit wil zeggen dat de functioneel pleger het in zijn macht moet hebben gehad om het delict te verhinderen dan wel te bewerkstelligen. De functioneel pleger moet het foutief gedrag kunnen bewerkstellingen of juist voorkomen. Annotator Röling spreekt in zijn noot onder het IJzerdraad-arrest over ‘kunnen ingrijpen’. De beschikkingsmacht ziet op de feitelijke zeggenschap van de functionele pleger over het strafbare gedrag

HR 6 april 1979, NJ 1980, 34 (Kleuterschool Babbel)

Relevante artikelen

6:162, 170, 172 BW

Onderwerp

Onrechtmatige overheidsdaad

Casus

Stichting laat kleuterschool bouwen en verhuurt deze vervolgens aan de gemeente Zwolle. Van kleuterschool Babbel stort na verloop van tijd het dak in en de gemeente legt de schuld daarvan bij de aannemer, Reuvers die de school gebouwd heeft. De wethouder en een aantal ambtenaren verklaren de aannemer schuldig en er worden persberichten uitgegeven.

Op basis van art. 1401 BW initieert de aannemer een procedure tegen de gemeente voor het in diskrediet brengen van zijn naam waardoor er door de aannemer schade wordt geleden. Als basis hiervoor geeft de aannemer een vrijspraak van een Arbitragehof waar de aannemer werd vrijgesproken van fouten in de constructie.

Rechtsvraag

Is de gemeente aansprakelijk voor de uitlatingen van de wethouder?

Rechtbank en Hof

Wijzen de vordering van Reuvers af.

Hoge Raad

Voor de vraag of een gemeente voor de gedragingen van een wethouder kan worden aangesproken is beslissend of de wethouder in de gemeentewet als orgaan van de gemeente wordt erkend. Dan kunnen de gedraging van een wethouder een onrechtmatige daad van de gemeente opleveren. Dit is het geval indien de wethouder in het doen van zijn uitlatingen in zijn hoedanigheid als wethouder van een bepaald ambt optreedt.

De aansprakelijkheid van de gemeente hangt af van haar onderzoeksplicht naar de oorzaak. Alvorens de gemeente uitlatingen kan doen zal zij naarmate die uitlatingen grotere gevolgen hebben voor een derde een grotere en verder gaande onderzoeksplicht hebben.

Door niet goed te onderzoeken kan het bij een disproportioneel nadeel voor de derde een onrechtmatige daad opleveren. Hoge Raad vernietigt de uitspraak van het Hof.

Leerstuk

Onrechtmatige daad van rechtspersonen

De Hoge Raad breekt dat rechtspersonen alleen door gedragingen van organen zelf onrechtmatig kunnen handelen. De rechtspersoon is dus aansprakelijk voor eigen daad indien iemand ter vervulling van de door de rechtspersoon opgedragen taak tegenover derden onrechtmatig handelt.

Openbaarheid van bestuur en onrechtmatige daad

Ook al was de gemeente tot het oordeel gekomen dat de instorting van het dak van de school aan een fout van de aannemer te wijten was, dan nog had zij zolang de schuld van de aannemer niet door arbiters was vastgesteld, in haar voorlichting tot derden de nodige terughoudendheid in acht moeten nemen.

Nieuwe feiten bij pleidooi

Onjuist is de rechtsopvatting dat er bij pleidooi geen nieuwe feiten te berde mogen worden gebracht. Wel dient het beginsel van de goede procesorde in de gaten gehouden te worden.

Nimox/Van den End q.q. (HR 08-11-1991, NJ 1992, 174)

Kern

Een faillissementscurator is bevoegd voor de belangen van de schuldeisers op te komen bij benadeling van die schuldeisers en kan ook een actie ex artikel 6:162 instellen tegen een derde die bij die benadeling betrokken is geweest. Hierop bestaat geen uitzondering indien slechts de crediteuren worden benadeeld wier vorderingen na de handeling van de derde zijn ontstaan. De curator heeft dan dus geen bijzondere volmacht nodig van die crediteuren. Indien een besluit van de algemene vergadering van aandeelhouders niet is aangetast op grond van art. 2:11 BW, volgt hieruit niet dat uitvoering van het besluit of het door uitoefening van het stemrecht bewerkstelligen van het besluit tegenover derden zoals schuldeisers niet onrechtmatig kan zijn.

De in de Faillissementswet met betrekking tot de verificatie getroffen voorzieningen staat niet in de weg aan een buiten die voorzieningen om gevoerd geding tussen de curator en een derde die een vordering op de gefailleerde pretendeert, waarbij inzet van het geding is of de vordering geverifieerd kan worden.

Casus

Nimox was enig aandeelhouder van Auditrade BV. Op 20 december 1983 besloot Nimox als enig aandeelhouder op de algemene vergadering van aandeelhouders van Auditrade zichzelf een dividend toe te kennen van ƒ 1.124.000,-. Een dag later verkocht Nimox 49% van de aandelen aan de directeur van Auditrade en 2% aan een derde. Op dezelfde dag verklaarden Nimox en Auditrade de dividendvordering om te zetten in een geldlening, onder o.a.de voorwaarde dat Nomix de tweede fiduciaire eigendom zou krijgen op de voorraden en debiteuren van Auditrade. Juni 1984 verkocht Nimox de vordering voor ƒ1.500.000,- aan NMB-Heller en stelde daarvoor een bankgarantie. NMB-Heller had de eerste fiduciaire eigendom van de voorraden en debiteuren van Auditrade. Op 7 augustus 1984 ging Auditrade failliet. De curator startte een actie uit onrechtmatige daad tegen Nimox.

Rechtbank en hof

De rechtbank wees de vordering van de curator toe op de volgende gronden. Nimox had onrechtmatig gehandeld jegens de schuldeisers door te stemmen voor het dividendbesluit, aangezien dit een ernstige aantasting van het eigen vermogen van Auditrade betekende; dit terwijl Auditrade op het punt stond zich te storten op een risicovol project (welk project zou mislukken waarna Auditrades faillissement volgde).

Nimox had zich de belangen van de overige schuldeisers onvoldoende aangetrokken; zij had het risico voor het mislukken van het project op zich moeten nemen en haar eigen vordering achter moeten stellen bij die van de andere schuldeisers. De schade bestaat hieruit, dat Nimox een concurrente in plaats van een achtergestelde vordering heeft. Die schade wordt goed gemaakt door de vordering van Nimox niet te verifiëren in het faillissement. De overdracht aan NMB-Heller was ook onrechtmatig, aangezien het NMB-Heller ingevolge art. 54 Faillissementswet niet vrijstond de van Nimox overgenomen vordering op Auditrade te verhalen op de haar door Auditrade verstrekte zekerheden indien NMB-Heller wist dat het faillissement van Auditrade te verwachten was. De meest passende vorm van schadevergoeding aan de schuldeisers is betaling van een bedrag door Nimox gelijk aan het

Ontvanger/Roelofsen (HR 08-12-2006, NJ 2006, 659)

Casus

De verweerder in deze zaak was directeur en enig aandeelhouder van twee besloten vennootschappen, die een fiscale eenheid voor de omzetbelasting vormden. Aan deze fiscale eenheid zijn in 1997 en in 1998 in totaal zeven naheffingsaanslagen omzetbelasting opgelegd tot een bedrag van ƒ 2.021.297,--. Dit bedrag is niet betaald. Beide vennootschappen zijn in 1998 failliet verklaard.

De Ontvanger (van de Belastingdienst Oost) heeft een verklaring voor recht gevraagd dat de verweerder jegens hem onrechtmatig heeft gehandeld en hij heeft gevorderd dat de verweerder aan hem de daardoor geleden schade, zal moeten voldoen. De rechtbank heeft deze vordering toegewezen en het hof heeft het afgewezen.

Hoge Raad

De Hoge Raad stelt dat het hof in verband met de door de Ontvanger gestelde primaire grondslag van zijn vordering allereerst moest beoordelen of de aan de verweerder verweten handelingen onrechtmatig jegens deze zijn geweest, waarbij het hof alle omstandigheden in aanmerking behoorde te nemen.

De Hoge Raad bepaald dat in geval van benadeling van een schuldeiser van een vennootschap door het onbetaald en onverhaalbaar blijven van diens vordering, naast de aansprakelijkheid van de vennootschap mogelijk ook, afhankelijk van de omstandigheden van het concrete geval, grond zal zijn voor aansprakelijkheid van degene die als bestuurder heeft bewerkstelligd of toegelaten dat de vennootschap haar wettelijke of contractuele verplichtingen niet nakomt.

Alleen wanneer de bestuurder van een vennootschap voldoende ernstig verwijt kan worden gemaakt, kan aangenomen worden dat hij onrechtmatig heeft gehandeld jegens de schuldeiser van de vennootschap.

Kern

In dit arrest is een aantal maatstaven voor externe bestuurdersaansprakelijkheid ge(her)formuleerd. I.c. heeft de Hoge Raad de Beklamel-norm verder aangevuld door te stellen dat niet alleen wanneer men handelt in naam van een vennootschap, maar ook wanneer men heeft bewerkstelligd of toegelaten dat de vennootschap haar wettelijke of contractuele verplichtingen niet nakomt, er mag worden aangenomen dat er sprake is van een onrechtmatige daad van een bestuurder.

RCI Financial Services / Kastrop (HR 5 september 2014, NJ 2015, 22)

Feiten

RCI Financial Services BV heeft de verweerder gedagvaard voor rechtbank. RCI Financial Services BV stelt namelijk dat de verweerder jegens haar onzorgvuldig heeft gehandeld door namens de vennootschappen waarvan hij bestuurder was verplichtingen tot verlening van eerste pandrechten aan te gaan, terwijl hij wist of behoorde te begrijpen dat deze vennootschappen daaraan niet of niet binnen een redelijke termijn zouden kunnen voldoen en geen verhaal zouden bieden voor de voorzienbare schade die RCI daardoor zou lijden. De bestuurder had een financier dus voorgehouden dat deze een recht van eerste pand had kregen, terwijl dat niet zo was en de bestuurder wist dat. Toen de vennootschap failliet werd verklaard, bleek het pandrecht geen waarde te hebben.

RCI vorderde een bedrag van € 1.907.611,30. De verweerder voerde aan dat hij ervan mocht uitgaan dat de door de bank verkregen pandrechten geen betrekking hadden op door derden gefinancierde auto’s. De rechtbank heeft dit verweer gehonoreerd en de vordering van RCI afgewezen.

Hoge Raad

Als de zaak bij de Hoge raad komt moet het oordelen of het hof de grondslag van de vordering van RCI heeft miskend. Ook moet het oordelen of de verweerder aansprakelijk is.

De Hoge raad verwerpt het principale beroep. De Hoge Raad geeft de rechtsregels weer, zoals geformuleerd in eerdere uitspraken. De Hoge Raad oordeelt: "Het verwijt dat in het onderhavige geval aan de bestuurder wordt gemaakt is dat hij namens de vennootschappen een verplichting is aangegaan – de verplichting tot het verstrekken van een eerste pandrecht aan RCI op de door deze gefinancierde auto’s –, waarvan hij wist of redelijkerwijze behoorde te begrijpen dat de vennootschappen deze niet zouden kunnen nakomen. Anders dan het middel aanvoert, leidt ook een zodanig verwijt pas tot aansprakelijkheid van de bestuurder indien deze wist of redelijkerwijze behoorde te begrijpen dat de schuldeiser als gevolg van het niet nakomen van de verplichting schade zou lijden. Het middel betoogt dat die schade in dit geval is gelegen in de gevolgen van het verkrijgen van een slechtere zekerheidspositie dan is overeengekomen. De enkele omstandigheid dat de schuldeiser, anders dan was overeengekomen, geen eerste maar een tweede pandrecht heeft verkregen, brengt evenwel nog niet mee dat hij dientengevolge schade lijdt. (...) In rov. 15 van het arrest van het hof ligt besloten dat RCI onvoldoende heeft gesteld dat de door haar geleden schade als gevolg van het niet verkrijgen van eerste pandrechten voorzienbaar was op het moment dat [verweerder] namens de vennootschappen de verplichting tot het vestigen van die pandrechten aanging. Dit oordeel is feitelijk van aard en geenszins onbegrijpelijk."

Kern

De Hoge Raad overwoog dat de bestuurder niet onrechtmatig had gehandeld omdat de schade op het moment van verstrekken van het pandrecht niet voorzienbaar was. De Hoge Raad toetst aan de drempel voor aansprakelijkheid (Willemsen/NOM) en de Beklamel-norm.

Staalbankiers/Elko Management (HR 28 januari 2001)

Casus

Op 10 juli 2002 is EDG Beheer B.V. opgericht. Men heeft hierbij Elko Management B.V. benoemd tot bestuurder. De bestuurder van Elko Management B.V. is de heer Van Hooven. Na de oprichting sluit EDG Beheer een kredietovereenkomst met Staalbankiers. Staalbankiers heeft nog diezelfde dag een geldlening van vijf miljoen euro aan EDG Beheer verstrekt. In april 2004 is EDG Beheer failliet verklaard. Staalbankiers had op dat moment een vordering op EDG. Deze vordering vloeit voort uit de kredietovereenkomst die ze gesloten hadden. Nadat men de verstrekte zekerheden heeft uitgewonnen blijft er nog een vordering van 3.7.57.140,10 euro over. Staalbankiers probeert deze vordering te verhalen, dit doen ze op grond van art. 2:180 lid 2 BW.

De rechtbank  

Het rechtbank stelt Staalbankiers in het ongelijk. de rechtbank was van mening dat de overeenkomst was aangegaan onder de opschortende voorwaarde dat er een uittreksel in het handelsregister was verstrekt. Dit heeft men pas op 12 juli 2012 gedaan en de kredietovereenkomst werd op 10 juli 2012 gesloten. Volgens de rechtbank kan er daarom geen sprake zijn van aansprakelijkheid op grond van art. 2:180 lid 2 BW.

Het hof

Het hof volgt de redenering van de rechtbank niet. Volgens het hof gaat het namelijk niet om een opschortende voorwaarde, maar om een bijkomende voorwaarde. Volgens het hof was EDG Beheer dus op het moment van tekenen gebonden. Het hof wijst de vordering van Staalbankiers toch af. Volgens het hof is artikel 2:180 lid 2 BW in dit geval niet van toepassing. Volgens het hof dient dit artikel bestuurders te prikkelen om aan de inschrijving in het Handelsregister te voldoen. Bovendien wil men derden beschermen die handelen met een BV in oprichting. Volgens het hof gaat het artikel niet op, omdat het voor Staalbankiers duidelijk was met wie ze zaken deden.

Het hof stelt dat, mocht dit artikel toch van toepassing zijn, het Staalbankiers alsnog niet kan baten. Staalbankiers wist dat EDG Beheer op 10 juli was opgericht. Toch zijn ze over gegaan tot kredietverstrekking. Bovendien acht het hof het van belang dat de inschrijving al binnen twee dagen is geschied.

De Hoge Raad

De HR oordeelde dat artikel 2:180 lid 2 BW zich strekt tot bescherming van derden die met BV handelen in het tijdvak tussen de oprichting en de inschrijving in het Handelsregister. Bovendien strekt de inschrijfplicht tot de bescherming van het algemeen belang. Door de inschrijfplicht wordt immers een geordend rechtsverkeer beoogt en wordt het repressieve toezicht door de overheid makkelijker gemaakt.

Kern

Artikel 2:180 BW strekt zich zowel uit tot de bescherming van het belang van derden als tot de bescherming van het algemeen belang. 

Stichting Administratiekantoor Diva (HR 24-01-1997, NJ 1997, 399)

Artikelen

Art. 2:93 BW, art. 2:203 BW

Onderwerp

Art. 2:93 en 2:203 BW (bekrachtiging van rechtshandeling verricht namens een rechtspersoon in oprichting) zijn analoog van toepassing op andere rechtspersonen dan de BV en de NV

Casus

Op 2 mei 1991 sluiten vier participanten een deelnemings- en samenwerkingsovereenkomst met vier anderen. Het doel daarvan is het samenbrengen van kennis en kapitaal op het gebied van automatisering. Na de totstandkoming van de overeenkomst verenigen de vier participanten zich in een stichting met de naam Stichting Administratiekantoor Diva. De vier anderen (Meijs c.s.) besluiten rond juni 1991 dat zij de samenwerking niet meer zien zitten en laten dat weten aan Diva. Diva vordert daarop schadevergoeding voor het niet nakomen van de samenwerkingsovereenkomst van Meijs c.s. bij de rechtbank van 's Hertogenbosch op 8 oktober 1991. Meijs c.s. ontkennen dat er een overeenkomst met de individuele participanten of met Diva tot stand is gekomen. Subsidiair voeren ze aan dat Diva als rechtspersoon niet bestaat.

Rechtbank

Na onderzoek concludeert de rechtbank op 17 juni 1994 dat Diva als rechtspersoon bestond ten tijde van het begin van het proces in oktober 1991. Meijs c.s. voeren daarna aan dat, aangezien de stichting pas na het totstandkomen van de overeenkomst is opgericht, Diva aan de overeenkomst geen rechten kan ontlenen. De rechtbank oordeelt dat het mogelijk is dat de participanten tijdens het onderhandelingsproces op een gegeven moment namens Diva zijn gaan handelen. Daarna kan Diva, na haar oprichting, de overeenkomst hebben bekrachtigd. Meijs c.s. gaan tegen deze overweging in hoger beroep bij het Hof 's Hertogenbosch.

Hof

In hoger beroep voeren Meijs c.s. aan dat, in tegenstelling tot wat de rechtbank beweerde, Diva de overeenkomst niet bekrachtigd kan hebben. Het Hof geeft hen gelijk en verklaart Diva niet-ontvankelijk. Het Hof overweegt dat de rechtbank ten onrechte heeft gerefereerd aan art. 2:93 lid 1 en art. 2:203 lid 1 BW. Deze artikelen geven NVs en BVs het recht om, als ze eenmaal opgericht zijn, rechtshandelingen te bekrachtigen die in hun naam tijdens hun oprichting zijn verricht. Deze bepalingen gelden volgens het Hof echter alleen voor de NV en de BV, niet voor andere soorten rechtspersonen zoals de stichting. Hiertegen gaat Diva in cassatie bij de Hoge Raad.

Hoge Raad

De Hoge Raad vernietigt de uitspraak van het Hof. 'Aangenomen moet worden dat het bepaalde in art. 2:93 lid 1 en 2:203 lid 1 van overeenkomstige toepassing is op andere rechtspersonen.' Daarmee is de kous af.

Conclusie

Door deze uitspraak gelden de artikelen 2:93 en 2:203 BW ook voor andere rechtspersonen dan de BV en de NV. Ook andere rechtspersonen kunnen dus ingevolge deze bepalingen rechtshandelingen bekrachtigen die namens hen, tijdens hun oprichting, zijn verricht.

Stichting Islamitisch Sociaal Cultureel Centrum voor Flevoland (HR 12-05-2000, JOR 2000/145)

Artikelen

Art. 2:8 BW, art. 2:15 BW, art. 2:294 BW

Onderwerp

Statutenwijziging stichting, toekennen van zeggenschap aan een buiten de stichting staande persoon

Casus

De Stichting Islamitisch Sociaal Cultureel Centrum, opgericht in 1991, heeft destijds in haar statuten een aantal bevoegdheden toegekend aan een zogeheten Geestelijk Leider. Blijkens art. 11 en 12 van de statuten is deze voor het leven benoemd en heeft hij de bevoegdheid om bindend advies aan het bestuur te geven. Verder bepalen de statuten dat het bestuur de statuten alleen kan laten wijzigen na schriftelijke toestemming van de Geestelijk Leider. Op 7 september 1997 wordt het bestuur het eens over een wijziging van de bovengenoemde statutaire bepalingen. De toestemming van de Geestelijk Leider is niet verkregen. Op 26 augustus 1998 dient het bestuur een verzoek in bij de rechtbank tot wijziging van de statuten.

Rechtbank

De rechtbank wijst het verzoek af. Wel besluit de rechtbank de Stichting ambtshalve te ontbinden omdat volgens haar, als gevolg van de bijzondere positie van de Geestelijk Leider, het doel van de stichting onbereikbaar is geworden (art. 2:203 lid 1 BW).

Hof

Het Hof bekrachtigt in hoger beroep het vonnis van de rechtbank gedeeltelijk. De afwijzing van het verzoek tot statutenwijziging blijft in stand, maar het Hof vernietigt de beslissing van de rechtbank tot ontbinding van de stichting. De overweging die daaraan ten grondslag ligt is dat het enkele bestaan van de bevoegdheid tot het geven van bindend advies, niet meebrengt dat het doel van de stichting onbereikbaar is geworden. Daarbij overweegt het Hof dat de Geestelijk Leider nog nooit van zijn bevoegdheden gebruik heeft gemaakt en dat hij heeft verklaard daarvan alleen in noodsituaties gebruik te zullen maken. Ook is volgens het Hof niet aan de eisen van art. 2:294 BW voldaan. Dat wil zeggen dat er geen sprake is van een situatie die bij de oprichting redelijkerwijze niet (kan) zijn gewild.

Hoge Raad

De Hoge Raad gaat in cassatie mee met het oordeel van het Hof. In de woorden van de Hoge Raad leidt de enkele statutaire positie van de Geestelijk Leider er niet toe dat het doel van de stichting onbereikbaar wordt. Ook levert het geen problemen op voor het functioneren van de stichting en het bestuur. Volgens het Hof en de Hoge Raad is bepalend op welke wijze de Geestelijk Leider zijn bindende adviesbevoegdheid uitvoert. Aangezien de Geestelijk Leider heeft verklaard deze bevoegdheden zeer terughoudend uit te oefenen komen de doelen van de stichting niet in het geding. Bovendien biedt de wet met art. 2:8 en art. 2:15 BW bescherming tegen machtsmisbruik.

Conclusie

Uit dit arrest blijkt dat een statutaire bevoegdheid van een persoon die buiten de stichting staat, niet meteen met zich meebrengt dat het doel van de stichting onbereikbaar is geworden. De statuten kunnen dus zeggenschap toekennen aan een derde buiten de stichting. Art. 2:8 en art. 2:15 BW bieden waarborgen tegen machtsmisbruik dat hieruit zou kunnen voortvloeien.

Van den Broeke-Van der Linden (HR 17-12-1993, NJ 1994, 301)

Relevante artikelen

17, 32 K, 7A:1670 BW

Onderwerp

Vordering tot rechtstreekse verrekening tussen vennoten

Casus

Vanaf 1935 exploiteren Van den Broeke en Van der Linden de v.o.f. Watersportbedrijf Oké. In de jaren 50 gaan zij uit elkaar en verdelen zij het vennootschappelijk vermogen (waaronder onroerende goederen). Dit laten zij in 1962 bij notariële akte vastleggen. In 1970 beginnen zij met onderhandelingen over ontbinding van de vennootschap en verdeling van het overgebleven vermogen. Ze worden het uiteindelijk eens en gaan vanaf 1977 het aan hun toebedeelde onroerend goed afzonderlijk exploiteren. Volgens Van den Broeke heeft Van der Linden echter een groter gedeelte van het onroerend goed gekregen dan hem toekwam. Van der Linden belooft dit goed te maken door aan Van den Broeke een perceel grond met opstallen over te dragen. Maar dit gebeurt nooit. Van den Broeke vordert 60.000 gulden van Van der Linden wegens gebruiksoverbedeling. Daarnaast vordert hij dat Van der Linden met hem de vennootschap voortzet, op straffe van een dwangsom.

Rechtbank en hof

De rechtbank wijst de eerste vordering af. De rechtbank verklaart Van den Broeke verder onontvankelijk in zijn vordering m.b.t. de gebruiksoverbedeling, omdat de vordering niet aan hem, maar aan de vennootschap toekomt. Het Hof geeft de rechtbank gelijk. Het Hof overweegt daarbij dat er ook geen stilzwijgende overeenkomst tot verrekening tussen beide partijen tot stand is gekomen.

Hoge Raad

Van den Broeke komt in cassatie op tegen de beslissing van het Hof. Hij voert aan dat door de redelijkheid en billijkheid er een stilzwijgende overeenkomst tot verrekening tussen hem en Van der Linden is ontstaan, niet tussen de vennootschap en Van der Linden. Daarnaast beweert hij dat de bijzondere omstandigheden van het geval ertoe leiden dat niet alleen de vennootschap kan vorderen dat gebruiksoverbedeling wordt gecompenseerd ('verrekend'), maar dat ook de vennoten dat kunnen doen. De Hoge Raad oordeelt dat een vennoot niet tegen een medevennoot een vordering kan instellen tot rechtstreekse verrekening zoals Van den Broeke beweert. Daarbij overweegt de Hoge Raad dat het vermogen van de v.o.f. een gebonden gemeenschap vormt die is bestemd voor het bereiken van het doel van de vennootschap. Een vennoot kan zolang de vennootschap bestaat niet vrijelijk over zijn aandeel in de goederen beschikken en maakt geen aanspraak op uitkeringen ten laste van het vennootschapsvermogen, voor zover dat niet uit de vennootschapsovereenkomst voortvloeit. Daarbij telt mee ook dat het vermogen een ten behoeve van schuldeisers afgescheiden vermogen is.

Leerstuk

Een vennoot kan niet tegen een medevennoot een vordering tot rechtstreekse verrekening instellen. Door de aard van het vennootschapsvermogen (gebonden gemeenschap en afgescheiden ten behoeve van schuldeisers) is er geen ruimte voor verrekening buiten de vennootschap om. 

VDV Totaalbouw (HR 06-02-2015, ECLI:NL:HR:2015:251, JOR 2015/181)

Casus

Bepro heeft in november 2013 de rechtbank verzocht om het faillissement uit te spreken van VDV Totaalbouw (hierna te noemen ‘VDV’) en vennoot X. Op 1 april 2014 heeft de rechtbank beide faillissementen uitgesproken. Zowel VDV als vennoot X waren niet verschenen op de zitting. X heeft verzet ingediend tegen het faillissement. De rechtbank verklaarde dit verzet op 12 mei 2014 ongegrond. X heeft vervolgens hoger beroep ingesteld tegen zijn eigen faillietverklaring. Hij voerde daarbij aan dat de rechtbank hem niet failliet had mogen verklaren, omdat er nog een procedure liep waarin hij het verzoek had gedaan om de schuldsaneringsregeling toe te passen.

Het hof

Het hof kwam tot het oordeel dat dit argument X niet kon baten. Volgens het hof was het faillissement van VDV onherroepelijk geworden. Het onherroepelijk worden van het faillissement van VDV brengt mee dat X ook in staat van faillissement verkeert. X heeft beroep in cassatie ingesteld.

Hoge Raad

De HR oordeelde dat het faillissement van een vof niet automatisch leidt tot insolventierechtelijke consequenties van de vennootschappen. Volgens de HR heeft een vof een afgescheiden vermogen waarop de schuldeisers verhaal op kunnen nemen. De schuldeisers dienen eerst verhaal te nemen op het afgescheiden vermogen voordat ze over kunnen gaan tot het verhaal op het privévermogen. Een vof kan in een aantal gevallen dus aangemerkt worden als een afzonderlijk rechtssubject. Bovendien kan een vennoot beschikken over zoveel privévermogen dat hij alle schuldeisers van de vennootschap kan voldoen. Bovendien kunnen vennoten niet zomaar failliet worden verklaard wanneer ze verzocht hebben om de schuldsaneringsregeling toe te passen. Het failliet verklaren van een vennoot is daarnaast in strijd met Verordening (EG) 1346/2000 van de Raad.

Kern

Het faillissement van een vof leidt niet automatisch tot een faillietverklaring van de vennoten, dit is strijdig met Verordening 1346/2000 en artikel 6 EVRM. Bovendien dienen de schuldeisers zich eerst te verhalen op het afgescheiden vermogen en is het mogelijk dat de vennoot over zoveel privévermogen beschikt dat hij de schuldeisers kan afbetalen. Men kan een vennoot bovendien niet zonder meer failliet verklaren indien hij heeft verzocht om toepassing van de schuldsaneringsregeling.  

Villa Mundo (HR 23-11-2012, NJ 2013, nr. 302; JOR 2013/40)

Onderwerp

Persoonlijke aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad bestuurder. Art. 6:162 BW

Feiten

Betrokkene 1 en de Vennootschap in casu richt zich op het bemiddelen tussen verkopers en kopers van onroerend goed gelegen aan de Costa Blanca in Spanje. Eiser is samen met betrokkene 1 bestuurder van de Vennootschap. Verweerder c.s. hebben in 2004 de ‘second home beurs’ bezocht, waar zij in contact zijn gekomen met de Vennootschap. Uiteindelijk kopen verweerder c.s. een villa, die later wordt afgebroken omat op het desbetreffende stuk grond niet mocht worden gebouwd, en er dus ook geen bouwvergunning voor was afgegeven.

Rechtbank & Hof

Verweerder c.s. vorderen hoofdelijke veroordeling van eiser en de Vennootschap tot betaling van schadevergoeding, welke de rechtbank heeft afgewezen.

Hof en Hoge Raad

In hoger beroep heeft het Hof het vonnis van de rechtbank vernietigd en eiser en de Vennootschap hoofdelijk veroordeeld tot betaling uit onrechtmatige daad.

Volgens het Hof presenteerden zij zich als deskundig bemiddelaar(s) voor de koop van onroerend goed in Spanje en waren ze nauw betrokken bij de koopovereenkomst. Het verwijt dat zij zich de belangen van de kopers onvoldoende hadden aangetrokken door niet juist en volledig te informeren c.q. waarschuwen over (on)mogelijkheden bij de realisering van de woning, werden gegrond geacht.

De natuurlijke persoon, die bestuurder van de vennootschap was en die door het Hof als 'vertegenwoordiger' van de rechtspersoon wordt aangemerkt, is in cassatie gegaan. Haar klachten richten zich tegen de vermeend onjuiste toepassing van de maatstaf voor externe bestuurdersaansprakelijkheid.

De Hoge Raad stelt echter dat het Hof eiser aansprakelijk heeft geoordeeld op grond dat zij in strijd heeft gehandeld met een op hem persoonijk rustende zorgvuldigheidsverplichting jegens verweerder c.s. en niet op grond van onbehoorlijke taakuitoefening in strijd met een op haar rustende zorgvuldigheidsverplichting  als bestuurder.

Voor een dergelijke aansprakelijkheid van een bestuurder, die niet rust op een tekortschietende of onbehoorlijke taakuitoefening als bestuurder, maar op een daarvan losstaande zorgvuldigheidsnorm, gelden de gewone regels van onrechtmatige daad. Niet vereist is dus dat de bestuurder een ernstig verwijt van zijn handelen kan worden gemaakt.

De Hoge Raad verwerpt het beroep.

VOF Van den Broek (HR 26 juni 1981, NJ 1982, 1)

Relevante artikelen

7:414 e.v. BW, 17K, 31 Hrgw

Onderwerp

Overschrijding vertegenwoordigheidsbevoegdheid

Casus

Aanbesteder Van Willigen Vuren heeft met Van den Broek een aannemingsovereenkomst afgesloten. Van den Broek is één van de (beherende) vennoten van de VOF Firma van den Broek. Het is een familie VOF. Volgens het Handelsregister is Van den Broek slechts bevoegd om aannemingsovereenkomsten te sluiten waarmee een belang tot Fl 50.000,- is gemoeid. Voor grotere belangen is medewerking van de andere vennoten nodig. Met de aannemingsovereenkomst is een belang van meer dan een miljoen gemoeid. Van den Broek was dus volgens het Handelsregister niet bevoegd.

Het Handelsregister is openbaar en Van Willigen Vuren had dus op de hoogte kunnen zijn van Van den Broeks’ onbevoegdheid. De VOF heeft evenmin achteraf bekrachtigd. Daarmee staat vast dat de VOF dus niet gebonden is aan de overeenkomst (afgezien van art. 7a:1681 BW). Van den Broek heeft bij de totstandkoming van de overeenkomst niets meegedeeld omtrent zijn onbevoegdheid; evenmin is in de overeenkomst een voorbehoud opgenomen.

Rechtsvraag

Is vennoot Van den Broek persoonlijk aansprakelijk voor overschrijding van zijn gepubliceerde vertegenwoordigingsbevoegdheid?

Hoge Raad

Een vennoot die tegenover een partij met een vennootschap onder firma wil contracteren, in strijd met de waarheid de indruk wekt dat hij volledig bevoegd is om de vennootschap bij het aangaan van dit contract te vertegenwoordigen, kan zich tegenover de wederpartij, die van de beperking van zijn vennootschapsbevoegdheid om de vennootschap te verbinden niet op de hoogte is, niet erop beroepen dat deze de beperking uit het Handelsregister te weten had kunnen komen. Ook als die vennoot zelf bij het aangaan van het contract zich niet van de beperking van zijn bevoegdheid bewust was, zal hij de gevolgen van de door hem gewekte schijn van vertegenwoordigingsbevoegdheid voor zijn rekening moet nemen. Het staat niet aan hem om ter ontkoming aan eigen aansprakelijkheid zijn wederpartij voor te houden, dat deze uit het Handelsregister had kunnen ontdekken dat de door de vennoot gewekte schijn in strijd met de waarheid was. Woorden noch strekking van art. 31 Handelsregisterwet rechtvaardigen de in het middel verdedigde opvatting, dat zulks wel het geval zal zijn.

Leerstuk

1. Met "eigenaar" in art. 31 lid 3 Handelsregisterwet wordt dus volgens de HR bedoeld de VOF, niet ook een vennoot.

2. Volgens aanvullend recht is elke vennoot bevoegd om de VOF zelfstandig te vertegenwoordigen (art. 17 K). De vennoten kunnen een andere regeling overeenkomen, zoals in de onderhavige zaak is gebeurd. Wil die regeling jegens derden ingeroepen kunnen worden, dan moet het gepubliceerd worden in het Handelsregister. De wet geeft een andere voorziening voor de maten van een maatschap (art. 7a:1679 BW) en de bestuurders van een NV/BV (art. 2:130/240 BW).

3. In dit arrest gaat het om de persoonlijke aansprakelijkheid van een vennoot bij overschrijding van zijn vertegenwoordigingsbevoegdheid. Mogelijk denkt de HR hetzelfde over de bestuurder van een NV of BV die zijn bevoegdheid overschrijdt.

4. De uitleg die