Het is algemeen bekend dat vrouwen minder criminaliteit plegen dan mannen. Het aandeel verschilt per soort criminaliteit. Op het terrein van witteboordencriminaliteit zijn vrouwen nog sterker ondervertegenwoordigd. Daarom zijn er ook weinig studies naar/over vrouwelijke witteboordencriminaliteit.

Genderbias en de definiëring van witteboordencriminaliteit

De bepaling en interpretatie van het sekseverschil in de prevalentie hangt af van de definiëring en operationalisering van het begrip witteboordencriminaliteit. Sutherland beschreef het als volgt: crime committed by a person of respectability and a high social status in the course of his occupation. Kritiek op deze definitie is dat hij moeilijk operationaliseerbaar is. Hiermee ontstond de discussie over de vraag of de aard van de dader of de daad bepalend is. Bij een daadgerichte benadering wordt de operationalisering gekoppeld aan bepaalde delicten, meestal geoperationaliseerd als fraude delicten. Bij een dadergerichte benadering wordt getracht de sociale status van de dader te operationaliseren. De twee benaderingen produceren een heel verschillend beeld van vrouwen in de witteboordencriminaliteit:

• Daadgericht: het aantal vrouwen dat voor witteboordendelicten wordt veroordeeld stijgt, door de toename van vrouwen in managementposities.

• Dadergericht: een hoge positie is niet nodig voor alle fraude. Fraude is een containerbegrip dat hele specifieke delicten zoals belastingsfraude en faillisementsfraude kan omvatten, alsmede valsheid in administratie in zijn breedste zin. Faillisementsfraude zal vooral worden gepleegd door eigenaren, terwijl valsheid in geschriften van alles kan betreffen. Volgens onderzoek van Daly wordt een belangrijk deel van de door vrouwen gepleegde fraudedelicten niet gepleegd vanuit een beroeps- of bedrijfsuitoefening en voor zover dit wel het geval is, betreft het vrouwen met een lage positie. Dodge typeert dit als pink-collar criminals committing petty acts. Volgens de dadergerichte benadering is witteboordencriminaliteit vooralsnog een mannelijk fenomeen.

Genderbias in de rechtshandhaving: vrouwelijke daders worden minder snel als (hoofd)verdachte herkend en worden minder vaak vervolgd en schuldig bevonden.

Genderbias in de media (en de daarmee samenhangende informele criminalisering van witteboordencriminaliteit): hier is de genderbias omgekeerd, vrouwelijke daders van witteboordencriminaliteit krijgen veel meer aandacht. Over Martha Steward werden 1279 artikelen gepubliceerd, terwijl er slecht 23 over Lay werden gepubliceerd.

Situationele hypothese

Een voor de hand liggende verklaring voor het prevalentieverschil in witteboordencriminaliteit is dat veel minder vrouwen zich bevinden in situaties waarin de gelegenheid wordt geboden en motivaties worden gevormd tot het plegen van witteboordencriminaliteit.

Hirschi en Gottfredson zeggen hier het volgende over: by definition one must be in the white-collar world, to be a white-collar crime offender. Als de situationele hypothese waar is, mogen we met het stijgen van de vrouwen op de maatschappelijke ladder dus ook meer door vrouwen gepleegde witteboordencriminaliteit verwachten. Adler (1975): naarmate door de emancipatie de verschillen in de sociale positie van mannen en vrouwen gaan verdwijnen, het gedrag van vrouwen ook meer op dat van mannen gaat lijken. Er worden ook tegenovergestelde ontwikkelingen gesignaleerd. Dodge (2008) wijst bijvoorbeeld op de trend van opting out. Steeds meer vrouwelijke managers kiezen ervoor hun leidinggevende (meestal fulltime) functie in te leveren voor minder veeleisende banen die beter te combineren zijn met ouderlijke of huishoudelijke taken. Andere verklaringen die situationele kenmerken beschrijven die tot witteboordencriminaliteit leiden. Zij plaatsen deze boven de individuele kenmerken:

• Rationele-keuzetheorie: gepercipieerde kosten-baten van gedragsalternatieven.

• Straintheorie: spanning tussen het behalen van de bedrijfsdoelen en de daartoe beschikbare middelen.

• Differentiële associatietheorie: processen van sociaal leren van deviante gedragingen door collega's.

• Neutralisatietechniek: normalisering van dat gedrag door allerlei rationalisaties van ernst en verwijtbaarheid.

Sekseverschilhypothese

Vrouwen zijn in het algemeen geneigd minder risicovol gedrag te vertonen en criminaliteit te plegen, als gevolg van een mix van biopsychologische factoren en sociale-omgevingsfactoren die verschillen van mannen. Zelfs wanneer vrouwen in dezelfde mate worden blootgesteld aan criminogene omgevingsfactoren, verschilt de gevoeligheid voor deze factoren en daarmee de mate van delinquent gedrag. Dus naarmate vrouwen mannen op hogere posities verdringen, mogen we volgens de sekseverschilhypothese minder witteboordencriminaliteit verwachten. Als er in een onderzoek geen of weinig verschil wordt gevonden tussen mannelijke en vrouwelijke reacties op onethische bedrijfspraktijken, zijn hier twee verklaringen voor:

• Vrouwen nemen door socialisatieprocessen binnen organisaties de dominante mannelijke gedragsnormen over.

• Ethische verschillen tussen mannen en vrouwen doen zich vooral voor in situaties waarin betekenisvolle anderen daadwerkelijk de gevolgen van de uitkomst van die besluitvorming ondervinden. Dit heeft te maken met de zorgoriëntatie van vrouwen.