Wat zijn de nadelen/misstanden van kinderrechten? - Chapter 7

Er wordt de aanname gedaan dat het al dan niet toekennen van rechten de enige of beste manier is waarop de situatie van kinderen kan worden geanalyseerd en beoordeeld. Deze aanname komt voort uit het praten in termen van rechten in huidige morele en politieke discussies, bijvoorbeeld als het gaat om abortus. Maar rechten zijn individualistisch en politieke import. En er is ook een nadeel aan teveel rechten, want hoe meer rechten, hoe minder groot de waarde ervan (dit wordt ook wel de inflatie van rechten genoemd). 

Kritiekpunten wat betreft rechten van kinderen:

1. Rechten hebben een alles-of-niets karakter. Dit verscherpt de scheiding tussen volwassenheid en kindertijd.

2. Praten in termen van rechten is moreel verarmd en verwaarloost een alternatieve ethische kijk op de wereld, namelijk dat de liefdevolle, wederzijdse afhankelijkheidsrelatie tussen ouder en kind van uitzonderlijk belang is.

3. Het toeschrijven van rechten aan kinderen berust op een misverstand over zowel rechten als over de aard van het kind.

Zijn rechten alles-of-niets?

De bewering dat rechten alles-of-niets zijn is een manier om een aantal zorgen te uiten over het gebruik van rechten. Deze beweringen zijn echter niet helemaal juist:

• ‘Als iemand een recht niet heeft, dan heeft iemand anders het in plaats daarvan.’ Echter, rechten zijn niet hetzelfde als materieel bezit dat aan iemand anders doorgegeven kan worden. Als een kind een recht niet heeft, betekent dit niet dat het overblijft voor een volwassene. Als een kind bijvoorbeeld geen stemrecht heeft, betekent dit niet dat er een stemrecht ‘over’ is voor iemand anders.

• ‘Als rechten botsen, dan betekent het toeschrijven van een recht aan de ene persoon de ontzegging van een recht aan de andere persoon.’ Echter, je kunt niet spreken van de kinderrechten versus devolwassenenrechten waarbij het ene recht het andere recht uitsluit. Soms is het wel het geval dat botsende rechten elkaar uitsluiten, bijvoorbeeld het recht van ouders om hun kind op te voeden zoals zij denken dat juist is versus het recht van het kind om zijn of haar eigen leven te leiden.

• ‘Iemand bezit alle rechten die een volwassene normaal gesproken heeft, of geen enkel recht.’ Kinderen bezitten niet alle rechten die een volwassene heeft, maar zowel de kinder-liberationisten als verdedigers van de verzorgers-stelling zijn het erover eens dat een kind welzijnsrechten heeft.

• ‘Een recht heb je of helemaal wel, of helemaal niet. Gedeeltelijk is niet mogelijk.’ Het is waar dat je een recht wel of niet hebt. Rechten kunnen echter wel variëren in betekenis. Bijvoorbeeld het stemrecht: alleen leden van partijen kunnen hun leider kiezen en alleen leden van een wetgevende macht kunnen de uitvoerende macht kiezen. 16-jarigen kunnen in bepaalde gevallen wel trouwen, maar alleen met toestemming van hun ouders.

• ‘Morele zorgen worden geuit in termen van rechten, of worden niet erkend als een morele zorg.’ Mensen maken zich zorgen dat er te eenzijdig een beroep wordt gedaan op rechten bij morele beoordelingen. Men kan ten onrechte denken dat alles is gezegd over morele relevantie als de rechten gespecificeerd zijn. Rechten kunnen echter op verschillende manieren worden uitgeoefend. Een recht schrijft een minimumstandaard voor. Als kinderen rechten hebben, dan kunnen we nog steeds meer doen voor het kind dan wat er van ons vereist wordt. Als kinderen geen rechten hebben, dan betekent dit niet dat we moreel niet verplicht zijn om hen goed te behandelen.

• ‘Mensen hebben zelfbeschikkingsrechten of niet.’ Echter, de keuzes die gemaakt worden door mensen zonder zelfbeschikkingsrechten, zoals kinderen of zwaar gehandicapten, hebben wel waarde. Er wordt rekening mee gehouden als een ander de keuze voor hen maakt. Hoe meer competent iemand geacht wordt, hoe grotere waarde er wordt gehecht aan zijn/haar eigen keuze.

Kortom, rechten zijn niet alles-of-niets op de manier zoals bovenstaande stellingen beweren. Dat sommige kinderen niet over alle rechten beschikken die volwassenen ook hebben, betekent niet dat ze helemaal niets hebben.

Wat wordt bedoeld met de ‘verarmde’ wereld van rechten?

Verdedigers van de integratie van rechten in morele theorie beweren dat het zorgt voor een moreel betere wereld als mensen hun morele wensen kunnen uitdrukken in rechten. Zij maken onderscheid tussen twee werelden. De eerste is een wereld waarin de inwoners op natuurlijke wijze een aangename behandeling van elkaar kunnen verwachten. De tweede is een wereld waarin dit ook geldt, alleen komt de aangename behandeling van elkaar dan voort uit de rechten die iedereen bezit. De verdedigers van rechten beweren dat de tweede de voorkeur heeft. In het bezit zijn van een recht betekent namelijk dat je in een positie bent waarin je over jezelf kan nadenken en over jezelf in relatie tot anderen, in positief opzicht. Geen rechten hebben betekent dat je afhankelijk bent van anderen.

Tegenover de verdedigers staan de critici van rechten, die negatief denken over de ‘rechtenwereld’. Zij laten zien dat er een contrast is. Rechten worden gerepresenteerd als deel van een algemene moraal waarin de maatschappij wordt gezien als een vereniging met onafhankelijke, zelfstandige en egoïstische individuen. Daarmee strijdig is het begrip van de maatschappij als iets waarbij de nadruk ligt op eenheid, onderlinge afhankelijkheid en affectieve banden. 

Er zijn ook critici die de wereld van rechten kenmerken als ongunstig. Een wereld waarin mensen rechten nodig hebben om zichzelf te verzekeren van wederzijds gunstig gedrag is leeg en koud. Het is een wereld waarin mensen niet meer met elkaar verbonden zijn door affectieve banden.

Het gezin wordt vaak aangehaald als voorbeeld van een gemeenschap die de kenmerken heeft van een affectieve maatschappij. Bij het hechte, intieme gezin kan je weer bijkomen van het koude, onpersoonlijke publieke leven. Een hele maatschappij kan echter niet op deze fijne manier georganiseerd worden. Het zijn namelijk de kleine omvang van het gezin en de bijzondere relaties tussen gezinsleden die zorgen voor de sterke affectieve banden.

Critici van rechten voor kinderen beargumenteren dat gezinsrelaties gebaseerd kunnen zijn op wederzijdse genegenheid of op het bestaan van rechten en plichten, maar niet op allebei. De twee vormen sluiten elkaar dus uit en omdat er een voorkeur is voor wederzijdse genegenheid en liefde, zouden kinderen geen rechten moeten hebben, want deze zouden dat namelijk verpesten.

Het bezitten van een recht betekent dat je in de positie bent om dit recht uit te oefenen en te doen gelden op het geschikte moment. In dit opzicht is het bezitten van rechten wél verenigbaar met liefde. Als het kind rechten heeft tegenover de ouders wil dit niet zeggen dat er vanuit wordt gegaan dat er geen ouderlijke liefde is. Rechten zijn alleen bedoeld om het kind zekerheid te geven op minimale zorg als deze liefde zou ontbreken.

Door sommigen is de aanname gedaan dat het goed genoeg is als liefde of genegenheid een relatie karakteriseert (in plaats van dat er ook nog rechten bij komen kijken). Echter, er zijn veel verdorven of verkeerde vormen van genegenheid, bijvoorbeeld bij kindermisbruik of wanneer je een verkeerd beeld van iemand hebt. Bovendien zijn (liefdes)relaties niet altijd wederkerig. Ouders zorgen wel voor het kind, maar niet andersom. Ook kan een relatie wel wederkerig, maar niet symmetrisch zijn: een ouder houdt van het kind, dat kwetsbaar en afhankelijk is. Een kind houdt van de ouder, die verzorging en bescherming biedt. Tot slot kunnen mensen ‘gevangen’ raken in affectieve relaties. Ze verliezen hun vrijheid. 

Al met al gaan dus in het beste geval liefde en rechten samen om het kind optimaal beschermd te laten zijn.

Wat maakt over kinderen spreken in termen van rechten niet de juiste manier?

Perfecte verplichtingen: wat we verplicht zijn en aan welke kinderen we dit verplicht zijn is volledige gespecificeerd. Het is bijvoorbeeld een perfecte verplichting om een kind niet te misbruiken.

Imperfecte verplichtingen: verplichtingen waarvan de bedoeling en omvang onduidelijk is. We hebben deze verplichtingen, maar kunnen deze niet toepassen op alle kinderen. Het is bijvoorbeeld onmogelijk om voor alle kinderen te zorgen. Ook is datgene wat we verplicht zijn aan een kind afhankelijk van de context. Als je bijvoorbeeld weet dat een kind misbruikt wordt, moet je er iets aan doen. Wat je er echter aan doet hangt af van de omstandigheden.

Rechten komen overeen met perfecte verplichtingen. Met imperfecte verplichtingen is dit echter niet het geval. Het uitvoeren van imperfecte verplichtingen gaat om hoe we voor kinderen zorgen. Niet alles wat ouders moreel gezien voor hun kinderen moeten doen is een wettelijke eis. Het is dan een fout om over kinderen te denken in termen van rechten, want het gaat juist ook vooral om de imperfecte verplichtingen.

O’Neill wil laten zien dat het ontzeggen van rechten aan kinderen niet verkeerd is. Volwassenen hebben nog steeds verplichtingen tegenover hen, en de kindertijd is niet een blijvende status die gekenmerkt wordt door onderdrukking en discriminatie. Het is een fase waar iedereen doorheen gaat, daarin is het dus anders en beter te rechtvaardigen dan vrouwen of zwarten rechten ontzeggen bijvoorbeeld. 

Stampvragen

1. Leg uit waarom rechten geen alles-of-niets karakter hebben. Geef een voorbeeld.

2. Er zijn mensen die morele wensen willen verenigen in rechten. Waarom willen zij dat?

3. Wat is het belangrijkste argument tegen het vastleggen van morele wensen in rechten?

4. Aan welke organisatievorm zou de maatschappij volgens tegenstanders een voorbeeld moeten nemen en waarom is dit niet haalbaar?

5. Wat zijn perfecte verplichtingen?

6. Wat zijn imperfecte verplichtingen?

7. Wat zegt O’Neill over de rechten van kinderen?

8. Waarom is kinderen hun rechten afnemen geen discriminatie zoals het wel is bij vrouwen?