In dit artikel worden korte- en lange-termijneffecten van een behandeling voor dyslexie geëvalueerd. De behandeling is gebaseerd op de psycholinguïstische theorie en neemt aan dat dyslexie een tekort is in alfabetische en fonologische verwerking van woorden.

Dyslexie

Mensen met dyslexie hebben een tekort in fonologische verwerking. De relatie tussen fonologische verwerkingstekorten en tekstherkenning is causaal en gedeeltelijk biologisch. Het fonologische bewustzijn is belangrijker dan de algemene intelligentie op dyslexie te constateren. Morfologische problemen komen ook door een tekort in dit bewustzijn. Er ontstaan hierdoor problemen met geschreven tekst, namelijk spelling en lezen. Behandeling kan dus het best gebaseerd zijn op het verbeteren van het fonologische bewustzijn. De meeste programma’s worden alleen op korte-termijneffecten geëvalueerd, terwijl het de bedoeling is dat de effecten langdurig zijn. De behandeling van dit artikel wordt daarom op lange-termijneffecten bekeken.

De behandeling

De kinderen met dyslexie werden in dit onderzoek niet vergeleken met een controlegroep, maar met een normgroep. Alle participanten kregen een behandeling met behulp van een computerprogramma (LEXY) met een tutor. LEXY focust zich op het leren herkennen en gebruiken van fonologische en morfologische structuur van Nederlandse woorden. De geluidsstructuur van een woord is de basis van de behandeling. Het toetsenbord van een computer werd geherstructureerd. Zo werd de knop # een medeklinker. Het toetsenbord is door vieren gedeeld. Met o.a. een gedeelte voor klinkers, medeklinkers enz. en een gedeelte voor bepaalde handelingen. De behandeling bestond uit een wekelijkse sessie van 45 minuten. De sessies bestonden uit spelling en lees modules. Er zijn in totaal zes modules en de duur van de hele training varieert per persoon, omdat de training zich focust op het behalen van een bepaald niveau. De vertaling moest eerst stap voor stap en expliciet gebeuren, daarna gebeurde dat implicieter. Zo werden elke sessie elementen van woorden geoefend. De participanten hoorden een spraakgeluid en moesten dat associëren met een element van een woord op de computer. De training is niet bedoeld om dyslexie te genezen, maar om dyslectici te helpen beter met hun fonologische problemen om te gaan. De participanten moesten één standaarddeviatie onder het gemiddelde niveau van spelling en lezen zitten aan het begin van de behandeling. Hun IQ moest minimaal 85 zijn. 87% van de participanten die lees- en spellingproblemen hadden, hadden ook een tekort in fonologische verwerking. De lees- en spelling prestaties werden vier keer gemeten. Bij de metingen werden de standaardtests ‘One-Minute-Test’, ‘Livingstone text’ en de ‘IWAL standard dictation’ gedaan. Ook moesten participanten een vragenlijst invullen over hun leesgedrag.

Resultaten

De resultaten lieten een significante verbetering zien in het lezen van woorden aan het einde van de behandeling. Dit positieve effect was continu te zien, want bij de metingen 1 en 2 jaar na de behandeling waren nog steeds effecten te zien. Voor het lezen van tekst was er na zes maanden behandeling een significant effect te zien, maar tussen de metingen aan het einde van de behandeling en de follow-up meting was geen significant verschil te zien. Toch bleef het effect na jaren te zien en het effect was zo groot dat de participanten geen last meer hadden van hun dyslexie wanneer ze teksten lazen. De spelling van de participanten verbeterde tijdens de behandeling, maar deze verbetering nam weer af toen de behandeling voorbij was. De verbetering van spelling was significant na zes maanden behandeling en de verbetering aan het einde van de behandeling was ook significant ten opzichte van de verbetering na zes maanden. Bij de follow-up metingen verminderde de verbetering naar het niveau dat na zes maanden behaald werd. De resultaten waren onafhankelijk van leeftijd. Ook de sociaal-economische status was niet gerelateerd aan uitkomsten van de behandeling.

Discussie

Het onderzoek had drie onderzoeksvragen:

• Verbeteren mensen met dyslexie significant na de behandeling?

• Blijven de positieve effecten op lange termijn bestaan?

• Zijn de effecten substantieel en klinisch relevant? (statistische effecten zijn nodig, maar niet voldoende voor het succes van de behandeling)

De eerste vraag kan positief beantwoord worden. Er waren verbeteringen te zien in lezen en spelling. De tweede vraag kan ook positief beantwoord worden. Participanten lieten stabiele verbeteringen zien tussen de één en vier jaar na de behandeling voor lezen. De verbeteringen van spelling verminderde tijdens het jaar na de behandeling, maar stabiliseerde na de volgende jaren. De derde vraag is ook positief te beantwoorden. De resultaten zijn klinische relevant, omdat de participanten een gemiddeld niveau van lezen van teksten en spelling bereikten. Het lezen van woorden bereikten geen gemiddeld niveau, maar verbeterde wel veel. Sommige onderzoekers hebben beweerd dat ontwikkelings- en leeftijd gerelateerde grenzen bestaan, waardoor kinderen met dyslexie niet meer succesvol kunnen herstellen door fonologische training. In de LEXY behandeling komt naar voren dat zelfs volwassenen nog kunnen profiteren van fonologische training, zelfs evenveel als basisschool kinderen. De resultaten ondersteunen het idee dat psycholinguïstische modellen als de fundamentele basis voor de behandeling van dyslexie bruikbaar zijn.