Wat is het doel van afbakeningen?

Het is belangrijk de grens tussen wetenschap en pseudo-wetenschap aan te geven, zowel om theoretische als praktische redenen. Echte wetenschap moet worden gescheiden van zijn "lookalikes". Dat is bijvoorbeeld belangrijk in de zorg, rechtszaal en journalistiek. Na Laudan's "death certificate" in 1983 leek het werken aan de afbakening te zijn afgenomen: hierin zegt hij dat het niet gaat lukken om goede criteria te vinden om de grote hoeveelheid verschillende mogelijke wetenschappelijke methoden aan te meten. Maar nu is het weer actueel en sommige filosofen zeggen dat criteria niet per se nodig zijn, maar dat het op andere manieren vastgesteld kan worden of met behulp van meer discipline-specifieke criteria. 

Wat is de "wetenschap" in pseudo-wetenschap?

Het woord "pseudo-wetenschap" heeft automatisch al een waardeoordeel in zich, het is namelijk een lasterlijke term. Hoe dit waardeoordeel wordt gespecificieerd is controversieel. Dit waardeoordeel volgt op het feit dat het woord "wetenschap" al een soort waardeoordeel in zich heeft, ook al is dat minder aanwezig. Als iets "wetenschap" wordt genoemd impliceert dat namelijk dat het positief bijdraagt aan onze kennis. Maar naast een beschrijvende kant is er ook een normatieve kant in hoe het woord vaak wordt gebruikt. Het concept van "wetenschap" komt uit een heel historisch proces en is door veel omstandigheden beïnvloed. Om de term niet te ingewikkeld te maken moet er worden gefocust op een van de twee kanten. In deze tekst zal meer op de normatieve kant worden gefocust: dus de fundamentele betekenis van "wetenschap". 

Het Engelse woord "science" wordt vooral gebruikt voor de natuurwetenschappen. Maar ook politiek en sociologie worden hierbij meegerekend als wetenschap, terwijl onderzoek in literatuur en geschiedenis niet altijd zo wordt genoemd. Het Duitse woord "Wissenschaft" is dan veel breder en neemt alle academische richtingen mee. De Duitse term is omdat hij meer compleet is, meer adequaat in het afbakenen van het type systematische kennis dat van belang is als je het onderscheid wil maken tussen wetenschap en pseudo-wetenschap. 

Uiteindelijk hebben alle verschillende academische richtingen als doel om systematisch en kritisch te onderzoeken om optimaal te begrijpen hoe iets te werk gaat. De verschillende disciplines die de "community of knowledge disciplines" vormen worden alsmaar meer onderling afhankelijk, en zo komen de verschillende gebieden (bijv. geesteswetenschappen en natuurwetenschappen) steeds meer samen.

De "community of knowledge discliplines" zoals de natuur-, geestes- en sociale wetenschappen staan dus tegenover bewegingen als homeopathie, creationisme, astrologie en bijvoorbeeld Holocaust ontkenning, die in strijd staan met de methodes en resultaten van de "community of knowledge disciplines". 

Wat is de "pseudo" in pseudo-wetenschap?

Wat houden non-, on-, en pseudo-wetenschap in?

Het begrenzen van wetenschap is niet hetzelfde als de grens aangeven tussen wetenschap en pseudo-wetenschap, want dit is te simpel. Niet alle non-wetenschap is namelijk pseudo-wetenschap. Religie en metafysica zijn voorbeelden van non-wetenschap. Mahner gebruikte de term "parawetenschap" om non-wetenschappelijke maar niet pseudo-wetenschappelijke fenomenen aan te geven. 

Er zijn verschillende wetenschaps-ontkennende termen. "Onwetenschappelijk" is een minder breed concept dan "non-wetenschappelijk", omdat het een echte tegenstelling met wetenschap weergeeft. "Pseudo-wetenschappelijk" is dan weer een minder brede term en dekt de pogingen tot wetenschap die niet lukken, dus eigenlijk de "slechte wetenschap". Pseudo-wetenschap is eigenlijk onechte wetenschap, en gaat om ideeën die ten onrechte als ideeën worden beschouwd die gebaseerd zijn op wetenschappelijke waarheden/methodes. 

Wat is een veelvoorkomende beschrijving van pseudo-wetenschap?

Veel kenners zeggen ook dat pseudo-wetenschap non-wetenschap is, die zich voordoet als wetenschap. Deze mensen zeggen dat om pseudo-wetenschappelijk genoemd te worden, iets moet voldoen aan twee criteria: 1. het is niet wetenschappelijk en 2. er wordt geprobeerd te doen alsof het wetenschappelijk is.

Wat is het doctrinale component?

Een probleem met voorgenoemde criteria is dat het te breed is, er zijn namelijk fenomenen die beide criteria hebben maar alsnog niet worden gezien als pseudo-wetenschap. Een voorbeeld is wetenschapsfraude. Hierdoor is er een groep kenners die aangeeft dat er iets in de criteria mist en wel nodig is om iets pseudo-wetenschap te noemen, namelijk: "deviant doctrine": oftewel, iets wordt pseudo-wetenschap genoemd als er wordt volgehouden om "nepwetenschap" te promoten. Dus het is geen incident maar een bewuste, aanhoudende poging. Dit is de reden dat wetenschapsfraude niet vaak als pseudo-wetenschap wordt gezien.

Wetenschap kan zowel op geïndividualiseerde als ongeïndividualiseerde manier worden bekeken. De geïndividualiseerde kant houdt in dat bijvoorbeeld astronomie en biochemie verschillende wetenschappen zijn, terwijl de ongeïndividualiseerde kant zegt dat ze deel zijn van dezelfde wetenschap; dat het voorbeelden zijn van dezelfde intellectuele activiteit. Dit verschil is belangrijk want bij pseudo-wetenschap is er geen verenigd beeld zoals bij wetenschap, iets gaat dan om een specifieke richting van de pseudo-wetenschap. 

Met dit in oogpunt genomen kan criteria 2 worden vervangen door: 2. het is deel van een non-wetenschappelijke doctrine, waarbij wordt gedaan alsof iets wetenschappelijk is.

Bij pseudo-wetenschap wordt ook gedaan alsof iets een gesloten zaak is, terwijl wetenschap volgens de meeste kenners juist gaat om een methode om dingen te (blijven) testen. 

Wat houdt een breder beeld van pseudo-wetenschap nog in?

Doctrines die pseudo-wetenschappelijk worden genoemd lijken niet eens altijd op wetenschap. Daarom nam Grove onder pseudo-wetenschap ook de doctrines op die proberen alternatieven te geven op wat wetenschap zegt, of proberen te claimen dat ze kunnen uitleggen wat wetenschap (nog) niet kan uitleggen. Lugg zei ook: helderzienden zijn pseudo-wetenschappelijk, of ze nou gelijk hebben of niet, en ook al pretenderen ze niet wetenschappelijk te zijn. 

Met dit in oogpunt genomen kan criteria 2 weer worden vervangen, door: 2. het is deel van een doctrine, waarbij wordt gedaan alsof de meest betrouwbare kennis die voorhanden is over dit onderwerp wordt toegepast. 

Vaak houden kenners de vorige criteria theoretisch aan, maar wordt de laatstgenoemde eigenlijk toch het meest gebruikt. Het maakt het wel verwarrend want het kan dus verschillen per gebruikte criteria of iets als pseudo-wetenschap wordt benoemd.

Wat zijn de doelen van de afbakeningen?

De afbakeningscriteria kunnen voor alle verschillende (pseudo)-wetenschappelijke elementen in principe goed worden gebruikt, dus voor bijvoorbeeld de theorie, de wetenschappelijke vraag, de specifieke methode, enzovoort. Het is meer problematisch of een van deze elementen fundamenteel genoeg is om de andere elementen buiten beschouwing te laten. 

Derksen wil met het afbakenen focussen op de (pseudo)-wetenschapper, dus de persoon. Zijn argument is dat pseudowetenschap rust op wetenschappelijke (valse) voorwendselen, en dat deze te maken hebben met en komen van de persoon. Maar het is eigenlijk de kritische houding en rationaliteit die in instituties zit, en niet persoonlijke kenmerken, die wetenschap onderscheidt van non-wetenschap. Want: iemand die magie beoefent in een pre-geletterde maatschappij is niet per se minder rationeel dan een moderne wetenschapper, maar er is geen intellectuele omgeving die rationeel en kritisch meekijkt. 

Wat is de rol van tijd in het afbakenen?

Sommigen zeggen dat dit "tijdloos" moet zijn. Maar dat betekent dat iets wat vroeger als wetenschap werd gezien nu ook als wetenschap zou moeten worden gezien, en dat houdt natuurlijk geen stand. Wetenschap gaat juist om verbetering en groei en is niet tijdloos. De veranderlijkheid van wetenschap maakt het afbakenen wel moeilijker. Derksen gaf naast die reden nog 2 andere redenen waarom afbakenen moeilijk is: wetenschap is heterogeen en zelfs gevestigde wetenschap is niet altijd vrij van fouten. 

Wat zijn alternatieve criteria voor het afbakenen?

Wat is het beeld vanuit "logical positivism?"

In 1930 ontwikkelden zij verificationist benaderingen voor wetenschap. Het idee was dat wetenschap van metafysica kon worden gescheiden door in principe te verifiëren te zijn. Dit wordt vaak genoemd als het over de afbakening tussen wetenschap en pseudo-wetenschap gaat, maar dat is niet helemaal accuraat omdat het toen om het verschil tussen wetenschap en metafysica ging, dus om iets anders.

Wat is het beeld vanuit "falsificationism?"

Popper zei dat het afbakeningsprobleem de sleutel was tot de meeste fundamentele problemen in de filosofie van wetenschap. Hij wees controleerbaarheid als criterium af, en kwam in plaats daarvan met het criterium van falsifieerbaarheid: dus een theorie moet, om wetenschappelijk te zijn, ook criteria hebben waardoor de theorie evt. kan worden verworpen. Het gaat bij hem om de logische structuur van theorieën. Maar dit criterium kreeg kritiek, want er zijn ook pseudo-wetenschappelijke theorieën die weerlegbaar zijn: bijvoorbeeld astrologie is getest en faalde. Poppers beschermers geven aan dat zijn criterium niet genoeg is, maar wel noodzakelijk, en dat hij ook als criterium geeft dat de theorie goed wordt getest en dat negatieve uitkomsten worden geaccepteerd. Maar Popper heeft veel tegenstrijdige en vage dingen gezegd, waardoor wat hij precies bedoelde met zijn falsificationism niet altijd duidelijk werd.

Wat is het beeld vanuit "puzzle-solving?"

Kuhn ging tegen Popper in. Hij vond dat Poppers theorie eigenlijk alleen voor zeldzame gevallen kon worden gebruikt, als het om een hele theorie ging. Hij vond dat in de "normale wetenschap", tussen de revolutionaire theorieën door, de kenmerken van wetenschap het meest naar voren kwamen. Dan gaat het om het oplossen van puzzels, wat Kuhns criterium is voor wetenschap. Bijvoorbeeld het verschil tussen astrologie en astronomie: in de astronomie kon je volgens Kuhn puzzels oplossen, als een uitkomst niet goed was loste je het op door de theorie aan te passen of meer te meten. In de astrologie werkt dat niet. Popper was het zwaar oneens met Kuhn, maar had ook een andere definitie van puzzels. 

Wat is het beeld vanuit wetenschappelijke vooruitgang?

Lakatos vond dat Poppers criterium feiten te niet deed, paste hem daarom aan en noemde het: "sophisticated (methodological) falsificationism". Volgens hem moet je niet kijken naar een theorie of hypothese maar naar een heel onderzoeksprogramma, gekenmerkt door een serie theorieeën die elkaar telkens vervangt. Als niet elke nieuwe theorie meer empirische inhoud heeft dan de vorige, is het volgens hem pseudo-wetenschap. 

Volgens Thagard is het pseudo-wetenschap bij 2 criteria: 1. de theorie gaat niet vooruit, en 2. er wordt weinig moeite gedaan om de theorie verder te helpen en de onderzoekers werken niet helemaal eerlijk. Dus hier kan een theorie nonprogressief zijn maar als er hard en goed wordt gewerkt het wel als wetenschap worden beschouwd.

Rothbart kwam met het eligibility criterium. Hij keek naar de normen die je in acht moest nemen als je een theorie ging testen, en naar de normen om te bepalen of een theorie überhaupt getest moest worden. De daarvoor benodigde eligibility criteria houden in dat de theorie het succes van de rivaliserende theorie moet inkapselen, en dat de theorie met testbare implicaties moet komen die inconsistent zijn met die van de rivaal. 

Reisch zei dat een bepaald veld niet wetenschappelijk was als het niet te passen valt binnen de bestaande wetenschappen. 

Wat is het beeld vanuit epistemische normen?

Merton kwam ermee om de criteria te baseren op de value base van wetenschap. Volgens hem wordt wetenschap gekenmerkt door een ethos, die bestaat uit vier sets van institutional imperatives:

1. Universalism. De afwijzing of acceptatie van bepaalde claims mag niet afhangen van de persoon. Het gaat om vastgestelde, objectieve criteria.

2. Communism. De resultaten van wetenschap horen toe aan de gemeenschap, niet aan een persoon of groep. 

3. Disinterestedness. Er moet een bepaald "instutional control" zijn om persoonlijke of ideologische motieven van onderzoekers weg te nemen.

4. Organized skepticism. Wetenschap mag ook nauwkeurig onderzoek omvatten in velden die voor sommigen waarheid zijn (bijvoorbeeld in het geloof). 

Zijn ideeën worden vaak weggezet als te gesimplificeerd.

Wat zijn de multi-criteria benaderingen?

Behalve natuurlijk Merton's theorie hebben de meeste voorgenoemde theorieeën maar een criterium. Maar er zijn ook lijsten aan criteria om pseudo-wetenschap te herkennen, bijvoorbeeld:

1. Belief in authority. Sommige mensen bepalen wat goed of fout is.

2. Unrepeatable experiments. Anderen kunnen niet, met dezelfde uitkomst, het na doen.

3. Handpicked examples. Er worden voorbeelden gebruikt die niet altijd representatief zijn voor de hele categorie.

4. Unwillingness to test. 

5. Disregard of refuting information. 

6. Built-in subterfuge. Het testen van de theorie is zo aangepakt dat de theorie alleen maar bevestigd kan worden.

7. Explanations are abandoned without replacement. 

Veel kenners, zoals Bunge, zeggen dat alleen multi-criteria lijstjes voldoende zijn voor het herkennen van pseudo-wetenschap. Dupré zei dat wetenschap het best kan worden begrepen als een "Wittgensteinian family resemblance concept": er is een set aan kenmerken die wetenschap weergeven, en elk deel van wetenschap zal sommige kenmerken hebben, maar geen een zal ze allemaal hebben. Een minimaal criterium van wetenschap: het is een systematische zoektocht naar kennis, waarbij de validiteit niet afhangt van de persoon maar door iedereen gecheckt of ontwikkeld kan worden.

Wat zijn nog termen om pseudo-wetenschap te beschrijven?

Wat is "science denialism"? 

Terwijl sommige pseudo-wetenschap graag eigen theorieeën wil promoten ("pseudo-theory promotion", zoals astrologie), wil sommige pseudo-wetenschap juist wetenschap bevechten ("science denialism", zoals het ontkennen van klimaatverandering). Soms worden beide vormen ook gecombineerd. Voor "science denialism" worden vaak niet-kloppende controverses in het leven geroepen.

Wat is "skepticism"? 

Er zijn drie verschillende gebruiken/betekenissen van de term "skepticism":

• Een filosofische methode, waarbij wordt getwijfeld aan claims die voor waar worden aangenomen (= "philosophical skepticism")

• De kritiek op pseudo-wetenschap (= "defence of science") 

• Kritiek op bepaalde gebieden die wetenschap heeft aangetoond (bijvoorbeeld, ontkenners van klimaatveranderingen noemen zichzelf dan sceptici, dan ook wel weer "pseudosceptici" genoemd) (= "science denialism")

Wat houdt "resistance to the facts" in?

Dit is het niet willen accepteren van ondersteunde feiten.

Eenheid vinden in diversiteit

Ook al verschillen de verschillende genoemde criteria, vaak leidt het wel tot dezelfde keuze in wat pseudo-wetenschap is of niet. Natuurlijk zijn er sommige puntjes van twijfel, zoals Freud's psychoanalyse, maar er is vooral veel consensus. Toch moet er meer duidelijk worden hierin, en zijn er ook veel andere gebieden waar in verdiept kan worden, zoals bijvoorbeeld de afbakening tussen wetenschap en andere betrouwbare non-wetenschappelijke kennis.  

Waar gaat dit artikel over?

John Forrester schreef in “On Kuhns case” dat “The Structure of Scientific Revolutions” een belangrijke invloed had gehad op zijn eigen leven. Ook schreef hij over het vinden van “andere waarheden” en “andere persoonlijkheden" (selves) met betrekking tot identiteit. Zo beschreef hij hoe Kuhn een historicus was, maar ook een filosoof die geïnteresseerd was in de psychoanalyse. Kuhn had veel invloed gehad op wetenschappers en de wetenschap. Zo worden wetenschappelijk historische gebeurtenissen tegenwoordig anders geïnterpreteerd vergeleken met vóór Kuhn. Tegenwoordig wordt er bij historische gebeurtenissen vooral geschreven over de invloed van de omgeving en gaat het niet meer om een speciale ‘leider’ met ‘obsessies’. Kuhns ideeën hadden ook invloed op hoe namen worden gebruikt. Zo wordt de naam ‘Pavlov’ niet alleen gebruikt om Ivan Pavlov aan te duiden: er wordt ook gerefereerd naar het Pavlov laboratorium en alle mensen die daar zijn geweest. Ook worden namen gebruikt om bepaalde perioden aan te geven, bijvoorbeeld “vóór Kuhn” en “na Kuhn”. Dit betekent dat biografieën van wetenschappers vaak niet over de wetenschapper zelf gaan, maar meer over de relaties tussen de wetenschapper en zijn omgeving. Dit betekent dat historische verhalen tegenwoordig referentieel zijn. Dit is terug te zien in Forrester’s werk “Language and the Origins of Psychoanalysis”. Volgens Forrester is psychoanalyse niet gebaseerd op biologie of neurologie, maar is het gebaseerd op linguïstiek en filologie.

Een probleem met referentiele geschiedenis is dat er soms een bepaalde invloed is, maar dat er geen referentie is naar de bron van deze invloed. Dit wordt dan ‘hauntology’ (achtervolging) genoemd.

Forrester schreef over Kuhn en beschreef hoe Kuhns problemen leken op die van hem. Hij schreef dat hij achtervolgd (haunted) werd door dit idee. Echter, niet alleen Forrester, ook veel andere hedendaagse wetenschappers worden nog achtervolgd door Kuhn zijn ideeën. Volgens Forrester werd Kuhn beïnvloed door Piaget, Kant, Bruner en Postman. Forrester richtte zich op de invloed van Piaget op Kuhns ideeën. Volgens Forrester was Kuhn beïnvloed door Piaget, maar refereerde Kuhn niet genoeg naar Piaget.

In dit artikel wordt beschreven hoe Forrester werd achtervolgd door Kuhn, en hoe Kuhn werd achtervolgd door Piaget.

Wat valt er te zeggen over Piaget?

Jean Piaget was een bioloog die uiteindelijk een filosoof werd. Hij is een van de grote namen in de hedendaagse psychologie. In 1957, tijdens de Koude Oorlog, ontstond er de behoefte tot het opleiden van wetenschappers, technologen, ingenieurs en wiskundigen. Piaget’s werk over de ontwikkeling van kinderen was hierbij belangrijk, de vraag was namelijk: hoe ontwikkelen kinderen zich intellectueel en hoe kunnen wij dit beïnvloeden? Echter was Piaget hier niet in geïnteresseerd. Ook identificeerde hij zichzelf niet als “ontwikkelingspsycholoog”. In plaats daarvan noemde hij zichzelf “genetisch epistemoloog”. Ook was zijn methode vooral gebaseerd op biologie en filosofie. Zijn latere werk was gebaseerd op de Zweedse variant van de psychoanalyse. Piaget schreef ook autobiografieën. Echter waren deze schrijfsels erg idealistisch en schreef hij niet over zijn interesse in de psychoanalyse. Dit leidt ertoe dat men geen goed beeld kon vormen van de échte Piaget.

Een van de beste boeken over Piaget’s denkwijze is het boek “Piaget before Piaget”. Dit boek beschrijft de vroege levensjaren van Piaget tot zijn afstuderen. Het boek beschrijft Piaget, op basis van archieven, vóórdat hij beroemd werd. Pas na dit boek raakte Piaget geïnteresseerd in de psychoanalyse. Er kwam echter nog een boek, genaamd “Jean Piaget and Neuchâtel”, waarin het verdere verloop van Piaget’s carrière werd beschreven. Zo was Piaget een doctoraat in filosofie begonnen, maar had hij deze nooit afgemaakt. Dit wordt gezien als een belangrijke periode voor Piaget’s otnwikkeling. Echter, er ontbreken details over deze periode, wat het moeilijk maakt om kennis te ontwikkelen hierover.

Wat voor paradox was er?

De archieven die werden gebruikt om boeken te schrijven over Piaget tonen aan dat de situatie rondom Piaget veel genuanceerder is dan werd gedacht. Er blijkt zelfs een paradox te zijn, dat zelfs invloed heeft gehad op Kuhn. Zo schreef Kuhn:

“Ik heb veel gelezen over Piaget. En ik dacht, goh, deze kinderen ontwikkelen ideeën op dezelfde manier als wetenschappers. Echter – en ik denk dat Piaget dit zelf niet goed begreep -, deze kinderen worden gesocialiseerd; het is geen spontaan leren wat ze doen. Ze leren datgeen wat er al bestaat.”

Er bestond ook een paradox, dat te maken had met conflicterende interpretaties van Piaget’s werk. Dit betekent dat er een behoefte is aan herinterpretatie van zijn werk. Dit kan bereikt worden door beter te kijken naar zijn ideeën over ‘part-wholism’.

Wat was Piaget’s part-wholism?

In een autobiografische passage schreef Piaget:

“Ik begreep opeens (toen ik 18 werd), dat alles in de wereld (cellen, organismen, soorten, de maatschappij) alleen maar gedeeltes (parts) zijn van een groter geheel (whole).”

Wanneer men dit leest vanuit het beeld van Piaget vóór de Tweede Wereldoorlog, kan dit betekenen dat kinderen individuele delen zijn van een groter geheel. In het boek “Mouvement et Vitesse” beschreef Piaget hoe kinderen snelheid en beweging waarnemen. Volgens Piaget zien kinderen snelheid als dat één part wordt overgenomen door een andere part. Pas wanneer kinderen zich ontwikkelen zien zij snelheid in relatie tot een geheel. Dit werk toont aan dat, om kinderen te kunnen begrijpen, men zich moet verplaatsen in het kind.

Piaget schreef ook over hoe kinderen redeneren met getallen. Hij schreef: “het kind kan echter een geheel zien of gedeelten, maar niet het geheel én één gedeelte”. Ook schreef Piaget dat een belangrijke ontwikkeling van kinderen is dat zij zich realiseren dat ze onderdeel zijn van een groter geheel. Piaget beschreef ook zijn part-wholism theorie in relatie tot sociale systemen waarin kinderen ontwikkelen.

Piaget’s idee over dit part-wholism was de basis voor zijn latere ideeën. Zo beschreef hij hoe kennis ontstaat: het ontstaat altijd in een ‘sociaal milieu’, dat een bepaalde manier van leren voorschrijft (normen en waarden). Iemand zijn of haar denkwijze is dus gebaseerd op zijn of haar sociale leven.Dit betekent dus ook dat vóórdat iemand iets kan leren, hij of zij toegang moet hebben tot ervaringen en kennissen.

In Piaget’s essay genaamd “genetische logica en sociologie” beschrijft hij dat de ontwikkeling van een kind het resultaat is van aanpassing aan de sociale en fysieke omgeving. Hij beschrijft ook dat “door imitatie en taal, en door druk vanuit volwassenen wordt een kind gesocialiseerd”. Opmerkelijk is dat Piaget zijn theorie baseerde op slakken: hij vergeleek slakken met hele jonge baby’s. Dit betekent dat Piaget eigenlijk een bioloog was: echter was zijn biologische benadering gebaseerd op psychologie en zijn psychologie was gebaseerd op biologie. Deze relatie moet men in de gaten houden wanneer men probeert Piaget’s werk te interpreteren. Ook bepaalde termen, die men vooral vanuit een psychologisch perspectief interpreteert, moeten anders geïnterpreteerd worden. Zo gebruikte Piaget de term ‘accommodatie’ voor veranderingen in mensen, en niet ‘adaptatie’. Wanneer hij refereerde naar ‘adaptatie’, gebruikte hij de term ‘reflexen’. Piaget was dus beïnvloed door drie verschillende benaderingen; een sociale benadering, een biologische benadering, en een logische benadering.

Wat waren Piaget’s ideeën?

Volgens Piaget oefenen volwassenen druk uit op het ontwikkelende kind. Deze druk, samen met coöperatie en reciprociteit zorgen er voor dat kinderen dingen leren en dus de overtuigingen van volwassenen overnemen. Dit betekent niet dat hetgeen wat zij hebben geleerd ‘de waarheid’ is. Wanneer kinderen later in staat zijn tot abstract redeneren, leren zij dingen zelf. Dit is een modern ideaal in Piaget’s werk. Dit is dus een vorm van logica: ontwikkeling verloopt in stappen. Echter beschreef Piaget logica ook op een andere manier. Zo beschreef hij logica als de manier om tot uitkomsten te komen waar iedereen het mee eens is. Volgens Piaget kan logica ontwikkelen.

Wat valt er nog meer te zeggen?

Door dieper te duiken in Piaget’s vroegere werken kan er een beter beeld ontstaan van de theorie die zo gepopulariseerd werd in Amerika. Er zijn een aantal belangrijke opmerkingen: Piaget’s vroege werk gaat niet alleen over cognitieve ontwikkelingen. Kinderen hun mogelijkheid tot leren is vergelijkbaar met aanpassing in een slak. Door veranderingen in de omgeving trekt de slak zich terug in zijn huisje. Mensen en kinderen doen iets soortgelijks: ze houden zich vast aan objecten, maar ook aan mensen en aan ideeën.

Piaget maakte later de overstap van biologie naar de psychoanalyse. Zo beschreef hij mentale ontwikkeling als “de transitie van het onbewuste naar het bewustzijn en het overkomen van conflicten tijdens dit proces”. Deze conflicten konden zowel intellectueel als moreel van aard zijn. De belangrijkste invloed van de psychoanalyse op Piaget’s werk is dat Piaget een voorstander was van het interviewen van kinderen om meer inzicht te krijgen op hun prestaties bij intelligentietests.

Wat valt er te concluderen?

Volgens dit artikel delen post-Kuhniaanse analisten en historici dezelfde waarden als Piagetiaanse ontwikkelingspsychologen. Echter zou het beter zijn als de term “ontwikkeling” zou worden vervangen door “genetische epistemologie”. De overeenkomst is dat beiden ‘in het hoofd’ van anderen willen kijken en de wereld willen bekijken vanuit de individu.

Waar gaat dit artikel over?

Wetenschappelijke claims kunnen worden ondersteund door middel van bewijs voor repliceerbaarheid gebaseerd op nieuwe data. Dit is anders dan een claim opnieuw testen door dezelfde data en dezelfde analyses te gebruiken, wat reproduceerbaarheid of computationele reproduceerbaarheid wordt genoemd. Dit is ook anders dan repliceren door middel van dezelfde data, maar verschillende analyses. 

Pogingen om gepubliceerde wetenschappelijke claims of bevindingen te repliceren zijn vsaak mislukt. Uit 190 verschillende artikelen in de sociale en gedragswetenschappen waren maar 90 succesvol gerepliceerd. Dus, in totaal was maar 47% van de bevindingen repliceerbaar.

Een vorbeeld van een opmerkelijke wetenschappelijke bewering dat niet kon worden gerepliceerd, is het kandidaat-gen of de kandidaat-gen-voor-interactie-hypothese. Hoewel er meer dan 1000 artikelen zijn geschreven over deze hypothese, vond een review met een grote steekproef geen bewijs voor deze hypothese.

Deze problemen in replicatie hebben geleid tot initiatieven om de nauwkeurigheid en transparantie van de wetenschap te verbeteren, wat heeft geleid tot verschillen in methodologie zoals preregistratie en open data, open materialen en open code, ook wel ‘open science’ genoemd. Echter zijn er ook nieuwe discussies ontstaan, zoals: wanneer wordt iets precies een replicatie genoemd? 

Wat is replicatie?

Een algemeen begrip van replicatie is dat het gaat om het herhalen van de procedure van een onderzoek en het observeren of de eerdere bevindingen terugkeren. Deze definitie heeft echter zijn problemen. Vooral de nadruk op de methoden is een probleem. Bijvoorbeeld als het oorspronkelijke onderzoek in de Verenigde Staten werd uitgevoerd en de replicatie plaatsvindt in de Filippijnen. Dit betekent dat de materialen waarschijnlijk worden vertaald, zou dit nu nog een replicatie van de originele studie zijn?

Het is ook niet mogelijk om bepaalde verschijnselen na te bootsen, zoals een aardbeving of supernova. Als replicatie gaat over het herhalen van de gemeten gebeurtenissen van het onderzoek, dan is het moeilijk om onderzoek naar gebeurtenissen uit het verleden te repliceren.

De meeste onderzoekers volgen de oorspronkelijke methoden en procedures tijdens een replicatie zo nauwkeurig mogelijk. Dit is echter niet omdat dit nodig is voor replicatie. In plaats daarvan is het meer zo dat men gebruik maakt van vage theorieën die niet goed begrepen worden. Dan is het gemakkelijker om simpelweg de eerder toegepaste methoden en procedures te volgen. Daarnaast is het beter om geen onderscheid te maken tussen 'directe' en 'conceptuele' replicatie, omdat ook dit contraproductief kan zijn voor het behalen van adequate kennis over replicatie.

Dit artikel suggereert een alternatieve definitie voor replicatie, die al het onderzoek omvat en relevanter is voor de rol van replicatie. Replicatie wordt gedefinieerd als 'een onderzoek waarvan elke uitkomst zou worden beschouwd als diagnostisch bewijs voor een bewering uit eerder onderzoek'. In deze definitie is de nadruk op operationele kenmerken van het onderzoek minder, en in plaats daarvan ligt de nadruk op de interpretatie van mogelijke uitkomsten.

Er zijn twee voorwaarden voor een replicatie: uitkomsten die consistent zijn met vorige bevindingen moeten het vertrouwen in de bevindingen vergroten, en de uitkomsten die inconsistent zijn met vorige bevindingen moeten het vertrouwen in de uitkomsten verminderen.

Door middel van replicaties kan men testen of bestaande theorieën, hypothesen, en modellen inderdaad uitkomsten voorspellen die nog niet geobserveerd zijn. Succesvolle replicaties zorgen er voor dat men deze bestaande theorieën, hypothesen en modellen meer kan vertrouwen. Alle uitkomsten van een replicatie moeten dus serieus genomen worden, zowel successen als mislukkingen. Echter, niet iedereen zal het met elkaar eens zijn of iets wel of niet een replicatie genoemd kan worden. Dit is doordat replicatie is gedefinieerd op basis van theoretische verwachtingen. Een ander probleem met replicaties is dat men de uitkomsten van de vorige studies al kent en dat daardoor vooroordelen (biases) kunnen ontstaan. Dit kan leiden tot dat onderzoekers niet-succesvolle replicaties niet zien als een replicatie en dat alleen succesvolle replicaties worden gezien als een replicatie. Daarnaast kan een replicatie ook niet-succesvol zijn doordat men een foute methodologie heeft gevolgd. Wanneer er twijfels hierover zijn is de enige oplossing om wéér te repliceren.

Voor de wetenschap is het best om open te zijn. Dit houdt in dat onderzoekers beloond worden voor het openlijk beschrijven van hun theorieën en doelen vóórdat zij een onderzoek uitvoeren. Een goede theorie zou ook moeten beschrijven hoe replicatie hun theorie kan betwisten of juist ondersteunen.

Hoe kunnen de problemen met replicatie worden opgelost?

Beschouw de twee volgende claims: er zijn meer mensen met obesitas in welvarende landen vergeleken met arme landen, en mensen in welvarende landen leven langer dan mensen in arme landen. Beide claims kunnen repliceerbaar zijn. Wanneer deze claims worden gerepliceerd, moeten alle theorieën over welvaart, obesitas, en levensverwachting deze replicaties in de bestaande theorieën verwerken of zelfs aanpassingen maken.

Er bestaat echter niet zoiets als een exacte replicatie: zoals eerder genoemd kan men geen aardbeving of een tsunami reproduceren. Echter is dit ook niet het doel van replicatie. Het doel van replicatie is om te bepalen welke condities leiden tot bestaande bevindingen en claims. Individuele studies zijn niet voldoende om alle condities die leiden tot de vorige bevindingen te identificeren. Deze gaten worden dan gevuld met theorieën. Individuele studies kijken dus alleen naar een subset van units, behandelingen, uitkomsten, en situaties. Dit houdt in dat elke studie in een bepaald klimaat, een bepaald tijdstip, een bepaald punt in de geschiedenis, een bepaalde methode, en een bepaalde steekproef heeft. Echter generaliseren onderzoekers vaak vanuit deze studies. Dit is ook wel logisch, want anders zou geen enkele studie relevant zijn buiten de onderzochte condities (klimaat, tijdstip, geschiedenis, steekproef). De vraag hierbij is: welke van deze condities zijn belangrijk voor generaliseren? Zo kan de tijd van de dag veel invloed hebben bij studies naar het circadiaans ritme of inhibitie, maar heeft het minder invloed bij studies over persoonlijkheid.

Het feit dat men bij replicatie vaak dezelfde methoden volgt is eigenlijk een soort oplossing voor de invloed van verschillende condities. Als men precies op dezelfde moment van de dag meet, dan kan men niet zeggen dat de uitkomsten verschillen op basis van het tijdstip. Omdat er geen exacte replicaties bestaan, test elke replicatie dus of de bevindingen ook gelden voor de nieuwe condities (een ander klimaat, een andere steekproef). Dit betekent niet dat elke generaliseerbaarheid-test ook een replicatie is.

Wanneer een replicatie mislukt is dit niet altijd een slecht teken. Beschouw het volgende experiment. Otto Loewi (1936) vond dat acetylcholine werd afgescheiden van de nervus vagus van kikkers. Pogingen tot replicatie mislukten. Later werd echter ontdekt dat de tijd van het jaar waarin Loewi zijn onderzoek uitvoerde, een belangrijk punt was! Zo ontdekte men dus meer over de theorie, door middel van replicaties.

Waarom zijn replicaties zo zeldzaam?

Wanneer men andere methoden gebruikt om dezelfde studie uit te voeren, wordt dit een ‘conceptuele replicatie’ genoemd. Dit is goed voor de ontwikkeling van theorieën, maar het voldoet niet aan de definitie van replicatie zoals omschreven in dit artikel. Denk terug aan de twee voorwaarden van replicatie. Veel conceptuele replicaties voldoen alleen aan de eerste voorwaarde: de uitkomsten die consistent zijn met de vorige bevindingen leiden tot meer vertrouwen in de claim. De tweede voorwaarde, dat uitkomsten die inconsistent zijn met de vorige bevindingen of claims leiden tot minder vertrouwen in de bestaande claim, is dan een probleem. Men kan namelijk altijd zeggen: “onze studie was anders en daarom hebben wij geen succesvolle replicatie behaald”. Conceptuele replicaties zijn dus meer generaliseerbaarheids-tests. Wanneer men een replicatie wil uitvoeren met een andere methodologie, dan moet men de theorie en methoden van de bestaande theorie goed begrijpen. Dit is vaak niet het geval en daarom houdt men vaak dezelfde methoden aan, genaamd ‘directe replicatie’. Echter zou het goed zijn voor de ontwikkeling van theorie om bestaande claims te testen met een andere methodologie. Concluderend, replicaties moeten gezien worden als een uitdaging. Alle uitkomsten van replicaties zijn belangrijk voor de ontwikkeling van de wetenschap.