Internationale procedures inzake mensenrechten - Blois - Universiteit Utrecht

Hoofdstuk 22: Internationale procedures inzake mensenrechten. 

De Universele Verklaring van de rechten van de mens. 

• Op 10 december 1948 door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aanvaard. 

• Niet juridisch bindend maar wel een gezaghebbend document, dat voor vele nadien gesloten wél verbindende verdragen bron van inspiratie is geweest. Groot deel van de mensrechten worden gerekend tot de klassieke mensenrechten: accent op waarborgen van een vrijheidssfeer van de burger tegenover inbreuken daarop door vooral de overheid (politieke rechten en burgerrechten). Daarnaast bevat de Universele Verklaring ook een aantal rechten die als sociale mensenrechten, ofwel economische, sociale en culturele rechten worden aangeduid: waarborging van noodzakelijke voorwaarden voor menselijke ontplooiing. 

Internationale mensenrechtenverdragen 

Verdragen op het gebied van de rechten van de mens kunnen op verschillende manieren worden ingedeeld: 

• Inhoud: 

• Algemeen: algemene verdragen omvatten een catalogus van een van beide genoemde categorieën van mensenrechten. 

• Specifiek: verdragen die betrekking hebben op één specifiek mensenrecht of enkele onderling verbonden specifieke mensenrechten. 

• Subject: 

• Eenieder 

• Bepaalde categorie mensen 

Werking in de nationale rechtsorde 

• t.a.v. burgerrechten en politieke rechten neemt de Nederlandse rechter in het algemeen aan dat we te maken hebben met eenieder verbindende bepalingen. Dat betekent dat zij rechtstreeks werken in de nationale rechtsorde. Burgers kunnen zich erop beroepen voor de nationale rechter. 

• Uitzonderingen: rechter neemt aan dat een recht toch niet rechtstreeks kan worden toegepast. 

• t.a.v. economische, sociale en culturele rechten wordt in het algemeen aangenomen dat zij niet rechtstreeks kunnen werken: de implementatie is afhankelijk van nadere uitwerking door de wetgever.  

• Uitzonderingen: rechter beschouwt sommige rechten soms als rechtstreeks werkend > er behoeft geen nadere uitwerking.  

Verdragen hebben in het recht voorrang op wetten in formele zin en zelfs op de grondwet. Deze kunnen wel getoetst worden aan eenieder verbindende bepalingen van mensenrechtenverdragen, maar vanwege het toetsingsverbod niet aan de grondrechtenbepalingen van de Grondwet. De erkenning van de voorrang van de bedoelde internationaalrechtelijke bepalingen wil zeggen dat de rechter nationaal recht dat in strijd komt met eenieder verbindende bepalingen uit mensenrechtenverdragen buiten toepassing moet laten.  

Internationaal toezicht op mensenrechten in het algemeen 

Het internationale toezicht op de naleving van mensenrechten is vaak toevertrouwd aan een orgaan dat is samengesteld uit (van hun regering) onafhankelijke deskundigen, commissie of comité geheten. Behalve de eis van onafhankelijkheid gelden meestal ook nog inhoudelijke eisen m.b.t. deskundigheid en integriteit. 

Het toezicht kan verschillende vormen aannemen: 

• Rapportageprocedure: verdragsstaten zijn verplicht zelf te rapporteren aan een internationaal toezichthoudend orgaan over de wijze waarop zij de naleving van de mensenrechten in hun land gerealiseerd hebben.  

• Statenklachtrecht: de ene verdragsstaat dient tegen de andere een klacht in bij een internationaal orgaan wegens (vermeende) schending van diens verplichtingen. 

• Particuliere klachtrecht: (groepen van) individuen en rechtspersonen hebben het recht bij een internationaal orgaan een klacht in te dienen tegen een verdragsstaat wegens een eventuele schending van mensenrechten. 

• Bevoegdheid van een internationaal orgaan om eigener beweging een onderzoek in te stellen i.v.m. mogelijke schendingen van mensenrechten in een bepaalde staat.  

Toezichtprocedures onder het Europese Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en fundamentele vrijheden 

Toezichtprocedures EVRM: 

1. Het particuliere klachtrecht 

2. Het statenklachtrecht 

3. De rapportageprocedure. 

Bij het EVRM zijn drie organen belast met het internationale toezicht op de naleving van het verdrag: 

1. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (belangrijkste) 

1. Het Hof kan ter behandeling van zaken, afhankelijk van het gewicht van die zaken, zitting houden als alleenzittende rechter, in Comités van drie rechters, in Kamers van zeven rechters óf in een Grote Kamer van zeventien rechters.  

2. Het Comité van Ministers van de Raad van Europa 

1. Politiek orgaan dat is samengesteld uit ministers van Buitenlandse Zaken van de lidstaten van de Raad van Europa. 

3. De Secretaris-Generaal van de Raad van Europa. 

1. Hoogste ambtenaar van die organisatie. 

Het particuliere klachtrecht: in de procedure waarin een particuliere klacht behandeld wordt, kunnen verschillende fasen onderscheiden worden. Allereerst het onderzoek naar de ontvankelijkheid van de klacht: voldoet deze aan de eisen die het EVRM stelt aan particuliere klachten? In de ontvankelijkheidsprocedure wordt ook onderzoek ingesteld naar de vraag of het Hof competent is om de klacht te behandelen. Niet ontvankelijk > procedure afgelopen.  

1. Klagers 

• Particulieren die stellen dat zij slachtoffer zijn van schending van de EVRM-rechten door een van de verdragsstaten, hebben het recht een klacht in te dienen bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. Particulieren: natuurlijke personen, rechtspersonen en groepen individuen. 

2. Ontvankelijkheidseisen: 

• Mag pas in behandeling worden genomen nadat alle nationale rechtsmiddelen zijn uitgeput. Overigens geldt dat alleen de rechtsmiddelen die effectief en adequaat zijn, aangewend behoeven te worden. 

• Klachten moeten worden ingediend binnen een termijn van 6 maanden na de definitieve nationale uitspraak 

• Een klacht mag niet anoniem zijn of al eerder onderzocht zijn door het Hof of een andere internationale instantie 

• De klacht mag ook niet onverenigbaar zijn met de bepaling van het verdrag. 

• Particulieren kunnen alleen een klacht indienen wanneer zij kunnen stellen slachtoffer te zijn van een schending van één of meer van de rechten uit het verdrag. Dit sluit actio popularis uit: niet mogelijk dat in abstracto geklaagd wordt over het feit at bijv. een bepaalde wettelijke regeling in strijd zou zijn met een in het EVRM opgenomen mensenrecht. 

• Een klacht mag niet kennelijk ongegrond zijn 

• Wanneer op voorhand duidelijk is dat er geen schijn van kans is dat er een schending van het verdrag zal worden vastgesteld, wordt de klacht op deze grond niet-ontvankelijk verklaard. 

• Een klacht mag geen misbruik van het klachtenrecht opleveren (zoals politieke propaganda). 

• De klager moet wezenlijk nadeel hebben geleden. 

3. Onderzoek door het Hof 

• Wanneer een klacht ontvankelijk wordt verklaard, onderzoekt het Hof de gegrondheid van de klacht. In elk stadium kan het Hof zich overigens ter beschikking stellen van de partijen teneinde tot een minnelijke schikking van de zaak te komen. Wanneer dit niet lukt, komt het Hof tot een oordeel of er sprake is van een schending van één of meer rechten van het EVRM. 

• Het Hof kan de staat niet voorschrijven hóe hij zijn verplichtingen nakomt. Staten zijn vrij de in hun nationale rechtssysteem bestaande middelen te kiezen.  

Schending van mensenrechten door Nederland 

• In een aantal gevallen heeft het Hof een schending door Nederland van een of meer door het EVRM gegarandeerde rechten vastgesteld. Dit leidde tot aanpassing van de wetgeving op die terreinen. 

Het statenklachtrecht 

• Behalve het particuliere klachtrecht kent het EVRM het statenklachtrecht. De procedure komt in grote lijnen overeen met de zojuist besproken procedure inzake het particuliere klachtrecht. Er wordt betrekkelijk zelden gebruik van gemaakt. Staten geven er in het algemeen de voorkeur aan hun onderlinge geschillen langs diplomatieke weg op te lossen.  

De rapportageprocedure 

• Op basis hiervan kan de Secretaris-Generaal van de Raad van Europa de verdragsstaten verzoeken een uiteenzetting te geven van de wijze waarop zij de bepalingen uit het EVRM waarborgen in de nationale wetgeving.