HC1 Wat werkt? Kwaliteit en effectiviteit van justitiële interventies 

Voorbeelden van interventies: gezinshulp, justitiële inrichting, vroegtijdig ingrijpen bij hele jonge kinderen. Het gaat dus niet alleen om oudere kinderen.  

Waarom zijn er sancties? Welke perspectieven liggen daaraan ten grondslag? 

• Vergeldingstheorie 

• De overheid moet wraak nemen op degene die onrecht pleegde. 

• Oog om oog, tand om tand. 

• Absolute straftheorie: de straf vindt zijn grondslag in het misdrijf (de daad staat centraal). 

• Preventietheorie 

• Door de persoon te straffen wordt voorkomen dat anderen strafbare feiten zullen plegen. 

• Relatieve strafrechtstheorie: de straf beoogt een bepaald doel i.p.v. enkel vergelding. 

• Wordt onderverdeeld in: 

• Generale preventie: schrikreactie op anderen 

• Speciale preventie: de misdadiger zelf ervan weerhouden in de toekomst weer misdaden te gaan plegen. 

• Dader staat centraal. 

De forensische jeugdzorg komt in beeld bij de relatieve theorieën. 

Achtergrond van wat werkt: 

• In Nederland was er al lange tijd ruimte en geld voor alle soorten interventies: 

• ‘Baat het niet dan schaadt het niet’. 

• Dit bleek echter niet houdbaar: bepaalde interventies voor delinquente jongeren bleken schadelijk. 

• Daarnaast beperking van financiële middelen. 

• > ontstaan ‘erkenningscommissies’: hulpverleningsprogramma’s moeten laten zien wat ze doen, hoe ze dat doen en voor wie. Deze erkenningscommissies behoren nu allemaal tot het NJI. 

Wat werkt? En hoe stel je dat vast? 

1. In theorie effectief: beschrijving van wat interventie beoogt te doen op basis van theorieën over het te bestrijden gedrag (WAAROM) 

1. Interventie sluit aan bij aanwezige risico- en protectieve factoren (dynamisch) en afgestemd op mogelijkheden van cliënten.  

2. Procesevaluatie: wordt het programma uitgevoerd zoals bedoeld? Wordt de doelgroep bereikt? Vaak beschrijving (HOE) 

3. Evaluatieonderzoek: is er gedragsverandering? Voor- en nameting 

4. Effectonderzoek: gedragsverandering toe te schrijven aan interventie? Voor- en nameting en controlegroep (HOE STERK) 

Echter, wat blijkt uit onderzoek? 

• Uit effectonderzoek blijkt dat onderzoek dat uitgevoerd wordt door universiteiten dat bij selectieve steekproef vrij groot effect heeft, terwijl bij klinisch representatieve groepen een veel kleiner effect zichtbaar is.  

• Is streng gecontroleerd wetenschappelijk interventieonderzoek generaliseerbaar naar de praktijk? Er is verschil in: 

• Enkelvoudige versus meervoudige problematiek 

• Training behandelaars 

• Protocollering 

• Eén therapie versus eclectische aanpak 

• Kwaliteit onderzoeksdesign 

• Als je mensen verplicht interventies te volgen, moeten die interventies wel doen wat ze beloven > erkenningscommissies kunnen keuren of die interventie effectief is.  

Wat werkt in de jeugdzorg? Modellen 

• Hoe ontstaan complexe problemen? 

• Risico/protectieve factoren 

• Model van Bronfenbrenner: elk gedrag van mensen ontstaat als gevolg van interactie tussen kenmerken van individu en zijn wijdere sociale omgeving en interactie tussen die systemen.

Hoorcollege 3 Raad voor de Kinderbescherming 

Landelijke organisatie; ministerie van Veiligheid en Justitie 

De Raad onderzoekt, doet geen hulpverlening! 

Onafhankelijk: snijvlak recht ouders/overheid biedt bescherming kind 

• Bescherming: ondertoezichtstelling/gezagsbeëindigende maatregel 

• Strafzaken: alle jongeren tussen 12 en 18 die in aanraking komen met politie (zwaar delict (Halt is niet mogelijk)/herhaling van feiten) 

• Schoolverzuim: jongeren die structureel niet naar school gaan > absoluut verzuim 

• Gezag en Omgang: zaken waarin ouders uit elkaar gaan > discussie over gezag en omgangsregeling. 

• Toetsende taak beëindiging OTS/OTS uithuisplaatsing verlenging 2 jaar 

Hoeveel zaken doet de Raad per jaar? 

• Ongeveer 43.000 zaken per jaar 

• Sommige kinderen op meerdere gebieden (bijv. Jongere die een zwaar delict pleegt en er een onderzoek volgt > twee zaken). 

• Ong. 1% van de kinderen per jaar komt in aanraking met RvK. 

• Overgrote deel zijn beschermingszaken: hoe gaat het met (sociaal-emotionele/lichamelijke/seksuele/morele) ontwikkeling van het kind? Waar gaat het mis (kan in kind zelf of in opvoeding liggen)? 

• Gezags- en omgangszaken lijken meer te worden. Conflicten in scheidingen lijken ook toe te nemen (reden: wetswijziging: na scheiding hebben beide ouders gezag (eerder was dit alleen moeder) > ouders komen er minder goed uit). 

• Adoptie: onderzoek doen naar ouders die willen gaan adopteren: zijn deze ouders geschikt een kind op te voeden? Adoptie neemt af: steeds betere zorg in landen van herkomst. 

• Wanneer geen toestemming? Alleen als er een vermoeden is dat een kind echt niet veilig zal opgroeien. 

• Schoolverzuim: vaak speelt er meer (bijvoorbeeld persoonlijke- en gezinsproblematiek) dan alleen schoolverzuim > uitbreiden naar beschermingsonderzoek. 

• Taakstrafcoördinatoren: plek zoeken voor jongere en in de gaten houden of dat goed gaat. 

IVRK 

• Zowel ouders als kinderen hebben rechten in Nederland 

• Ouders: recht om je kind op te voeden. Uitzonderingen: kind heeft recht om op een gezonde manier op te voeden. Brengt ouder dit in gevaar? Dan mag overheid ingrijpen. 

• Belang van kind staat altijd voorop! 

• Vrijheidsbeneming is een uiterste middel om een kind te straffen. Hersenen zijn nog niet volgroeid > gevolgen van daden nog niet goed overzien > belangrijk dat kind van straf leert, en niet alleen maar straf. 

• Bij herhaling van delicten, of heel zwaar delict > detentie. Wel vaak gecombineerd met behandeling en begeleiding > jongere moet weer terug de maatschappij in kunnen. 

• Recht op eerlijk proces 

• Achter gesloten deuren (bescherming privacy) 

• Recht op advocaat (pro deo) 

• Ouders verplicht aanwezig bij strafzaak kind 

• Vrije meningsuiting 

• Deelname aan gerechtelijk proces 

• Zowel strafrechtelijk als civielrechtelijk > opgeroepen voor de zitting: gesprek met kinderrechter, aanwezig bij gehele/deel van de zitting.  

• Onderzoek: kinderen vinden het heel belangrijk om te vertellen wat hen bezighoudt. 

RvK

Hoorcollege 5 Veelplegers 

Patronen bij de werker, de jongeren en gezinnen met persoonlijkheidsproblematiek 

Bestaande protocollen werken niet bij deze doelgroep. Ze hebben een dynamiek waardoor ze zowel zichzelf als anderen niet vertrouwen. Je moet dus eerst zorgen dat ze voldoende in zichzelf en in jou hebben, en weer hoop dat ze er in de wereld toe doen. Je moet een weg vinden in het veilig maken van de werkrelatie. Moeilijkheden: 

1. Brug naar de ander toe zodat hij wat wil doen. 

2. Zelf niet altijd weten wat je moet doen en hoe je verder moet. 

Freud 

• Conflict tussen: 

• Id: driften, drijfveren 

• Ego: IQ, zelfregulatie, impulscontrole 

• Is nodig om je Id te kunnen remmen. 

• Bemiddeld tussen Id en Superego 

• Superego: ideaal-ik, geweten 

• Bij de veelplegers is Superego niet sterk aanwezig: geen ideaal-ik, weten niet goed wat ze willen. Vaak wel een heel sterk Id. Het Ego heeft het daardoor heel zwaar > ‘Ego-zwakte'. 

Rogers: zelfverwezenlijking 

• In ieder mens zit een drive om zich te verwezenlijken, om iets van je leven te maken.  

• Dit idee maakt het zinvol om met veelplegers aan de slag te gaan. 

• Niet praten over criminaliteit, maar juist over de dingen die hij wil bereiken. 

Gedragstherapie 

• Rol van de omgeving en wetenschappelijke invalshoek 

• Wat is de rol van ouders om gedrag van kinderen mogelijk te maken? 

• Klopt de hypothese wel en toets ik die goed? Niet alleen van je gevoel uitgaan. 

Systemische benadering 

• Gezin, ‘gangs’, ‘instituties’. 

• Kinderen blijven vaak loyaal aan ouders. Je kan juist verandering bereiken door in te grijpen in het gezin. 

• Van binnenuit de groep (ook vanuit gangs) vragen om hulp om de jongere niet weer de fout in te laten gaan. Dit gebeurt zelden, maar zelfs foute vrienden kunnen een jongere helpen om eruit te komen. 

Wat weten we? 

• Veelplegers en zijn behandeling: wetenschappelijk gezien nog in de kinderschoenen 

• We weten wel bij bepaalde type interventies met niet al te moeilijke jongeren wat enigszins werkt. Bij de complexe groep weten we nog heel weinig. 

• Kazdin (1997): voldoende intensief, langdurig en uitval voorkomen. Van de ene naar de andere hulpverlener > moedeloosheid bij jongeren (‘ik ben zo’n mislukt geval dat zelfs jij niet weet wat je met me aan moet’.) 

• RNR: zou met deze groep het RRN-model moeten zijn. Het starten bij responsivity is zeker ambulant de enige kans op verandering. Natuurlijk moet je wel ook inschatten wat het risico is, maar responsivity is essentieel om te kunnen werken. 

• Hele groep heeft hoog risico, moeilijk te voorspellen op 16- en 17-jarige leeftijd wie zal stoppen en wie niet. De factoren die spelen hebben niet alleen met jongere zelf te maken, maar ook met toeval.  

Hoorcollege 7 deel 1 Kleinschalige voorzieningen (residentieel) 

JeugdzorgPlus 

• Rechter legt (voorwaardelijke) machtiging gesloten plaatsing op. 

• Doel: jongeren beschermen tegen zichzelf dan wel hun omgeving, en onttrekking aan zorg te voorkomen. 

• Kinderbeschermingsmaatregel: de JeugdzorgPlus-instelling dient een verbetering te zijn t.o.v. de thuissituatie. 

• “laatste redmiddel”: alternatieve zorgmiddelen werken niet. 

• Kleinschalige voorziening (KV) is een specifiek type jeugdzorginstelling. 

Waarom KV? 

• Groot aantal jongeren in residentiële jeugdhulp 

• Zorgen over hechting en onveiligheid in JeugdzorgPlus 

• Transformatie: op-, om- en afbouw JeugdzorgPlus-instelling 

• KV biedt mogelijkheid om deze zorgen weg te nemen. Maatwerk leveren. 

• Knelpunten grote leefgroepen: grote groep > groot team> veel wisseling in personeel > veel gezichten voor jongeren wat relatievorming belemmert > negatieve invloed op behandeling. Ook minder aandacht voor individu door grote groep. Ook sprake van negatieve beïnvloeding van jongeren onderling: meer chaos door grote groep. 

• Actieplan BGZJ (2019): best passende zorg voor kwetsbare jongeren > meer individueel en specialistische aanpak op maat. Meer contact met jongere. 

• Functie KV: ter voorkoming of verkorting van verblijf in gesloten jeugdhulp. Dit wordt bewerkstelligd door een meer passend aanbod te creëren voor een complexe doelgroep in JeugdzorgPlus. 

• Kortom: KV als alternatief voor reguliere gesloten jeugdhulp 

Definitie KV 

• Door snelle ontwikkeling ontbreekt definitie 

• Recent landelijk onderzoek: literatuurstudie en kwalitatief onderzoek (semigestructureerde interviews bij JeugdzorgPlus-instellingen). Ook een pilot-onderzoek gestart: per instelling zijn er een paar jongeren, ouders en personeel geïnterviewd wat hun ervaring is met KV. Ook is onderzocht of de doelgroep verschilt. 

• Werkzame elementen kleinschaligheid: 

• Kleinere groepsgrootte 

• Hierdoor zou minder dwang (repressie) nodig zijn en laten jongeren verbetering zien. 

• Vast en stabiel team 

• Beperkt aantal hulpverleners zorgt voor meer individuele aandacht. 

• Positief en veilig leefklimaat 

• Medewerkers zijn eerder in staat om een veilig leefklimaat te creëren door kleine groep. 

• Betere behandelrelaties tussen jongeren en begeleiders 

• Veel wisselingen in begeleiders kunnen het opbouwen van een veilige gehechtheidsrelatie in de weg staan. 

Aanleiding plaatsing 

• De KV’s variëren in het doel van verblijf, wat invloed heeft op de doelgroep die er wordt geplaatst. 

• Zowel in wijk als op instellingsterrein; zowel open als gesloten (vrijheid is beperkt) 

• Aanleiding verschilt per jongere: 

• Individueel programma (begeleiding/ondersteuning op maat) 

• Toewerken naar zelfstandigheid 

• Stabilisatie 

• Doorstroom naar open groep 

• Externe sturing/structuur 

• Waarborgen van veiligheid 

Doelgroep 

• Huidige situatie: jongeren met de meest complexe problematiek op meerdere leefgebieden, vaak met chronisch trauma en een onveilige gehechtheid, die op een reguliere groep niet passen. 

• Geen (contra)indicatiecriteria voor plaatsing, wel aandachtspunten (bijv. Fysieke agressie onderling, jongere mag geen bedreiging zijn voor medebewoners/buurtbewoners, drugsmisbruik, psychiatrische problematiek mag niet op de voorgrond staan) 

Hoorcollege 8 JJI 

Deel 1: JJI Algemeen 

Rechter maakt keuze voor JJI, geadviseerd door JR en NIFP. JJI bedoeld voor jongeren met langere straffen en meer complexe problematiek. Veel zorg nodig en hoge mate van beveiliging. Tegenwoordig veel JJI’s gesloten: jongeren met strafrechtelijke en civielrechtelijk niet meer samen plaatsen. Jongeren met civielrechtelijke titel zitten in Jeugdzorg-instellingen. Daarnaast worden er andere interventies aangeboden: gedragsbeïnvloedende maatregel, kleinschalige voorzieningen, gesloten jeugdzorg etc. 

Problematiek in JJI’s is zwaarder geworden sinds instelling Adolescentenstrafrecht: oudere jongeren met complexere problematiek in JJI’s.  

Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen: wettelijke kader waarin ze werken. De Commissie van Toezicht houdt er controle op dat het ook zo gebeurt. 

Doelgroep 

Er zijn weinig meisjes in JJI’s vergeleken met jongens. 4,4% is meisje.  

Maatregelen 

• Voorlopige hechtenis 

• Wanneer jongere als verdachte in JJI is. Zitting met veroordeling/vrijspreking is nog niet geweest. Duur varieert. Dit zal zijn tot er een uitspraak is van de rechter. Verlening van voorlopige hechtenis gaat via de raadkamers. Er kan drie keer met dertig dagen worden verlengd. 

• Jeugddetentie 

• Tot 16 jaar: max 12 maanden; 16 jaar of ouder: max 24 maanden 

• Vervangende jeugddetentie: bijvoorbeeld bij mislukte taakstraf of niet betaalde boete 

• PIJ-maatregel 

• Bij jongere is een stoornis vastgesteld. Verplichte behandeling. Duurt drie tot zeven jaar. Er zijn zittingen waarbij geëvalueerd wordt hoelang de maatregel nog moet duren. Betrokkenen: OvJ, advocaat jongere, jongere zelf, instelling. 

• Bij wordt telkens met max. 2 jaar verlengd.  

• In laatste jaar is PIJ voorwaardelijk 

• PIJ kan in combinatie met detentie worden opgelegd 

Type groepen 

• Instroomgroepen 

• Kort verblijf groepen 

• Lang verblijf groepen 

• Groepen voor specifieke doelgroepen zoals LVB 

• IQ < 70 

• Foba: speciale afdeling voor acute crisissen en psychische stoornissen (zoals psychose). Jongeren verblijven hier kort. Het is gericht op stabilisatie. 

• VIC: jongeren met psychische problemen. Langdurig verblijf. 

• Observatiegroepen 

Binnen de muren van een JJI 

• School 

• Medische dienst: verpleegkundigen, arts, tandarts etc. 

• Kerk en moskee 

• Sportzalen 

• Luchtplaats 

• Bezoekerszaal 

• Behandelingsruimtes 

• Bij de cellen zit een gemeenschappelijke ruimte 

• Kapper  

• Soos 

• Geen internet en geen telefoons 

• Vrije tijd 

LVB in JJI 

• Binnen het strafrecht is er een oververtegenwoordiging van LVB 

• Meer dan een derde van de jongeren binnen de justitiële opvang blijkt een IQ van lager dan 85 

• Er bestaat geen direct verband tussen LVB en criminaliteit. Wel kenmerken waardoor ze een verhoogd risico lopen op criminaliteit. 

• LVB wordt steeds meer gezien als problematische groep voor criminaliteit 

• Jongeren met LVB vaker middelengebruik 

• JJI Lelystad heeft speciale groepen voor LVB 

• ‘distance for crime’ lastiger voor