Er zitten meer en meer mensen vast in gevangenissen in de Verenigde Staten. Een op de honderd volwassenen zit vast in de Verenigde Staten, met en op de vijftien Afro-Amerikaanse mannen en een op de 36 Latijns-Amerikaanse mannen. Ook zitten er enkele miljoenen minderjarigen vast elk jaar. In Canada hoort de nastreving van rehabilitatie bij de strafoplegging. Toch worden in beide landen de fysieke condities en opsluiting harder door meer restrictieve condities. Veel gevangenissen zijn overvol, de condities in gevangenissen zijn verslechterd en de gevangenen die vrij zijn gelaten keren weer terug naar hun oude, slechte omgevingen. Gevangenschap hoort misdaad te verkleinen en het recht te helpen, maar soms lijkt dat niet zo te zijn. In dit artikel kijken de schrijvers naar enkele rehabilitatie pogingen. Ze stellen dat pogingen die niet kijken naar de psychologie van het menselijke gedrag minder goed zullen presenteren in de preventie van misdaad. De psychologie van het menselijk gedrag heeft veel te zeggen over de effectiviteit van straffen en de effectiviteit van sociale, klinische en humane diensten. De schrijvers zullen eerst ook kijken waarom zogenaamde ‘get tough’ benaderingen niet werken.

Get tough benaderingen

In de jaren ’70 van de vorige eeuw begonnen de get tough benaderingen de rehabilitatiebenadering te verdringen. Mensen hadden het idee dat studies van rehabilitatie niet konden aantonen dat het programma recidive kon verminderen. Ook vonden mensen dat iemand alleen maar hard gestraft moest worden. Rehabilitatie werd afgekeurd en bestraffing werd op twee manieren voorgesteld: straffen werd als nobel gezien en zware straffen konden er misschien zelfs voor zorgen dat mensen af zouden schrikken en geen misdaad zouden begaan. Vanaf dat moment werd er op een harde manier met criminele omgegaan en de rehabilitatie van psychologen werd als niet veel waard gezien. Deze benadering werkte echter niet en men bleef langer vast zitten en er kwamen ook meer mensen in gevangenissen. Dit heeft de staten in Amerika ook heel veel geld gekost.

Gevangenschap heeft ook kosten voor de familie. Een gezin kan bijvoorbeeld de kostwinnaar verliezen. Wanneer deze persoon weer vrij komt, dan zullen de baanperspectieven voor hem/haar minder gunstig zijn. Sommige mensen die vinden dat er zwaar gestraft moet worden, stellen dat straffen er niet voor hoeven te zorgen dat andere mensen bang worden om misdaden te begaan. Zij vinden dat straffen bij het misdrijf horen. Dat klinkt allemaal wel nobel, maar in de praktijk is dat niet altijd zo. Zo heeft iemand in de VS 27 jaar gevangenisstraf opgelegd gekregen omdat hij $98 wilden stelen! Ook de kans op onrecht is groter. Afro-Amerikanen hebben het vooral te verduren gehad met de harde maatregelen. Er worden meer Afro-Amerikanen opgepakt en zij krijgen vaak ook hardere straffen opgelegd dan blanke mensen

De psychologische benadering

Psychologen hebben bestraffingen lang bestudeerd in laboratoria onder gecontroleerde settings. Zij hebben dit zowel met mensen als dieren gedaan. Straf kan op enkele manieren werken. De volgende vier zijn uit onderzoek naar voren gekomen:

1. Straf moet op maximale intensiteit zijn. Lagere intensiteitslevels kunnen leiden tot tolerantie en tijdelijke effecten. Hele zware straffen opleggen voor een iemands eerste vergrijp is niet reëel, tenzij het iets heel zwaars was, zoals moord.

2. Straf moet meteen zijn. Uitstel tussen het gedrag en straf geven de kans voor andere gedragingen om versterkt te worden.

3. Straf moet op een consistente manier uitgevoerd worden. Een persoon moet voor alle criminele acties bestraft worden, niet alleen voor een.

4. Kansen om te ontsnappen of toegang tot alternatieve beloningen moet geblokkeerd worden.

De bovenstaande dingen kijken alleen naar hoe straf geleverd moet worden om gedrag te onderdrukken. Ze kijken niet naar de persoon die er mee te maken heeft. Stel dat straf niet meteen geleverd wordt. Er zijn bepaalde mensen waarbij straffen toch effectief werkt. Mensen die goede regulatie vaardigheden hebben, snappen dat negatief gedrag en straffen bij elkaar horen, of de straffen de volgende dag, week of maand geleverd zijn. Echter, de meeste criminele zijn impulsief en onderschatten de kans om gepakt te worden. Ook denken sommige mensen dat ze, nadat ze al een keer opgepakt weer, niet meer opgepakt zullen worden omdat dat niet kan volgens de kansen (zo denken zij over de kansen).

Rehabilitatie in opkomst

Ook al werd de rehabilitatie aanpak niet meer gewaardeerd of aangehouden, toch bleven wetenschappers bezig met het onderzoeken van goede rehabilitatieprogramma’s. De harde manier van aanpakken werkte niet en men had weer belangstelling voor rehabilitatieprogramma’s. Door meta-analyses konden veel studies met elkaar vergeleken worden en er werd gevonden dat behandelingen toch wel een positieve effect hadden op vermindering van misdaden. Door de opkomst en populariteit van bepaalde theorieën kreeg men ook meer belangstelling voor rehabilitatie. Bekende theorieën uit die tijd richtten zich op sociale leertheorieën en ze gaan er van uit dat crimineel gedrag geleerd wordt in sociale contexten. Op een gegeven moment werd de theorie van Andrews en collega’s bekend. Volgens Andrews waren er drie dingen belangrijk voor effectieve programma’s:

• Risico principe: intensieve interventies voor misdadigers die een hoog risiconiveau hebben en minder intensieve interventies voor misdadigers die een laag risiconiveau hebben.

• Need principe: de factoren waar de behandeling zich op moet richten.

• Responsiviteit principe: de behandeling moet bij de vaardigheden en leerstijl van de overtreder passen.

Actuariële risico richt zich op factoren die statisch (vaststaand) zijn. Dit zijn bijvoorbeeld de hoeveelheid gepleegde misdaden en drugsgebruik. Dynamische risicofactoren die factoren die veranderd kunnen worden. Iemand kan een baan verliezen en een baan krijgen, iemand kan een vriendschap met een medegevangene aangaan en de vriendschap ook weer verbreken. Dynamische factoren zijn belangrijk voor het principe van rehabilitatie. Het need principe beschrijft wat er behandeld zou moeten worden. Misdadigers hebben meerdere needs. Sommige zijn geassocieerd met crimineel gedrag, andere niet. Criminogenic needs zijn dynamische risicofactoren. Criminele geschiedenis, pro-criminele attitudes, handlangers en antisociale persoonlijkheden worden gezien als de grote vier risicofactoren. Het responsiviteitsprincipe gaat over hoe interventies gegeven moeten worden. Therapeutische relaties zijn belangrijk volgens het principe en het linken van de behandeling met de karakteristieken van de dader is ook belangrijk. De drie principes samen horen in het RNR (Risk, Need and Responsivity) model genomen.

Er is veel empirisch bewijs gevonden voor de effectiviteit van het RNR model. Meta-analyses hebben uitgewezen dat het RNR principe werkt voor jonge overtreders, vrouwen en overtreders uit etnische groepen. Gevangenispersoneel en medewerkers aan programma’s zouden meer informatie moeten krijgen over RNR model, zodat dit goed toegepast kan worden in gevangenissen. Rechters zouden ook gebruik moeten maken van de principes van het RNR model bij het opleggen van straffen. Het beste is natuurlijke dat lage risiconiveau personen lagere straffen moeten krijgen dan personen met een hoge risiconiveau. Het RNR model is nog niet perfect en het een en ander zou nog aangepast kunnen worden om het een efficiënter methode te maken.