Wat is het kinderrechtenverdrag? - Hoofdstuk 19

Dit laatste hoofdstuk gaat over internationaal jeugdrecht. De belangrijkste internationale rechtsbepalingen die de positie van Nederlandse jeugdigen beïnvloeden, komen uit het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK). Het IVRK wordt ook wel het Kinderrechtenverdrag genoemd. Dit verdrag heeft veel invloed op het jeugdrecht in alle gebieden die in de voorgaande hoofdstukken zijn besproken: personen- en familierecht, strafrecht en de jeugdhulp.

Hoe is het Kinderrechtenverdrag tot stand gekomen?

Het IVRK wordt ook wel het Kinderrechtenverdrag genoemd. De tekst is op initiatief van de Verenigde Naties (VN) in 1989 vastgesteld. Landen kunnen vrijwillig toetreden tot dit verdrag. Inmiddels zijn alle landen in de wereld onderdeel van dit verdrag (met uitzondering van de Verenigde Staten, Zuid-Soedan en Somalië). Het is de bedoeling van dit verdrag om de positie van jeugdigen te verbeteren en kinderen mensenrechten toe te kennen. Tot dit verdrag werd het kind juridisch nog gezien als nog-geen-volwassene of als passieve verantwoordelijkheid van de ouders of voogd. Met dit verdrag is gepoogd het kind te zien als een mens in ontwikkeling die beschermd en ondersteund dient te worden in deze ontwikkeling.

Het verdrag bevat veel vrij algemene termen waardoor landen zelf de bepalingen kunnen interpreteren. Voorts is het mogelijk om bij het ondertekenen van het verdrag, een voorbehoud te maken. Dit houdt in dat landen kunnen aangeven aan welke bepalingen zij zich niet willen of kunnen houden. Nederland heeft bij drie artikelen een voorbehoud gemaakt:

1. Nederland kent geen recht op uitkeringen en voorzieningen in de sociale zekerheid als het gaat om jongeren onder de 18 jaar.
2. Er wordt, in tegenstelling tot wat het verdrag stelt, geen strikte scheiding aangebracht tussen strafrecht voor minderjarigen en voor meerderjarigen.
3. Dit voorbehoud is inmiddels opgelost: het ging om de garantie dat minderjarigen niet als dienstplichtige of als vrijwilliger in het leger betrokken kunnen worden bij oorlogshandelingen. We hebben de nationale wetgeving aangepast door te zeggen dat een 16-jarige wel in het leger mag werken maar pas vanaf zijn 18^e jaar ingezet kan worden bij gevechtshandelingen.

Nederland heeft dus nog het recht om jongeren onder de 18 uit te sluiten van uitkeringen en voorzieningen en om géén onderscheid te maken in het strafrecht. Let op: dit betekent slechts dat Nederland deze rechten heeft behouden in het internationale recht. Met nationale wetgeving kan Nederland zichzelf dus wel binden (zoals met de regel over 16- en 17-jarigen in het leger bijvoorbeeld is gebeurd).

Wat zijn de vier kernbepalingen van het Kinderrechtenverdrag?

De vier kernbepalingen van het verdrag zijn:

1. Het recht om in gelijke gevallen gelijk behandeld te worden (art. 2). Ook wel het discriminatieverbod genoemd.
2. De verplichting om het belang van het kind de eerste overweging te laten zijn (art. 3): de belangen van het kind dienen in de totale afweging zwaarder te wegen. Het gaat om een concrete afweging van verschillende factoren. Het VN Comité voor de Rechten van het Kind heeft in General Commitment nr. 14 een richtsnoer gegeven en laat hiermee zien hoe deze bepaling moet worden toegepast. Deze bepaling komt rechtstreekse werking toe. Art 3 is overigens niet alleen toepasbaar op een individuele casus maar ook op algemeen beleid.
3. Het recht op leven en op ontwikkeling naar volwassenheid (art. 6).
4. Het recht om gehoord te worden (art. 12).

Deze bepalingen worden meestal gezien als de kernbepalingen van het verdrag omdat alle andere bepalingen kunnen worden gezien als uitwerking van deze bepalingen.

Wat is de positie van ouders volgens het verdrag?

De ouders dragen als eerste de verantwoordelijkheid voor de verzorging en opvoeding van hun kinderen. Dit uitgangspunt is af te leiden uit art. 5. Voorts bepaalt art. 9 dat kinderen het recht hebben om op te groeien bij hun ouders (tenzij de scheiding volgens de bevoegde autoriteiten onder voorbehoud van een rechterlijke toetsing noodzakelijk is, gekeken naar de belangen van het kind).

De overheid heeft volgens het verdrag twee taken:

1. Een taak als vangnet: de overheid grijpt in als de ouders tekortschieten.
2. Een taak als ondersteuner: de overheid heeft de taak om de ouders te ondersteunen door te zorgen voor bijvoorbeeld goed onderwijs en gezondheidszorg.

Hoe is het toezicht op de naleving van het verdrag geregeld?

Er is een Comité opgericht om toezicht te houden op de naleving van het Kinderrechtenverdrag: het Comité voor de Rechten van het Kind in Genève. Het bestaat uit achttien deskundigen op het terrein van kinderrechten. Deze deskundigen controleren of de lidstaten die partij zijn van het verdrag, zich ook daadwerkelijk houden aan het verdrag. Het Comité beoordeelt op basis van een rapport dat de lidstaten (die partij zijn) eens per vijf jaar zelf schrijven. Er zijn bovendien non-gouvernementele organisaties (ngo) die een (schaduw)rapport uitbrengen over een land. Deze rapporten worden door het Comité in een openbare zitting besproken. Uiteindelijk komt het Comité met aanbevelingen voor de lidstaat, waarin staat hoe het verdrag beter kan worden gerealiseerd. Deze aanbevelingen zijn openbaar. Het Comité heeft geen bevoegdheid om in te grijpen, maar wel een grote invloed door de openbaarheid.

In ons land hebben de aanbevelingen van het Comité geleid tot art. 1:247 BW (het verbod op geweld in de opvoeding) en de instelling van een Kinderombudsman. Zoals eerder gezegd was er een wijziging in het beleid waardoor minderjarigen die in het leger werken niet kunnen worden betrokken bij gevechtshandelingen. Dit was naar aanleiding van een aanbeveling.

Heeft het verdrag rechtstreekse werking?

Rechtstreekse werking houdt in dat burgers rechtstreeks rechten kunnen ontlenen aan een verdrag en hiermee de overheid kunnen aanspreken. In principe heeft het Kinderrechtenverdrag geen rechtstreekse werking. Internationale verdragen hebben namelijk geen rechtstreekse werking (EU-verdragen hebben dit wel).

Er kunnen echter bepaalde bepalingen in het verdrag zitten die wel deze werking hebben. Dit is aan de rechter om vast te stellen. Hierbij let hij op de tekst van de bepaling en op het doel. De jurisprudentie moet dus nog uitwijzen welke bepalingen rechtstreekse werking hebben. Rechters hebben al een aantal uitspraken gedaan waarin ze aan een bepaling van het Kinderrechtenverdrag rechtstreekse werking toekenden.

Let op dat je niet denkt dat een verdrag minder belangrijk of invloedrijk is als deze geen rechtstreekse werking heeft. Het IVRK heeft een belangrijke invloed op nieuwe nationale wetten en op hoe bestaande nationale wetten door de rechter worden uitgelegd.

Waar is de Kinderombudsman voor?

De kinderombudsman is een onafhankelijk instituut dat op basis van de aanbevelingen van het Comité is opgericht. Hij let op de rechten van het kind uit het verdrag en of deze goed in ons land worden nageleefd. Hij heeft de volgende taken:

• Hij helpt jeugdigen als zij van mening zijn dat hun rechten zijn geschonden.
• Hij adviseert gevraagd of ongevraagd de regering, de Tweede Kamer en andere beleidsmakers.

Er kan door iedereen een klacht worden ingediend bij de Kinderombudsman. Het gaat om mensen die menen dat kinderrechten zijn geschonden door een overheidsinstantie of een andere instelling die de wettelijke verplichting heeft om voor kinderen te zorgen. Wil men een klacht kunnen indienen, dan gelden er een aantal voorwaarden:

• Het moet gaan om geschonden rechten uit het Kinderrechtenverdrag.
• De klacht moet te maken hebben met iemand die nog geen 18 jaar was bij de gebeurtenis.
• Er geldt een klachttermijn van een jaar.
• De klacht moet eerst zijn ingediend bij de organisatie waarover wordt geklaagd.  

We kennen naast de klachten ook signalen. Waar een klacht gaat over een individueel geval van een mogelijke schending, gaat een signaal over mogelijke structurele misstanden waardoor kinderrechten van meerdere kinderen worden geschonden. Een signaal kan ook door iedereen worden afgegeven aan de Kinderombudsman.