Dit hoofdstuk gaat, net als hoofdstuk 5, over de rechtspositie van de jeugdige. In dit hoofdstuk gaat het over de positie van de jeugdige bij medische behandeling, bij onvrijwillige en gedwongen zorg, in het onderwijs en in het werk. Ook worden de belangrijkste regels voor jeugdigen van de Rijkswet op het Nederlanderschap en van de Vreemdelingenwet behandeld.

Wat zijn de regels rondom de medische behandeling van de jeugdige?

Vanaf art. 7:446 BW wordt de geneeskundige behandelingsovereenkomst geregeld. Een dergelijke overeenkomst regelt de verhouding tussen patiënt en een medisch hulpverlener. Minderjarigen vanaf 16 jaar kunnen zelfstandig beslissingen maken over het al dan niet ondergaan van een medische behandeling. Hiervoor is wel vereist dat de jeugdige in staat is tot 'een redelijke waardering van zijn belangen ter zake’.

Toestemming van de patiënt is als hoofdregel vereist alvorens een medische behandeling plaatsvindt (art. 7:450 lid 1 BW). De toestemming verschilt al naargelang de leeftijd van de jeugdige. Is het kind nog geen 12 jaar, dan moet de toestemming door de ouders (of voogd) worden gegeven. Is het kind tussen de 12 en 16 jaar, dan is de toestemming van de ouders (of voogd) en de jeugdige zelf vereist.

Het kan voorkomen dat de jeugdige een behandeling wenst, maar de ouders hiervoor geen toestemming willen geven. Ondanks bezwaren van de ouder mag de behandelaar de jeugdige vanaf 12 jaar oud toch behandelen in twee gevallen:

• Als de medische behandeling kennelijk nodig is om ernstig nadeel voor de jeugdige te voorkomen.
• Als de jeugdige de behandeling weloverwogen blijft wensen.

De arts moet dan wel met de ouders en het kind praten om tot een weloverwogen beslissing te komen en hij moet deze beslissing verantwoorden aan de ouders.

Is de jeugdige nog geen 12 jaar, dan kan de arts alleen in uitzonderlijke gevallen, op basis van goed hulpverlenerschap, aan de wens van de ouders voorbijgaan, bijvoorbeeld omdat hij door het kind te behandelen ernstige gezondheidsschade voorkomt of het leven van het kind redt. 

Wat houdt de geheimhoudingsplicht in?

Er geldt in de medische wereld een geheimhoudingsplicht (art. 7:457 BW). Er mag dus geen informatie worden vrijgegeven zonder toestemming van de patiënt. Als de patiënt nog geen 12 jaar is, dan moeten zijn ouders toestemming geven. Voor patiënten ouder dan 12 jaar, geldt dat ook deze jeugdigen hun toestemming geven. Hiervoor is wel vereist dat de jeugdige in staat moet zijn tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake (met andere woorden: wilsbekwaam zijn. Met ‘ter zake’ bedoelen we dat we per geval moeten kijken). Is hij dat niet, dan treden zijn ouders namens hem op.

Er gelden enkele uitzonderingen op de regel dat een medische hulpverlener zonder toestemming van de jeugdige en zijn ouders geen informatie mag verstrekken. Deze uitzonderingen gelden ten aanzien van medebehandelaars (dat wil zeggen: direct betrokkene(n) bij de overeenkomst), ouders en voogden van jeugdigen tot 16 jaar, meldingen aan Veilig Thuis, Raad voor de Kinderbescherming en aan de jeugdbeschermer die een ondertoezichtstelling uitvoert.

Wat zijn de regels over orgaandonatie door jeugdigen?

Een jeugdige vanaf 12 jaar kan toestemming verlenen om bepaalde organen na zijn overlijden te verwijderen (of hier juist bezwaar tegen maken). Wel is vereist dat hij in staat is tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake. Overlijdt de jeugdige voordat hij de leeftijd van 16 jaar heeft bereikt, dan moeten zijn ouders alsnog toestemming geven. Er kan ook gedoneerd worden tijdens het leven van de jeugdige. Voorwaarde is wel dat het moet gaan om een orgaan dat uit zichzelf weer aangroeit. Ook kan de donatie slechts worden gedaan voor een bloedverwant tot in de tweede graad die in levensgevaar verkeert. Hier geldt dat de toestemming van de minderjarige zelf, zijn ouders en is de toestemming van de kinderrechter vereist.

Wat is de Wet verplichte ggz en Wet zorg en dwang?

Zelfbeschikking is het uitgangspunt in de gezondheidszorg. Mensen mogen dus zelf beslissen of ze medische zorg wel of niet wensen. Onvrijwillige zorg is alleen mogelijk als de wet dit uitdrukkelijk heeft geregeld. In dit kader zijn twee wetten van belang: de Wet verplichte ggz en de Wet zorg en dwang. Deze twee wetten hebben de Wet Bopz in 2020 vervangen. De gedwongen zorg uit de Wet verplichte ggz wordt gebruikt als het gaat om een patiënt dat door een psychische stoornis ernstig nadeel voor zichzelf of voor anderen veroorzaakt en vrijwillige zorg niet voldoende is. De gedwongen zorg uit de Wet zorg en dwang wordt gebruikt voor personen met een psychogeriatrische aandoening of kampen met een verstandelijke beperking.

Wat zijn de regels omtrent leerplicht en kinderarbeid?

Op grond van de Leerplichtwet moeten jeugdigen vanaf hun 5^e jaar naar school. De leerplicht begint dan op de eerste schooldag van de maand nadat het kind 5 jaar is geworden. De leerplicht eindigt dan aan het einde van het schooljaar waarin het kind 16 jaar is geworden. Na de leerplicht begint de kwalificatieplicht. Deze plicht is voor jongeren die nog niet in het bezit zijn van een startkwalificatie (lees: mbo-diploma max. level 2, een havo of vwo-diploma) voor de arbeidsmarkt. Als je deze startkwalificatie niet hebt, dan blijf je tot je 18^e jaar leerplichtig.

Vanwege de reden dat er een leerplicht bestaat, is er een verbod op kinderarbeid. Zie de Arbeidstijdenwet voor de regels en uitzonderingen. De hoofdregel is dat volledig leerplichtige jongeren (dus kinderen tot 16 jaar) geen arbeid mogen verrichten. Hierop zijn echter uitzonderingen gemaakt:

• In geval van een taakstraf mag er vanaf 12 jaar iets van arbeid verricht worden onder bepaalde voorwaarden.
• Jeugdigen van 13 en 14 mogen maximaal 12 uur per week hand- en spandiensten of niet-industriële hulparbeid van lichte aard verrichten.
• Jeugdigen van 15 mogen datzelfde als 13- en 14-jarigen maar het hoeft geen hulparbeid meer te zijn en het mag ook vroeg in de ochtend zijn.
• Vanaf 16 jaar mag een jeugdige gewoon werken maar er gelden nog wel extra regels voor 16- en 17-jarigen met betrekking tot pauzes, overwerk en nachtwerk.

Wat is het Nederlanderschap?

De Rijkswet op het Nederlanderschap regelt wie de Nederlandse nationaliteit hebben. Deze regels gelden voor het gehele koninkrijk. Het Nederlanderschap betekent het recht om tot ons land te worden toegelaten en te wonen. Voorts is het mogelijk om volksvertegenwoordigers te kiezen en bepaalde functies te bekleden. Ook is het Nederlanderschap soms belangrijk voor de beantwoording van de vraag welk rechtsstelsel op iemand van toepassing is. In de Rijkswet worden drie manieren geregeld waardoor iemand Nederlander wordt:

1. Van rechtswege.
2. Door optie.
3. Door naturalisatie.

Je wordt als kind bij de geboorte van rechtswege (dat wil zeggen: automatisch) Nederlander indien je een Nederlandse ouder hebt. Het is dus niet van belang, waar je bent geboren. Ook derdegeneratiekinderen worden bij de geboorte vanzelf Nederlander.

Een optie wil zeggen dat iemand recht heeft op het Nederlanderschap. Je moet dan een verklaring afleggen dat de Nederlandse nationaliteit gewenst is. De Nederlandse overheid kan vervolgens de verklaring bevestigen. De vreemdeling is dan door optie Nederlander geworden. De Rijkswet bepaalt welke vreemdelingen door optie Nederlander kunnen worden.

Andere vreemdelingen die niet volgens de bovenstaande manieren de nationaliteit kunnen verkrijgen, kunnen via naturalisatie toch Nederlander worden. Je verzoekt de overheid om een Nederlandse nationaliteit te geven. Er zijn een aantal voorwaarden, alvorens de overheid het verzoek inwilligt. Zo moet de vreemdeling meerderjarig zijn, minstens vijf (soms tien) jaar legaal in ons land wonen en voldoende ingeburgerd zijn.

Wanneer worden jeugdige vreemdelingen toegelaten tot Nederland?

Is iemand door een van de bovengenoemde manieren Nederlander, dan heeft hij zonder meer ook toegang tot dit land. Vreemdelingen (mensen zonder de Nederlandse nationaliteit) hebben het moeilijker. Zij moeten, willen ze hier verblijven, de Nederlandse overheid om toestemming vragen. Regels over de toelating staan geregeld in de Vreemdelingenwet. Wil een vreemdeling voor een korte tijd verblijven, dan is dit over het algemeen makkelijk. Wil de vreemdeling hier blijven wonen, dan wordt het een stuk lastiger. We hebben namelijk een restrictief toelatingsbeleid. Vreemdelingen worden alleen toegelaten in het kader van gezinshereniging, als ze een Nederlands belang dienen (bijvoorbeeld via bepaald werk) of als er klemmende redenen van humanitaire aard zijn.

Als de toestemming is gegeven, dan ontvang je een verblijfsvergunning voor bepaalde tijd. Na vijf jaar kan er een vergunning voor onbepaalde tijd worden aangevraagd.

Welke soorten vreemdelingen kent het recht?

EU-onderdanen hebben het vrij gemakkelijk, nu er voor deze burgers van de EU een ruimer toelatingsbeleid geldt. Zij hebben dus vrije toegang tot andere EU-lidstaten en mogen daar dus ook werk zoeken.

Er bestaan ook vreemdelingen die asiel aanvragen in ons land, nu zij hun eigen land moeten ontvluchten wegens bepaalde redenen. Deze groep vreemdelingen noemen we vluchtelingen of asielzoekers. Iemand uit deze groep vreemdelingen moet bij aankomst meteen een asielverzoek indienen. Dit verzoek wordt behandeld door de IND. Het gaat dan om de vraag of er gegronde redenen bestaan als het gaat om vervolging in het eigen land.

Ten slotte bestaat er de groep ‘alleenstaande minderjarige vreemdelingen (amv)’. Het gaat hier om jeugdige vreemdelingen die niet beheersen over de Nederlandse nationaliteit. Er wordt geen gezag uitgeoefend over een dergelijke jeugdige. Dit is uiteraard niet wenselijk. De rechter benoemt daarom een voogd over hem. Vaak is dit een familielid dat in ons land aanwezig is. Is deze hier niet aanwezig, dan wijst de rechter de voogdij toe aan de stichting Nidos.

De grootste groep jeugdige vreemdelingen in ons land wordt gevormd door de kinderen van ouders die hier wonen, maar niet de Nederlandse nationaliteit hebben. Daarnaast komen veel jeugdigen naar Nederland in het kader van gezinshereniging. Ook wordt een beperkt aantal jeugdigen toegelaten om in Nederland een bepaalde opleiding te volgen. Tenslotte zijn er de jeugdige asielzoekers die hun land ontvluchten.