Introductie

Begaafde kinderen verschillen in de ontwikkeling en de cognitie vergeleken met de algemene populatie kinderen. Zo hebben zij minder tijd nodig om nieuw materiaal te bestuderen, ze onthouden beter wat ze hebben geleerd, ze interpreteren het nieuwe materiaal op een meer abstract niveau en ze kunnen opereren op verschillende concentratieniveaus tegelijk. Ook zouden begaafde kinderen op een top-down manier redeneren, terwijl de andere kinderen op een bottom-up manier redeneren. Bottom-up redeneren wordt door begaafde kinderen als zeer onuitdagend en irriterend ervaren.

Begaafde kinderen hebben duidelijk andere onderwijsbehoeften. Het ontkennen van deze behoeften heeft negatieve gevolgen voor de begaafde kinderen.

Onderwijsproblemen en onderwijsbehoeften van begaafde kinderen

De meeste begaafde kinderen gaan naar het regulier onderwijs. Daar wordt echter weinig aandacht aan hen besteed, want de meeste aandacht gaat naar de middelmatige en zwakke leerlingen. Er worden voor begaafde leerlingen maar zeer kleine aanpassingen in het curriculum gemaakt en de meeste leraren hebben geen extra training ontvangen om met deze kinderen om te gaan. Oplossingen zouden kunnen liggen in het aanbieden van nieuw werk op hoger niveau, het vermijden van herhaling van opdrachten en het toestaan van het introduceren van hun eigen passies in het studiemateriaal.

Sociaal-emotionele behoeften en problemen van begaafde kinderen

Onderzoek toont aan dat er een hele reeks sociaal-emotionele problemen zijn die begaafde kinderen ervaren wanneer zij naar het reguliere onderwijs gaan. Zo voelen zij zich geïsoleerd, gestrest, verveeld en depressief. Tevens ervaren zij problemen met sociale relaties, omdat het voor hen lastiger is om vrienden te maken binnen hun eigen leeftijdsgroep. Het zou voor hen goed zijn om in een klas te zitten met andere begaafde kinderen, zodat zij zich niet buitengesloten maar erkend voelen. Ook zou het daar voor hen makkelijker kunnen zijn om vrienden te maken.

Speciaal onderwijs voor begaafde kinderen

Begaafde kinderen worden soms niet naar het speciaal onderwijs gestuurd. Bijvoorbeeld omdat leraren vinden dat de begaafde kinderen de andere kinderen kunnen helpen met leren, of omdat de ouders bang zijn dat het emotioneel zwaar zal zijn voor hun kinderen om van school te veranderen. De meest gebruikte onderwijsaanpassingen voor begaafde kinderen zijn versnelling en verrijking. Bij verrijking wordt er bijvoorbeeld gebruik gemaakt van zogenaamde pull-out programma’s of zomerscholen. Daar wordt nieuw materiaal dat speciaal is aangepast voor de begaafde kinderen gepresenteerd. Bij versnelling gaan de kinderen sneller door het reguliere onderwijs, bijvoorbeeld door het overslaan van klassen.

Typen speciaal onderwijs

Nu worden een aantal voorbeelden genoemd van speciaal onderwijs, zowel aparte scholen als vormen van speciaal onderwijs binnen dezelfde school.

• Groepen binnen de klas, ook wel within-class grouping genoemd. Hierbij wordt de klas verdeeld in kleinere groepen die werken naar hun eigen mogelijkheden. Sommigen krijgen daarbij meer instructies van de leraar, terwijl anderen zoveel mogelijk zonder de leraar werken.
• Multilevel klassen. Hierbij worden kinderen die in dezelfde klas zitten, onderverdeeld in groepen op basis van hun mogelijkheden. De groepen worden in verschillende klaslokalen lesgegeven.
• Between-class ability groepen. Kinderen van verschillende klassen worden geselecteerd op basis van hun mogelijkheden en vervolgens apart lesgegeven.
• Pull-out programma’s. Hierbij worden begaafde kinderen voor een bepaalde tijd in de week uit de normale klas gehaald, om verrijkingsactiviteiten uit te voeren in klassen met andere begaafde kinderen.
• Speciale scholen. Op deze scholen krijgen alle begaafde kinderen hun lessen samen en gaan zij sneller door de stof heen.

De effecten van speciaal onderwijs

Wanneer er wordt gekeken naar de effectiviteit van het speciaal onderwijs voor begaafde kinderen richt men zich vaak op academische prestaties, en wordt er minder gekeken naar het sociaal-emotioneel functioneren van de kinderen. Met betrekking tot de academische prestaties kan worden gesteld dat de grootste effecten worden gevonden in full-time groepen en programma’s waarin de curricula zeer zijn aangepast en de begaafde kinderen bij elkaar in groepen zitten. Wanneer de curricula maar een klein beetje zijn aangepast en de begaafde kinderen nog steeds les krijgen met de andere kinderen, zijn de effecten minder groot. Met betrekking tot het sociaal-emotioneel functioneren is er weinig data beschikbaar. Wat uit onderzoek wel naar voren is gekomen, is de bevestiging van het ‘big-fish-little-pond’-effect. Deze hypothese stelt dat het beter is voor het academische zelfconcept van de kinderen om een begaafd kind te zijn in een gewone groep, dan een begaafd kind in een groep met allemaal begaafde kinderen. In een groep met allemaal begaafde kinderen zal hun zelfconcept verslechteren.

Pull-out programma

Om wel de academische prestaties van de begaafde kinderen te maximaliseren, maar het ‘big-fish-little-pond’-effect te vermijden, lijken pull-out programma’s een goede middenweg te bieden. Dit type programma biedt veel voordelen:

• Begaafde kinderen hoeven niet te wachten tot de andere kinderen het lesmateriaal ook begrijpen.
• Er wordt een uitdagendere leeromgeving voor de begaafde kinderen gecreëerd.
• Begaafde kinderen kunnen omgaan met andere begaafde kinderen, maar ook met niet-begaafde kinderen.
• De niet-begaafde kinderen kunnen leren van de begaafde kinderen.
• Ouders die problemen hebben met het intelligentieniveau van hun kind kunnen stressvermindering ervaren.

Een voorbeeld van een pull-out programma is Day a Week School (DWS). Dit programma wordt in dit onderzoek geëvalueerd.

Effecten van Day a Week School

Begaafde kinderen vergeleken met niet-begaafde kinderen

Er is eerst gekeken op welke manier de begaafde kinderen als groep verschillen van de andere kinderen. De data uit dit onderzoek bevestigd eerder onderzoek dat begaafde kinderen als groep minder sociaal-emotionele problemen ervaren. Ook bevestigden de ouders van begaafde kinderen dat hun kinderen meer problemen hadden met het maken van vriendschappen. Tevens rapporteerden begaafde kinderen zeer negatieve attituden met betrekking tot school, wat aangeeft dat het reguliere onderwijs niet goed aan hen is aangepast.

Het effect van DWS op de hele groep begaafde kinderen

De begaafde kinderen zelf rapporteerden na het DWS programma hogere academische zelfconcepten en verbeterd gedrag. De ouders en de leraren rapporteerden geen veranderingen in het gedrag van de kinderen.

Het effect van DWS op de risicogroep van begaafde kinderen

Behalve de ‘gewone’ begaafde kinderen is er ook een risicogroep onderzocht. Deze groep betreft begaafde kinderen met meer sociaal-emotionele en academische problemen, en ouders die meer ouderlijke stress ervaren. Het onderzoek toont aan dat het DWS programma voor deze kinderen veel meer positieve gevolgen heeft. De kinderen geven zelf aan meer plezier te hebben op de gewone school, beter te slapen en zich minder zorgen te maken. De ouders geven aan dat hun kinderen minder emotionele problemen hebben en minder problemen hebben met het maken van vrienden. De stress van de ouders werd niet vermindert, maar het zou kunnen dat deze stress niet door school wordt veroorzaakt, maar door het opvoeden van een begaafd kind in de thuissituatie. Tevens werd door zowel de ouders als de leraren gerapporteerd dat de begaafde kinderen minder problemen hadden met onoplettendheid en hyperactiviteit.

Conclusie

Het DWS programma lijkt een veelbelovend programma voor begaafde kinderen in het reguliere onderwijs. Dit onderzoek toont aan dat met name de kinderen die al voor de deelname aan het programma academische en sociaal-emotionele problemen ervaren, geholpen kunnen worden. Er worden positieve effecten gezien, zowel door de kinderen zelf als de ouders en de leraren. Deze positieve effecten betreffen niet alleen de academische prestaties, maar ook het sociaal-emotioneel functioneren van de kinderen. Toekomstig onderzoek zou zich moeten richten op een grotere groep kinderen, ouders en leraren. Ook zouden niet alleen de effecten op de korte termijn moeten worden onderzocht, maar ook op de lange termijn. Tot slot zou er gebruik moeten worden gemaakt van een controlegroep.