Inleiding

De auteurs definiëren ontluikende geletterdheid als volgt: het geheel van vaardigheden, kennis en attitudes die voorbodes zijn van de ontwikkeling van lezen en schrijven, alsmede de omgeving die deze ontwikkelingen ondersteunen.

De term ‘ontluikend’ houdt in dat er een continuüm bestaat tussen de periode voor het lezen en het ‘echte’ lezen. Er zijn twee soorten vaardigheden voor het ontluiken van de geletterdheid van belang: De code-related skills en de oral language skills.

Code related skills (verder: normgerelateerde vaardigheden) zijn de kennis over conventies van de geschreven taal (bijvoorbeeld: schrijven van links naar rechts), beginnende vormen van schrijven (bijvoorbeeld: naam schrijven), kennis van grafeem-foneem connecties en fonologisch bewustzijn.

Oral language skills (verder: taalvaardigheden) bestaat uit kennis van leesvaardigheden, zoals semantiek, syntaxis en conceptuele kennis.

Om de functies van deze vaardigheden te begrijpen is het belangrijk om te weten hoe de ontwikkeling van het lezen gaat. Lezen bestaat uit vele vaardigheden, zoals onder andere het herkennen van letters, het omzetten van letters in geluiden, het kennen van de betekenis van woorden. Deze vaardigheden spelen samen bij het lezen, dit gaat echter niet vanzelf.

Onderzoek heeft uitgewezen dat vooral kennis over geschreven taal en fonologisch bewustzijn een kritieke rol spelen. Daarbij wordt algemeen aangenomen dat vroege moeilijkheden in oral language skills een voorbode zijn voor leesproblemen op latere leeftijd. De literatuur laat geen duidelijke correlaties zien tussen deze taalvaardigheden en lezen. De ene studie laat kleine verbanden zien, anderen vinden geen verbanden meer, wanneer er gecontroleerd wordt voor IQ en Sociaal Economische Status (verder: SES). Aan de andere kant zijn er onderzoeken die uitwezen dat er andere vaardigheden zijn die van invloed zijn op de correlatie. Een voorbeeld van zo’n onderzoek is van Catts and all (1991). Zij vonden dat mondelinge taalvaardigheid bij kleuters gedeeltelijk onafhankelijk zijn van fonologische vaardigheden, en dat beide sets vaardigheden belangrijke onafhankelijke voorspellers van woordherkenning zijn. Zij stellen dat fonologische vaardigheden als mediator zijn tussen taalvaardigheden en leesprestatie. Wanneer kinderen een voortgang laten zien in de poging eenheden van de tekst te begrijpen die groter zijn dan afzonderlijke woorden, wordt mondelinge taalvaardigheid, met name semantische kennis, steeds belangrijker.

Door deze bevindingen blijft de relatie tussen normgerelateerde vaardigheden en mondelinge taalvaardigheden onderdeel van debat. Er zijn verschillende redenen waardoor dat zo is. Ten eerste hebben studies zich gefocust op weinig vaardigheden in een keer, waardoor er geen twee studies hetzelfde gemeten hebben. Hierdoor is vergelijk van resultaten onmogelijk.

Daarnaast is er een probleem met de opzet van deze correlatiestudies.

Doordat de studies onderzoek doen in de vorm van of een follow-up studie van kinderen met een vroege leesachterstand of in de vorm van een retrospectieve studie over kinderen met leesproblemen, is er geen rekening gehouden met de nonverbale vaardigheden van kinderen. Hierdoor waren de kinderen in de onderzoeksgroep vaak kinderen met algemene leerachterstanden. Leesproblemen waren slechts een symptoom van meer onderliggende problematiek.

Verder is het heel lastig om leesproblemen te definiëren. Omdat er zoveel aspecten verantwoordelijk zijn voor het goed lezen van kinderen, zijn er net zoveel aspecten waarin het leesprobleem kan zitten. Er zijn verschillende oorzaken en verschillende combinaties van problemen mogelijk.

Als laatste is er een schaarste aan longitudinale studies die verbanden proberen te leggen tussen de normgerelateerde vaardigheden en de taalvaardigheden. De auteurs wilden in deze studie een meer samenhangende en empirisch krachtiger onderzoek naar de rol van normgerelateerde en taalvaardigheden voorlopers in de ontwikkeling van leesvaardigheid dan tot nu toe door studies is gemeld.

Om deze studie goed te kunnen lezen en interpreteren is het belangrijk dat de volgende drie zaken in de gaten worden gehouden.

Ten eerste het onderscheid tussen normgerelateerde vaardigheden en mondelinge taalvaardigheden van belang. Fonologisch bewustzijn is ondergebracht bij de normgerelateerde vaardigheden, om twee redenen. De eerste reden is dat  mondelinge taalvaardigheid statistisch te onderscheiden is van fonologisch bewustzijn, het tweede is dat er gesteld is dat mondelinge taalvaardigheid geen direct effect heeft op leesprestaties, zoals fonologisch bewustzijn dat wel heeft.

Ten tweede zijn normgerelateerde vaardigheden en mondelinge taalvaardigheid gemodelleerd als zijnde verbonden tijdens de voorschoolse- en kleuterschoolse periodes als een continuüm, zoals in voorgaande is uitgelegd.

Als laatste is de hypothese dat leesprestatie in het begin van de lagere school klassen het beste kunnen worden opgevat als een factor waarin zowel de nauwkeurigheid en het begrijpend lezen worden geteld, terwijl in latere basisschoolklassen we het lezen van opvatten als bestaande uit twee verschillende factoren.

Methode

De steekproef bestond uit 626 vier-jarigen die aanwezig waren in een van de acht klaslokalen van geselecteerde scholen. Deze kinderen behoorden tot een van de drie cohorten 1991-1992, 1992-1993 of 1993-1994, en de geboortedata van de kinderen maakten dat ze in aanmerking kwamen om in te schrijven voor de openbare kleuterschool de volgende jaar.

De kinderen zijn zes keer getest op normgerelateerde vaardigheden en mondelinge taalvaardigheden door gestandaardiseerde meetinstrumenten.

Resultaten

Belangrijke bevindingen uit dit onderzoek waren de volgende:

1. Ten eerste de relatie tussen gesproken taal en normgerelateerde vaardigheden was heel sterk in de voorschoolse jaren, maar het verzwakt na verloop van tijd.
2. Ten tweede was er longitudinale continuïteit binnen zowel de domeinen mondelinge taal- als normgerelateerde vaardigheden.
3. Ten derde, mondelinge leesvaardigheid in het begin van de lagere school, gemeten met behulp van taken die zowel vaardigheden in de leesnauwkeurigheid en het begrijpend lezen maten, was direct gerelateerd aan een kind zijn normgerelateerde vaardigheden op de kleuterschool.
4. Ten vierde was het vermogen tot begrijpend lezen van een kind van groep 3 of vier van de basisschool bepaald aan de hand van drie factoren: een kind zijn leesvaardigheid voordat hij scholing kreeg van de basisschool, taalvaardigheid en leesnauwkeurigheid.

Discussie

Het door de auteurs opgestelde model  aan de hand van de bevindingen tijdens de studie bied perspectief voor het begrijpen en verklaren van de normgerelateerde vaardigheid en mondelinge taalvaardigheid op leesprestatie (figuur 2, p.942).

De relatie tussen beide vaardigheden op de kleuterschool is heel sterk, bijna op te vatten als een factor, terwijl de relatie steeds verminderd, totdat er bijna geen sprake meer is van een correlatie.

Door deze resultaten is extra bewijs voor de uitkomst van vorige onderzoeken: leesnauwkeurigheid en begrijpend lezen blijken nauw met elkaar verweven te zijn, en de relatie tussen woordherkenning en begrijpend lezen is sterk.

Bij oudere kinderen zijn er discrepanties tussen het vermogen tot decoderen en begripsvermogen. Er mag dus worden aangenomen dat ondanks grote overlap en verwantschap tussen deze begrippen, ze duidelijk onderscheiden moeten worden.

Volgens het model van de auteurs, wordt leesnauwkeurigheid sterk beïnvloed door het eerdere  woordherkenning en decodeervaardigheden. Aan de andere kant wordt leesbegrip bepaald door meerdere bronnen: voor leesvaardigheid, nauwkeurigheid en taalvaardigheid. Het model laat daarnaast zien dat normgerelateerde vaardigheden een mediator zijn tussen mondelinge taalvaardigheid en leesvaardigheid. Dit houdt in dat de normgerelateerde vaardigheden een essentiële, indirecte rol spelen in de taalontwikkeling van kinderen.

Al met al laten de bevindingen uit het model zien dat beide soorten vaardigheden, mondelinge taalvaardigheid en normgerelateerde vaardigheden, een verschillende, maar toch allebei belangrijke, rol spelen in de taalontwikkeling. Deze vaardigheden worden al voorbereid in de voorschoolse periode in het leven van een kind, dus voorschoolse stimulering in de omgeving waar het kind in opgroeit is erg belangrijk, volgens de auteurs.

Ook resultaten van onderzoek naar kinderen met een vroege taalproblemen

sluiten goed aan bij de bevindingen van deze studie. Bijvoorbeeld, recente follow-up studies van kinderen met een voorschoolse geschiedenis van een taalachterstand blijkt dat de aard van hun leesproblemen na verloop van tijd veranderd en problemen bij zowel het decoderen als taalbegrip omvat.

Beperkingen van het onderzoek zitten hem in het meten van de verschillende vaardigheden. Niet alle competenties die verbonden zijn met de vaardigheden zijn gemeten.