Wat houdt de HPA-as in?

Het dagelijks leven omvat het beheersen van stressoren van verschillende gradaties van ernst, en het lichaam moet op deze omgevingsstressoren reageren met fysiologische aanpassingen om de homeostase te herstellen. Het hypothalamus-hypofyse-bijnier (HPA)-systeem vormt een van de belangrijkste routes van de stressrespons van zoogdieren, waarin een cascade van gebeurtenissen leidt tot verhogingen van glucocorticoïde hormonen. Het hormoon ACTH stimuleert de bijnier om cortisol aan te maken. Cortisol is noodzakelijk om te overleven, maar wanneer cortisol chronisch verhoogd of slecht gereguleerd is, kan het schadelijke gevolgen hebben voor de gezondheid.

Het HPA-systeem is bij de geboorte nog niet volledig volgroeid. Tijdens de kindertijd zijn er manifeste ontwikkelingsveranderingen in zowel basale HPA-activiteit als cortisolreactiviteit. Het huidige artikel onderzoekt de impact van ongunstige vroege ervaringen op de zich ontwikkelende HPA-as.

Hoe de HPA-as ontwikkelen tijdens de eerste levensjaren?

Tijdens het eerste levensjaar, terwijl baby's gedragsproblemen blijven vertonen bij het ontmoeten van deze stressoren, is er een duidelijke afname in de responsiviteit van de HPA-as. De afname van het reactievermogen van het HPA-systeem op stressfactoren in de loop van het eerste jaar lijkt aan te houden tijdens de peuter- en kleuterjaren. Dit patroon van hyporespons kan functioneel equivalent zijn aan een periode bij ratten die de relatieve "stress hyporesponsieve periode" of SHRP wordt genoemd. Bij zowel ratten als mensen bemiddelt ouderlijke zorg de SHRP. Gevoelige, responsieve zorgverlening door de gehechtheidsfiguur wordt verondersteld te leiden tot veilige gehechtheidsvorming, en peuters die veilig gehecht zijn, vertonen geen verhoogde cortisol wanneer de gehechtheidsfiguur aanwezig is.

Hoe ontwikkelt de HPA-as zich wanneer er sprake is van onveiligheid?

Ondanks weerstand tegen cortisolverhoging op groepsniveau, kunnen we verwachten dat individuele peuters met een voorgeschiedenis van ongevoelige, niet-reagerende zorg vatbaar zijn voor cortisolverhoging na stressvolle gebeurtenissen. Peuters met een voorgeschiedenis van mishandeling lopen een verhoogd risico op een gedesorganiseerde/gedesoriënteerde gehechtheidsstatus. In gevallen van mishandeling is de verzorger tegelijkertijd een bedreiging en een biologisch gebaseerde, verwachte bron van troost. Vanwege deze paradox kan de gedesorganiseerde/gedesoriënteerde peuter onder stress nabijheidszoekend gedrag vertonen, plotseling gevolgd door vermijdend gedrag, bevriezing of stereotypen. De hypothese is dat deze gedesorganiseerde/gedesoriënteerde peuters, die niet in staat zijn om hun verzorgers effectief te gebruiken als een middel om ermee om te gaan, bijzonder stressgevoelig kunnen zijn.

Hoe wordt onderzoek gedaan naar de effecten van kindermishandeling op de HPA-as?

Tot op heden is veel van de menselijke literatuur over mishandeling en HPA-functie gericht op stressreactiviteit bij volwassenen die als kind zijn mishandeld. Op basis van het bestaande bewijs lijkt de meest consistente bevinding te zijn dat mishandeling in de kindertijd geassocieerd is met een verhoogde ACTH-respons op psychologische stressoren op volwassen leeftijd. Als er momenteel geen psychiatrische diagnose is, reageert de bijnier blijkbaar minder op deze overmaat aan ACTH, met als gevolg dat de cortisolrespons normaal is. Daarentegen lijken degenen bij wie momenteel de diagnose depressie of PTSS is gesteld, dit compensatiemechanisme te missen, althans als reactie op psychologische stressoren - ze vertonen niet alleen een verhoogde ACTH-respons, maar ook een verhoogde cortisolrespons. In tegenstelling tot de studies van volwassenen met een voorgeschiedenis van kindermishandeling, zijn er maar weinig studies van mishandelde kinderen die farmacologische provocatietests kunnen gebruiken om veranderingen in de HPA-functie te lokaliseren.

Het meeste onderzoek naar HPA-activiteit bij mishandelde kinderen is gericht op basale niveaus in plaats van stressreactiviteit. Aanvullende longitudinale studies zijn nodig om de impact van vroege mishandeling op de HPA-functie te traceren vanaf de kindertijd tot de puberale overgang.

Welke factoren kunnen deze relatie mediëren?

Een ander opkomend onderzoek richt zich op kandidaat-genen die kunnen helpen bij het verklaren van de waargenomen heterogeniteit in gedragsuitkomsten van mishandeling. Studies naar risico en veerkracht wijzen op de vele psychosociale factoren die de resultaten van mishandeling beïnvloeden. Evenzo lijken overlevenden van kindermishandeling minder snel antisociaal gedragsproblemen te ontwikkelen als ze drager zijn van een versie van het neurotransmitter-metaboliserende enzym monoamineoxidase A (MAOA)-gen dat hoge niveaus van MAOA-expressie mogelijk maakt  Kindermishandeling heeft duidelijk complexe langetermijneffecten op de HPA-functie, die waarschijnlijk schadelijke gevolgen hebben voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid.

Zouden interventies een bijdrage kunnen leveren aan het voorkomen van de negatieve invloed van kindermishandeling op de HPA-as?

Het toenemende bewijs van de stoornissen in de HPA-functie na kindermishandeling, en van de waarschijnlijke schadelijke gevolgen van die stoornissen, roept de vraag op of er interventies kunnen worden ontwikkeld die gericht zijn op het HPA-systeem. Er is nog veel werk aan de winkel om precies te documenteren waar in het systeem veranderingen optreden als gevolg van vroege mishandeling, d.w.z. op het niveau van de hypothalamus, hypofyse en/of bijnier. Andere hersengebieden die communiceren met de hypothalamus en de activering van een stressreactie beïnvloeden, zoals de amygdala en de frontale cortex, kunnen ook worden aangetast.