Inleiding en definities

In het boek van Sapolsky worden twee werkdefinities gegeven. Een stressor is een factor in de buitenwereld die ervoor zorgt dat de homeostatische balans verstoord wordt. De stress respons is hetgene wat je lichaam doet om weer terug te komen in homeostatische balans. In deze definities zijn echter twee ambiguïteiten aanwezig. Stressoren kunnen namelijk ook van binnen komen in plaats van uit de buitenwereld. Daarnaast wordt er aan getwijfeld of homeostase wel compleet genoeg is. Allostase is meer compleet. Dit houdt in dat een organisme zijn innerlijke staat probeert aan te passen aan de veranderende zaken zowel binnen als buiten het individu. Nog steeds is er ook discussie over allostase.

In deze reader worden de volgende definities gebruikt. Een stressor is elke mogelijke bedreiging bij het bereiken van psychobiologische doelen. Een stress respons is een adaptieve reactie op een stressor. De werkdefinitie van de stress respons houdt in dat het een negatieve emotionele respons is van psychobiologische aard.

Stress heeft een groot effect op de gezondheid. Wanneer er wordt gekeken naar de economische kosten, wordt de helft van de opgenomen ziektedagen op het werk en twee derde van de doktersbezoeken veroorzaakt door stress. Chronische stress verhoogt de kans op bijna elke ziekte. Subjectieve klachten zijn klachten die medisch onverklaarbaar zijn. Deze klachten kunnen mogelijk verklaard worden door de biologische paden die door stress beïnvloed worden.

Wat betreft cardiovasculaire ziektes leiden veel stress in de levens carrière, werkstress, huwelijksconflicten, verlies van een geliefde tot verhoogde kans op een hartaanval.

Directe en indirecte route

Bij de directe route van stress naar ziekte leidt het effect van stress op psychobiologische factoren toe lichamelijke ziekte. Een indirecte route is de gezondheidsgedrag route. Hierbij leidt stress tot ongezond gedrag, zoals roken en alcohol drinken, wat de kans op lichamelijke ziekte verhoogt. Wanneer stress leidt tot mentale problemen en dit weer leidt tot ongezond gedrag wat vervolgens leidt tot lichamelijke ziekte is dit ook indirect.

Bij de directe route is er sprake van een stressor en deze stressor wordt geëvalueerd als een dreiging dan volgt er een acute stress respons. De eerste evaluatie van een stressor heet ook wel de primaire benadering. Een acute stress respons is kort, tenzij deze overgaat in een chronische stres respons. De chronische stress respons kan ontstaan wanneer er bij de secundaire benadering wordt besloten dat je niet succesvol kan omgaan met de stressor (coping).

Evolutie en de stress respons

De stress respons in fylogenetisch, het is een oude respons die ook in andere dieren te vinden is. De stress respons gebruikt oude biologische routes. De lichamelijke effecten bij stress worden bij dieren en mensen dus dezelfde basale psychologische factoren veroorzaakt. Door het gebruik van oude routes zijn alle stress responses kwalitatief hetzelfde. Kwantitatief, op het gebied van grootte en duur van de respons, kan de stress respons wel verschillen. Sommige emoties lijken wel tot specifieke lichamelijke effecten te kunnen leiden.

Psychologische stress factoren

Er zijn drie dimensies bij stress factoren: de aard van de dreiging, oncontroleerbaarheid en onvoorspelbaarheid, en de duur van de respons. Onvoorspelbaarheid en oncontroleerbaarheid komen onder andere voor bij dagelijkse problemen, grote veranderingen en werkproblemen. Bij te veel verantwoordelijkheid kan er ook sprake zijn van te veel controle. Naast de dimensies zijn er twee respons patronen. Verdediging houdt de fight or flight respons in. Dit patroon komt voor bij verminderde controle. Bij verlies van controle kan het verslagenheid/defeat patroon voorkomen. Men trekt zich dan terug om energie te besparen en heeft vaak gevoelens van hulpeloosheid, hopeloosheid en depressie.

De menselijke stress respons en de gevolgen

De stress respons lijkt veel op de training/sport respons, hogere bloeddruk, sneller ademhalen et cetera. Er is wel verschil tussen de stress respons en de sportrespons. De stress respons verbetert de sport respons doordat er een extra lichamelijke respons optreedt. Hartslag en bloeddruk neemt toe, we gaan zweten en er komen hormonen vrij. Langdurige stress respons zonder actie kan wel leiden tot onder andere een verhoogde bloeddruk, wat weer kan leiden tot bijvoorbeeld cardio vasculaire ziekte.

Wanneer mensen stress ervaren bereiden ze zich lichamelijk voor op vechten of vluchten. Het gebeurt echter zelden dat mensen daadwerkelijk vechten of vluchten. Dit kan leiden tot ongezonde veranderingen in het immuunsysteem.

Er zijn verschillende factoren, co-determinanten, die kunnen bijdragen aan ziekte. Onder biologische kwetsbaarheden vallen erfelijke factoren, gekregen lichamelijke condities zoals ouderdom en zwangerschap en ziekteverwekkers en andere ziekte triggers. Onder fysieke kwetsbaarheden vallen fysieke stressoren zoals extreme temperaturen, activiteiten, chemische stoffen, ongelukken en ondervoeding. Onder psychologische factoren vallen psychologische stressoren zoals sociaal-economische omstandigheden, levensgebeurtenissen , emoties, piekeren en ziekte zelf. Daarnaast vallen ook gezondheidscognities hieronder. Een van de gezondheidscognities is ziekte interpretatie van lichamelijke signalen. Dit is de subjectieve ervaring van lichamelijke zaken. Deze kunnen bijvoorbeeld leiden tot onverklaarbare symptomen en tot ziekte bias. Bij ziekte bias schrijft iemand bepaalde symptomen snel toe aan een ziekte die een kennis recent heeft gehad. Opvattingen over risico’s zijn ook gezondheidscognities. Dit houdt in in hoeverre iemand bepaalde gedragingen schadelijk vindt. Tot slot valt gezondheidsgedrag onder de psychologische kwetsbaarheden. Gebruik van alcohol en drugs zijn hier voorbeelden van. Ongeveer tien procent van de variantie in gezondheidsproblemen wordt verklaard door psychologische factoren.

Soorten stressoren

Stressoren zijn mogelijke bedreigingen voor het bereiken van psychobiologische doelen en ze zijn op de delen in verschillende types. Psychologische trauma’s zijn zeer ernstig. Dertig procent van de mensen ontwikkeld hierna chronische problemen zoals PTSD. Een voorbeeld van zo’n trauma is seksueel misbruik. Levensgebeurtenissen zijn gebeurtenissen die aanpassing vereisen en kunnen zowel positief als negatief zijn. voorbeelden zijn trouwen of verlies van een familielid. Dagelijkse belemmeringen zoals het missen van een trein kunnen ook ziekte voorspellen. Vooral bij een opeenstapeling hiervan. Ze zijn oncontroleerbaar en onvoorspelbaar. Ook mediëren ze bij levensgebeurtenissen. Chronische stressoren, bezorgdheid en piekeren leiden met dagelijkse belemmeringen tot de meeste gezondheidsproblemen. Een voorbeeld van een chronische stressor kan een relatie zijn. Bij bezorgdheid en piekeren is er vaak sprake van een stressor die niet aanwezig is, maar waar men wel bang voor is. Bezorgdheid en piekeren zijn van belangrijke invloed op levensgebeurtenissen en dagelijkse belemmeringen.

Modulatoren bij stress

Modulatoren zijn deel van het oorzakelijke verband van het een op het ander, ze bepalen of het ander zal gebeuren. Sapolsky bespreekt de modulatoren sociale support, benadering, uitlaat voor frustratie en persoonlijkheid voor stress. Mensen zijn sociale dieren. Sociale support kan daarom ook gezien worden als een directe stressor, wanneer sociale support afwezig is. Sociale support kan echter ook een indirect effect hebben via stimuleren van gezonde gedragingen en het bufferen van andere stressoren. Uitlaten van frustratie door bijvoorbeeld agressie lijkt te werken bij bavianen. Bij mensen lijkt dit theoretisch niet te werken. Het uiten van emoties lijkt geen nu te hebben zolang de stressor nog aanwezig is. Uit empirisch onderzoek is gebleken dat het uitlaten van frustratie alleen effect heeft, wanneer het uitlaten gericht is op de stressor zelf. Het uiten op iets anders kan zelfs leiden tot meer agressie. Intense training kan wel voor even afleidend werken, maar daarna komt de respons weer terug. De persoonlijkheidstrek hostiliteit lijkt ook bij te dragen aan de stress respons. Mensen met veel hostiliteit kunnen niet goed onderscheid maken tussen bedreigende en niet bedreigende situaties. Vaak komt dit bij mensen tot uiting in geinhibeerde woede, wat een risico is voor cardiovasculaire ziektes. Daarnaast helpt uiten van woede niet bij het verminderen van stress. Mensen met hoge niveaus van hostiliteit rapporteren geen angstgevoel, maar zien wel overal dreiging.

Deze samenvatting is te gebruiken bij hoofdstuk 1 uit de reader ‘Stress, Health and Disease’ Course (Reader) van Jos F. Brosschot, PhD - Health, Medical and Neuropsychology Unit, Institute of Psychology, Leiden University