In dit hoofdstuk wordt besproken wat chronische stress responsen zijn, waar deze vandaan komen en wat de psychologische mechanismen zijn. Negatieve emoties behoren tot het psychologische deel van de psychobiologische stress respons. Deze negatieve emoties zijn op te delen in drie grote clusters, namelijk de angst cluster, de woede cluster en de depressie cluster. De pathologische vormen van deze clusters vormen een groot risico. Deze pathologische vormen zijn problematische woede, angststoornissen en depressie. Maar ook niet pathologische vormen van deze emotie kunnen tot gezondheidsrisico’s leiden. Er is met name bewijs gevonden dat emoties kunnen leiden tot cardiovasculaire problemen.

Angst

Voor de emotie cluster angst is het sterkste bewijs dat angst betrokken kan zijn bij de ontwikkeling van hartziekten. Bij mannen met angstsymptomen is de kans op een fatale hartziekte twee tot zeven keer zo groot.

Depressie

Bij depressie is er vooral veel bewijs dat het bestaande cardiovasculaire aandoeningen erger maakt. Depressieve mensen hebben bij een tweede hartaanval vergrote kans op overleiden. Bij gezonde personen met depressie is de kans op cardiovasculaire ziekte anderhalf keer zo groot. Mensen die een depressiever of pessimistischer beeld van de wereld hebben en hopeloos zijn, hebben drie keer meer kans om een hartziekte of kanker te krijgen.

Woede

Woede is minder onderzocht, omdat het geen stoornis is. Gezonde personen met woede problemen hebben drie keer meer risico op cardiovasculaire problemen dan mensen zonder woede problemen. Mensen met woede problemen en cardiovasculaire ziekte hebben vijftien keer meer kans om te sterven in vergelijking met patiënten zonder woede problemen. Echter zijn er ook studies die deze resultaten niet hebben gevonden. De neiging tot gevoelens van woede en hostiliteit hebben in de persoonlijkheid leidt tot meer kans op cardiovasculaire ziektes.

Invloed van emoties op ziekte

Woede geeft de neiging tot vechten, angst tot vluchten en depressie tot terugtrekken. Stress psychologen nemen aan dat alle negatieve emoties dezelfde algemene fysiologische stress respons geven. Wanneer deze te lang aanhoudt, kan het leiden tot verlaagd immuunsysteem en verhoogde bloeddruk, wat weer kan leiden tot ziekte. Negatieve emoties zetten twee stress systemen in werking. Het sympathetic adrenal medullary (SAM) systeem zorgt voor meer sympathische activiteit, vermindering van de parasympatische activiteit en toename van adrenaline in het bloed. Het hypothalamus pituitary adrenal cortical (HPAC) systeem zorgt voor de toename van enkele hormonen, waaronder cortisol. Samen regelen deze systemen het cardiovasculaire, het immuun en het endocriene systeem. Wanneer deze systemen te lang actief blijven bij chronische stress kan dit leiden tot verschillende ziektes. Negatieve emoties kunnen ook leiden tot ongezond gedrag, wat ook tot ziekte kan leiden.

Aangezien er wel verschillen in de effecten van de stress respons veroorzaakt door negatieve emoties zijn, zijn er theorien ontwikkeld over de specifieke effecten van deze emoties. Deze specifieke effecten worden ook wel emotion-physiological specificity genoemd. Bij woede maakt het lichaam zich klaar voor actie. Dit gebeurt ook bij angst, maar daarbij is alertheid ook belangrijk. Deze alertheid zorgt voor het samentrekken van de bloedvaten en de weerstand in de bloedvaten neemt toe. Bij depressie is de hartslag meestal ook verhoogt, maar niet altijd. Depressie heeft geen specifiek cardiovasculair patroon.

Theorie 1: Gelijke fysiologische responsen bij emotie

Voor emoties die een hoge intensiteit hebben zijn de fysiologische patronen aanvankelijk erg gelijkend. Dit lijkt vooral zo te zijn voor hevige positieve emotie. Hartactiviteit en bloeddruk blijkt uit onderzoek evenveel toe te nemen. De fysiologische reactie dient voor alertheid. Lichaam en geest raken betrokken in een nieuwe situatie. De alertheid kan gezien worden als een controle systeem. Wanneer de situatie niet overeenkomt met de verwachting bereidt het lichaam zich voor op actie. Deze actie kan naast vechten of vluchten ook actie voor het benaderen van iets goeds zijn, zoals seks. De voorbereiding voor deze zaken is aanvankelijk hetzelfde. De responsen van het lichaam zijn oud. Toen was een positieve emotie belangrijk voor actie om bijvoorbeeld een deel van de prooi te krijgen.

Er is neurobiologisch support voor deze theorie. In het brein is er een ‘lage’route die via de amydgala loopt. Deze route is niet emotie specifiek. Er wordt snel en reflexachtig gereageerd. Deze route maakt ook wel eens foute inschattingen, maar evolutionair gezien is het beter een keer te veel te vluchten in plaats van te weinig. De hoge route verwerkt de binnengekomen informatie meer precies en is langzamer. Deze theorie laat echter niet zien waardoor verschillende emoties verschillende effecten kunnen hebben op ziektebeelden.

Theorie 2: Twee dimensionele modellen

Volgens deze theorie zijn er twee dimensies van emotie. De eerste dimensie is arousal en staat gelijk aan de hoeveelheid adrenaline (SAM systeem) en energie. De tweede dimensie is valentie en staat gelijk aan de hoeveelheid cortisol (HPAC systeem) en de richting van de emotie, positief of negatief. De as van arousal wordt ook wel effort as genoemd en de as van valentie ook wel control as. De combinatie van weinig tot geen controle en veel effort of adrenaline zorgt voor een groter gezondheidsrisico. Bij een heel blije emotie is er veel arousal en de valentie is positief. Bij angst en woede is er spake van veel arousal en een negatieve valentie. Bij depressie is er weinig arousal en een negatieve valentie. Dit model is geschikt om gezondheidsrisico in kaart te brengen.

Het biologische deel klopt niet helemaal, omdat de twee systemen SAM en HPAC altijd samenwerken. Er zit wel verschil in tijd wanneer ze hun piek bereiken. Adrenaline werkt direct, terwijl cortisol pas na 20 minuten zijn piek bereikt. Het idee van de effort-control assen is wel correct. Effort moet dan gezien worden als de grote van de vraag of de druk van de situatie. Wanneer de effort het grootst is en de controle het laagst is er de meeste kans op gezondheidsproblemen.

Theorie 3: Verschillende soorten woede

Er bestaan twee verschillende manieren om een woede opwekkende situatie waar te nemen. woede in combinatie met uitdaging geeft een sterkere respons van het hart, er is meer cardiologische output, er wordt een grotere volume bloed uit gepompt. De combinatie van woede en bedreiging zorgt voor een hogere totale perifere weerstand, doordat de bloedvaten hierbij meer samentrekken. Bij de eerste combinatie is de actie duidelijk, namelijk vechten. Hiervoor wordt meer bloed naar de geschikte spieren gepompt. Bij de tweede combinatie met dreiging is de actie nog niet helemaal zeker, waardoor de persoon hoog alert blijft met verhoogde perifere weerstand tot gevolg. Deze laatste combinatie is meer gelijkend met de angst reactie. Bij angst is de actie echter wel duidelijk, namelijk vluchten.

Op lange termijn heeft woede in combinatie met bedreiging met daarbij verhoogde perifere weerstand duidelijkere gezondheidsrisico’s dan woede met uitdaging en meer cardiologische output. Een verlengde verhoging van de perifere weerstand kan bijvoorbeeld leiden tot atherosclerose. Alleen chronische of herhaaldelijke verhoogde perifere weerstand leidt tot aanhoudende hoge bloeddruk, wat kan leiden tot cardiovasculaire ziektes. In onze maatschappij is het niet geaccepteerd om te reageren met vechten, waardoor woede met dreiging veel voorkomt.

Bij de karaktertrek hostiliteit heeft men de neiging andere mensen als dreiging te zien en dus woede te voelen. Bij hostiliteit is er hoogstwaarschijnlijk ook sprake van woede met dreiging.

Deze samenvatting is te gebruiken bij hoofdstuk 2 uit de reader ‘Stress, Health and Disease’ Course (Reader) van Jos F. Brosschot, PhD - Health, Medical and Neuropsychology Unit, Institute of Psychology, Leiden University