Door de jaren heen is de opvatting over (de omgang met) verschillen tussen leerlingen in de klas behoorlijk veranderd. In de 19e eeuw moesten alle leerlingen hetzelfde curriculum volgen. Het feit dat sommige leerlingen niet mee konden komen werd toebedeeld aan hun eigen capaciteiten en lagere IQ. In de daarop volgende eeuw werden verschillen tussen leerlingen wel erkend en werd het curriculum aangepast. Mede dankzij de opkomst van de psychologie en orthopedagogiek als wetenschap werd het oude curriculum bekritiseerd. In de jaren 70 en 80 van de 20ste eeuw ontdekten onderzoekers dat individuele verschillen in leren te maken hebben met metacognitie. Metacognitie is het bewustzijn en het kunnen nadenken over wat je aan het doen bent.

Zelfregulatie

Voortvloeiend uit het onderzoek naar metacognitie kwam het begrip zelfregulatie aan de orde. Zelfregulatie is het gedrag dat leerlingen vertonen om bepaalde doelen te bereiken. Het is niet een mentale of academische vaardigheid, maar een metacognitief proces wat leerlingen tijdens het leren doorlopen. Leerlingen die aan zelfregulatie doen zetten doelen voor zichzelf en kiezen leerstrategieën om die doelen te bereiken. Ze houden hun leerproces in de gaten en wanneer een leerstrategie niet goed lijkt te lukken, kiezen ze een andere leerstrategie. Ze monitoren hun leergedrag dus. Leerlingen die aan zelfregulatie doen motiveren zichzelf en leren vanuit een intrinsieke motivatie.

Onderzoek heeft aangetoond dat leerlingen, die zelfregulatie toepassen, succesvoller zijn in hun latere leven. Doordat deze leerlingen zichzelf motiveren en bewust bezig zijn met het behalen van hun doelen, kunnen ze zich later in bedrijven ook gemakkelijker werk eigen maken.

Fasen van zelfregulatie

Leren vanuit zelfregulatie is een proces dat uit meerdere fasen bestaat. Het onderscheid tussen de fasen ligt aan het tijdsmoment. De verschillende fasen beïnvloeden elkaar ook. Hieronder worden de verschillende fasen besproken:

1. De fase vooraf aan het leren: tijdens deze fase staan de taakanalyse en het motiveren van zichzelf centraal. Taakanalyse bestaat uit het bepalen van doelen en het kiezen van een leerstrategie. Daarnaast is het belangrijk dat de leerling, al voordat hij eraan begint, de taak interessant vindt en het nut ervan inziet. Er moet sprake zijn van intrinsieke motivatie bij de leerling. Deze motivatie zal leiden tot een betere leerprestatie.

2. De fase tijdens het leren: in deze fase moet de leerling zichzelf controleren en observeren. Tijdens het leren kan het zo zijn dat een verkeerde leerstrategie is gekozen. Wanneer het bijvoorbeeld erg lang duurt om de leertaak uit te voeren, kan het beter zijn een andere strategie te kiezen. Daarnaast komt in deze fase het zelf-observeren naar voren.

De leerling heeft bijvoorbeeld zelf in de gaten krijgen hoe lang hij over een taak doet. Wanneer hij een moeilijke leertaak moet vervullen, kiest hij ervoor niet met zijn vrienden maar alleen te studeren. De leerling doet dan ook aan zelf-monitoren. Dit betekent dat hij kijkt naar zijn eigen functioneren.

3. De fase na het leren: in deze fase vormt de leerling een oordeel over zichzelf en de uitgevoerde leertaak. Dit oordeel kan worden geveld op basis van de gevoelens van de persoon zelf (de mate van tevredenheid) of aan de hand van een gestandaardiseerde score (een cijfer op een toets). Hier treedt ook causale attributie op. Dit betekent dat iemand zoekt naar verklaringen voor het hebben van succes of het falen op een bepaalde leertaak of toets.

Conclusie

Opmerkelijk is dat in de klas weinig terug te zien is van zelfregulatie. Leraren bereidden hun leerlingen slecht voor op zelfregulatie. Leerlingen hebben tijdens de les vaak weinig keus in het maken van de opdrachten en hoeven bijna nooit hun leerproces te evalueren. Leerlingen mogen niet hun eigen doelen stellen en moeten een bepaald programma volgen. Dit is opmerkelijk, omdat recent onderzoek heeft aangetoond dat zelfregulatie aan te leren is. Dit aanleren kan gedaan worden doordat de ouders, leraar of leeftijdsgenoten zelfregulatie voordoen en instructie geven hoe een kind zijn eigen leerproces kan reguleren. Ook is bewezen dat zelfregulatie hoog correleert met goede schoolprestaties en een hogere intrinsieke motivatie bij de leerlingen oplevert.