Hoorcollege 6: Jeugdhulpverlening binnen de multiculturele context in Nederland

In de jeugdzorg zitten ongeveer 4 miljoen jongeren (van 0-20 jaar). 23% hiervan is allochtoon.  Dit kunnen bruikbare cijfers zijn, maar het is van belang om hier nauwkeuriger naar te kijken en achterliggende informatie proberen te begrijpen. Allereerst kunnen we gaan kijken naar wat een allochtoon precies is en hoe het hiermee gaat in Nederland.

Allochtonen in Nederland

Een migrant of allochtoon is een persoon van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren. Binnen deze groep is er nog onderscheid te maken in de eerste generatie en de tweede generatie. De tweede generatie houdt in dat de allochtoon in Nederland is geboren. Tevens bestaat er ook een derde generatie. Dit zijn echter geen allochtonen, maar autochtonen. Hiervan is sprake wanneer iemand in Nederland is geboren en zijn of haar ouders dat ook zijn, maar waarvan ten minste één van de grootouders in het buitenland is geboren. Nu we weten wanneer iemand bestempeld wordt als autochtoon of allochtoon kan er specifieker gekeken worden naar hoe deze laatste groep presteert binnen de samenleving. Er zijn twee positieve aspecten binnen deze groep, de opleidingsachterstand neemt namelijk af en schooluitval daalt. Er zijn echter ook negatieve aspecten te vinden bij het functioneren van allochtonen in de Nederlandse samenleving. Zij hebben namelijk meer psychosociale problemen en de jeugdwerkloosheid is in deze groep vrij hoog. Daarnaast is er sprake van meer criminaliteit en een hardnekkige taalachterstand. Dit laatste is deels het gevolg van de hechte banden die zich binnen de etnische groep bevinden.

Waarom lopen allochtonen meer risico?

De vraag is echter hoe het nou precies komt dat allochtone jongeren bijvoorbeeld meer psychosociale problemen hebben dan autochtone jongeren of waarom er meer jeugdwerkloosheid is. Dit kan aan zowel algemene risicofactoren als aan specifieke risicofactoren liggen. Wanneer we spreken over algemene risicofactoren, gaat het onder andere over de sociale positie, de huisvesting en woonplek en het ondersteunende sociale netwerk. Dit netwerk is bij allochtonen vrij klein en hierdoor worden zij minder blootgesteld aan ondersteunende mogelijkheden, omdat zij hier gewoonweg niet vanaf weten. Hierbij kan er bijvoorbeeld gedacht worden aan een psycholoog of een gezinscoach. Bij specifieke risicofactoren draait het om stressvolle gebeurtenissen rondom migratie en de hierbij culturele conflicten tussen gezin en omgeving, Ook binnen het gezin kunnen er acculturatieconflicten zijn, waarbij een jongere zich bijvoorbeeld ook graag bezighoudt met de Nederlandse cultuur en waarbij ouders denken dat hun kind zich enkel wil afzetten van de oorspronkelijke cultuur. Al deze risicofactoren zorgen voor een negatieve spiraal, waarin de problemen zich ophopen.

De drie niveaus van jeugdzorg

Binnen de jeugdzorg is er een onderscheid te maken tussen drie lijnen: de nulde lijn, de eerste lijn en de tweede lijn. Bij de nulde lijn gaat het om pedagogische basisvoorzieningen, zoals een muziekschool of de tennisclub. Hierbij kunnen er problemen gesignaleerd worden en kan er eventuele preventie optreden. Bij de eerste lijn gaat het om de algemene jeugdzorg, waarbij er lichte hulpverlening kan optreden en er tevens doorverwezen kan worden naar een specialist. Daarnaast vindt er bij de eerste lijn vaak een diagnose plaats. Bij de tweede lijn gaat het om de gespecialiseerde geestelijke zorg, zoals bijvoorbeeld GGZ-instellingen. Hierbij is er sprake van gerichte hulpverlening.

Verschillende vormen van jeugdzorg

Er zijn zes verschillende soorten ondersteuning die onder de jeugdzorg vallen, namelijk ambulante hulpverlening, dagbehandeling, pleegzorg, residentiële hulpverlening, onder toezicht stelling of een justitiële jeugdinrichting. Bij ambulante hulpverlening gaat het om een afspraak die je kan hebben met de psycholoog, hierbij een uurtje behandeling ondergaat en vervolgens weer naar huis gaat. Vergelijkbaar met een bezoekje aan de tandarts dus. Bij de dagbehandeling gaat het een stapje verder. Hier kom je binnen na het ontbijt en vertrek je pas weer vlak voor het avondeten. Je overnacht wel gewoon thuis. Bij residentiële hulpverlening blijf je echter ook slapen. Bij onder toezicht stelling, ook wel jeugdzorg + genoemd, komt men niet vrijwillig binnen. Het gaat hierbij om een enigszins minder ernstig misdrijf of er is sprake van een slechte omgeving. Hier kan gedacht worden aan bijvoorbeeld loverboys. Je komt pas een justitiële jeugdinrichting in wanneer je door een rechter strafrechtelijk wordt bevonden. Binnen de onder toezicht stelling of een justitiële jeugdinrichting zijn er meer allochtone jongeren dan autochtone jongeren. Echter moet hier wel een kanttekening bij worden gemaakt. De reden voor komst is bij allochtone jongeren echter een stuk minder zwaar en bovendien kan er sprake zijn van discriminatie bij de politie.

Waarom zoeken allochtonen minder snel hulp?

In de powerpoint van dit hoorcollege is een tabel te vinden waarbij er gekeken wordt naar de prevalentie van autochtonen en allochtonen binnen de drie lijnen van de jeugdzorg. Hierbij is het opvallend dat allochtonen vrij weinig aanwezig zijn bij tweedelijns instanties. De vraag is: waardoor kan dit komen? Hieraan liggen waarschijnlijk drie oorzaken ten grondslag, namelijk onvoldoende bekendheid, onvoldoende vertrouwen en onvoldoende kwaliteit. Wanneer het gaat om onvoldoende bekendheid, houdt dit in dat mensen niet weten waar ze aan moeten kloppen. Het gaat echter verder dan dit. Zo is er vaak ook sprake van een beperkt bewustzijn van de eigen problematiek en is er een beperkte zelfstandigheid in aanpak van de problemen waar ze mee te maken hebben. Bovendien is er minder steun in hun eigen netwerk, omdat er door de migratie een vrij beperkt netwerk is ontstaan waarbinnen de kennis over eventuele hulp minimaal is. Een ander probleem is dat er gewoonweg geen jeugdvoorzieningen in de buurt te vinden is. Wanneer het gaat over onvoldoende vertrouwen, zijn er een aantal misvattingen. Zo wordt er vaak gedacht dat er wel negatief gedacht zou worden over mensen, wanneer ze om hulp vragen bij een instelling en zijn zij bang dat het bekend wordt bij hun gemeenschap. Tevens is er een groot wantrouwen tegenover Nederlandse instanties, waarbij het wantrouwen groeit wanneer de instelling dichter bij de overheid staat.  Daarnaast hebben jeugdvoorzieningen een zeer Westerse uitstraling en kunnen taalproblemen optreden. Binnen de hulpverlening zelf zijn er echter ook een aantal gebreken te vinden. Zo is er te weinig tijd voor cliënten die meer aandacht nodig hebben dan de gemiddelde cliënt en is er een gebrek aan divers personeel. Bovendien wordt er gebruik gemaakt van standaardmethodes die niet aansluiten bij iedere doelgroep en is er te weinig interculturele kennis bij professionals.

De verschillen tussen allochtonen

Als er mensen binnen de hulpverlening terechtkomen, kan er sprake zijn van verschillende problemen, zoals emotionele- of gedragsproblemen, suïcidaal gedrag of psychotische symptomen. Binnen de vier groeperingen (Marokkaans, Turks, Surinaams, Antilliaans) zijn er verschillen te zien in deze problematische gedragingen. Bij Marokkaanse jongeren komen er meer gedragsproblemen voor dan bij autochtonen en is er sprake van meer psychotische symptomen, maar is er een mindere mate van suïcidaal gedrag aanwezig. Bij Turkse jongeren rapporteren ouders meer emotionele- en gedragsproblemen dan autochtone ouders en is er een verhoging zichtbaar in suïcidaal gedrag bij meisjes. Bij Surinaamse jongeren is er tot nu toe vrij weinig onderzoek geweest en zijn er nauwelijks verschillen te zien wat betreft emotionele- en gedragsproblemen tussen deze jongeren en autochtone jongeren. Wel is er bij deze groepering een hogere mate van suïcidaal gedrag aanwezig bij meisjes. Bij Antilliaanse jongeren worden er over het algemeen meer emotionele- en gedragsproblemen gerapporteerd en is het suïcidale gedrag hoger bij middelbare scholieren.