Achtergrond

Kindermishandeling is een groot probleem die ernstige negatieve gevolgen met zich meebrengt op het gebied van fysieke en mentale gezondheid en ontwikkeling. Hiernaast zorgt het meemaken van mishandeling in de kindertijd voor meer problemen en moeilijkheden in de adolescentie, de volwassenheid en zelfs tijdens de ouderschap. Er wordt veronderstelt dat de sterfte- en ziektecijfers die geassocieerd zijn met kindermishandeling voorkomen kunnen worden. Verschillende programma’s richting zich echter vooral op de secundaire preventie in plaats van de primaire preventie van kindermishandeling.

Eén programma die wel gericht is op de primaire preventie van kindermishandeling is ‘The Nurse Family Partnership (NFP)’, een evidence-based programma in Amerika dat ontwikkeld is door Olds et al. Het gaat hier om een verpleegkundige huisbezoekingsprogramma waarbij zwangere vrouwen met een verhoogd risico goed gestructureerde huisbezoeken krijgen vanaf de zwangerschap tot het tweede verjaardag van het kind. Ondanks dat dit programma effectief is gebleken in de Verenigde Staten, is het nooit elders gerepliceerd. In deze studie wordt daarom de effectiviteit van het programma VoorZorg, de Nederlandse versie van NFP, op de primaire preventie van kindermishandeling beschreven.

Methoden

De NFP is vertaald en op culturele wijze aangepast tot VoorZorg. Het onderzoek hiernaar is gedaan met behulp van een enkele blinde, parallel-groep en gerandomiseerde gecontroleerde trial (RCT). Voor deze RCT zijn er 460 participanten geworven met een selectieprocedure die uit 2 fasen bestond. In de eerste fase zijn uit verschillende gemeenten in Nederland vrouwen geworven die voldeden aan vijf criteria, namelijk onder 26 jaar, een lage opleidingsniveau, eerste zwangerschap, maximaal 28 weken draagtijd en met enig begrip van de Nederlandse taal. Vrouwen die aan alle 5 eisen voldeden gingen verder naar de tweede fase waarin ze door verpleegkundigen van VoorZorg geïnterviewd werden om te bepalen of ze minstens één van de negen risicofactoren hadden (bijv. alleenstaand, ongewenste zwangerschap, financiële problemen etc.).

Alle vrouwen zijn random toegewezen aan een controlegroep of een interventiegroep. De controlegroep kreeg de gewone zorg, terwijl de interventiegroep de gewone zorg en het VoorZorg programma kreeg. Het programma bestond uit 10 huisbezoeken tijdens de zwangerschap, 20 huisbezoeken tijdens het eerste levensjaar van het kind en 20 bezoeken tijdens het tweede levensjaar van het kind door opgeleide en ervaren verpleegkundigen van VoorZorg. De verpleegkundigen bieden onder anderen gezondheidsvoorlichtingen en ouderschapsvaardigheden aan en bouwen een langdurige en vertrouwelijke relatie met de participanten op.

De primaire uitkomstmaat was het bestaan van een meldingsrapport bij het Advies en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) en het secundaire uitkomstmaat was de omgeving en ontwikkeling van het kind.

Resultaten

Primaire resultaten

Vanaf de zwangerschap tot het derde levensjaar van het kind hadden er in de controlegroep 31 van de 164 (19%) van de kinderen een meldingsrapport bij het AMK. In de interventiegroep was dit aantal 18 van de 168 (11%); wat significant lager is dan in de controlegroep.

Secundaire resultaten

Van 6 tot 18 maanden na de geboorte is er zowel in de controlegroep als de interventiegroep een toename te zien in de scores op de IT-HOME (The Home Observation Measurement of The Environment). Het verschil tussen groepen was echter niet significant. Op 24 maanden na de geboorte waren de IT-HOME scores in de interventiegroep significant hoger dan in de controlegroep. Verder is de prevalentie van kinderen met internaliserende problemen op 24 maanden significant lager in de interventiegroep. Er was geen significant verschil tussen groepen te vinden op het gebied van externaliserende problemen.

Conclusie

Het aantal meldingsrapporten bij het AMK was bij de interventiegroep significant lager dan bij de controlegroep. Hiernaast was er een verbetering te zien in de thuisomgeving op lange termijn; ook was het internaliserend gedrag van kinderen in de interventiegroep lager.

VoorZorg is een effectieve interventie voor jonge, risicovolle zwangere vrouwen, die mishandeling voorkomt en voor een verbetering zorgt in de thuisomgeving en gedragsproblemen van kinderen. Concluderend kan gezegd worden dat huisbezoeken door verpleegkundigen een effectieve strategie is voor de primaire preventie van kindermishandeling en NFP en VoorZorg zijn evidence-based programma’s die dit bereiken.