Harmonisatiewet (Studiefinanciering) (HR 14-04-1989, NJ 1989, 469)

Feiten

Omdat het onderwijs een kostbare zaak is voor de overheid, werd de studieduur beperkt tot 6 jaar voor zowel WO als HBO.
Als een student van het HBO "omzwaait" naar het WO, tellen zijn HBO-jaren gewoon mee voor de duur. Na de 6 jaar studie wordt het collegegeld verhoogd en de studiefinanciering wordt stop gezet. Deze maatregelen gaan bij wet (Harmonisatiewet) in met ingang van het studiejaar 1988/1989. Overgangsbepalingen ontbreken.

Oefenvragen bij het eerstejaarsvak Beginselen van de Democratische Rechtsstaat aan de UL

Vraag 1

De Harmonisatiewet had onder meer tot gevolg dat voor bepaalde studenten met terugwerkende kracht hun recht om ingeschreven te zijn werd beperkt. De Landelijke Studenten Vakbond spande een kort geding aan tegen de Staat. De President van de Rechtbank oordeelde dat hij de Harmonisatiewet aan het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden mocht toetsen, in casu aan art. 43, waarin de rechtszekerheid wordt genoemd. In een procedure van sprongcassatie bij de Hoge Raad tegen dit vonnis van de Rechtbank, werd door de landsadvocaat gesteld dat de rechter hiertoe niet bevoegd was, mede gezien art. 120 Grondwet.

De Hoge Raad oordeelde omtrent het toetsingsrecht van de rechter, dat de rechter de formele wet:

a. aan het Statuut mag toetsen, maar niet aan het ongeschreven rechtszekerheidsbeginsel;

b. niet aan het Statuut mag toetsen, maar wel aan het ongeschreven rechtszekerheidsbeginsel;

c. zowel aan het Statuut als aan het ongeschreven rechtszekerheidsbeginsel mag toetsen;

d. noch aan het Statuut, noch aan het ongeschreven rechtszekerheidsbeginsel mag toetsen.

Antwoorden oefenvragen bij het eerstejaarsvak Beginselen van de Democratische Rechtsstaat aan de UL

1. D

De studenten, als eisende partij, krijgen geen studiefinanciering meer en moeten zevenhonderd gulden meer collegegeld gaan betalen, nu zij langer dan 6 jaar studeren.
De studenten zijn van mening dat allen die in het studiejaar 1987/88 met een tweede studie zijn begonnen, recht hebben op toepassing van de oude regeling (studieduurverlening wegens tweede studie). Niet de Harmonisatiewet wordt bestreden, maar de onverkorte toepassing ervan. Studenten die een jaar daarvoor met een tweede studie waren begonnen, hadden niet op de hoogte kunnen zijn van de komst van de Harmonisatiewet.

Rechtsvraag

Mag de rechter een wet in formele zin toetsen aan het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden (verder te noemen: het statuut)? Zoja, is de Harmonisatiewet in strijd met het Statuut?

Rechtbank

Volgens de president van de rechtbank is het Statuut in het Koninkrijk de wet van de hoogste orde (art. 48 van het Statuut). Over toetsing van een wet aan het Statuut bestaat nog geen jurisprudentie. Toetsing van wetten aan de rechtsbeginselen is uitgesloten. Behalve wanneer dit rechtsbeginsel een uitvloeisel is van een verdragsbepaling. Volgens de president is toetsing van wetten in formele zin aan het Statuut wel mogelijk. Een toetsing aldus leidt tot het oordeel dat door de Harmonisatiewet een ernstige inbreuk gemaakt wordt op het rechtszekerheidsbeginsel. Toepassing van de Harmonisatiewet op studenten, die voor de wet in werking trad met een tweede studie zijn begonnen, is daardoor onrechtmatig. Voor deze studenten geldt de Harmonisatiewet niet.

Hoge Raad

Er kan alleen toetsing aan het Statuut geschieden, indien het Statuut, dan wel de officiële toelichting op de totstandkoming, in die richting wijst. Dit is in casu niet het geval. Er is ook geen rechtsontwikkeling dienaangaande. Er zijn geen voorbeelden bekend van uitspraken waarbij de rechter in een van de landen van het Koninkrijk een wettelijke maatregel aan het Statuut heeft getoetst; er is dus geen traditie in die richting. Aangesloten moet dus worden bij het grondwettelijke toetsingsverbod van art. 120 GW (wetten in formele zin mogen niet getoetst worden aan de Grondwet). Conclusie: wetten in formele zin kunnen door de rechter niet getoetst worden aan het Statuut.

Kern

Wetten in formele zin kunnen door de rechter niet getoetst worden aan het Statuut van het Koninkrijk der Nederlanden.