Hoe zorgen we dat mensen stoppen met roken? - Chapter 12

Waarom is een interventie om te stoppen met roken nodig?

Van alle risicogedragingen is roken beslist een van de meest spraakmakende. De gezondheidsschade door tabaksgebruik is enorm. Tabaksrook veroorzaakt schade aan vrijwel elk orgaan van het menselijk lichaam. Er zijn voldoende aanwijzingen dat er een causale relatie bestaat tussen roken en zestien kankersoorten. Roken is de belangrijkste oorzaak van longemfyseem en chronische bronchitis en verhoogt het risico op cardiovasculaire ziekten. Niet alleen individuen benadelen hun gezondheid door te roken, ook voor de samenleving als geheel is tabaksgebruik problematisch. Jaarlijks sterven in Nederland ruim 20.000 mensen door het roken. Het veroorzaakt 13% van alle ziektelast in Nederland. De consumptie van tabak is in de afgelopen 50 jaar sterk afgenomen. In 2014 rookte 22 procent van de vrouwen en 24 procent van de mannen in Nederland. Het percentage rokers nam eerst af onder hoger opgeleiden en daarna ook onder lager opgeleiden. Maar nog steeds zijn er meer lager opgeleiden die roken dan hoger opgeleiden. Voorlichtingscampagnes moeten zich dan ook richten op determinanten van laag opgeleiden. Stoppen met roken is voor velen een langdurig proces van vallen en opstaan. Jaarlijks doen ongeveer een kwart van de Nederlanders die roken een serieuze poging om te stoppen. In vergelijking met andere landen is dit een bescheiden percentage.

Wat zijn de determinanten van een stoppoging?

De belangrijkste determinant van het doen van een stoppoging is de intentie om te stoppen met roken. Die motivatie hangt weer af van het hebben van een negatieve attitude ten aanzien van roken, en zorgen over gezondheidsgevolgen. Spijt en ontevredenheid zijn ook voorspellers. Daarnaast zijn ook praten over stoppen en de identiteit van de stopper determinanten. Deze identiteit heeft te maken met het zelfbeeld; als mensen zichzelf in staat zien om te stoppen, dan zijn ze er ook beter in. Ten slotte is er ook nog de determinant van een krachtige omgevingsprikkel die de latente stopintentie activeert tot gedragsverandering.

Wat zijn de determinanten van het volhouden van een stoppoging?

Lager opgeleide rokers zijn minder succesvol met het stoppen dan hoger opgeleide rokers; ze vallen vaker terug. Professionele steun bij het stoppen is een belangrijke determinant. Roken wordt gezien als een verslavingsziekte die herhaalde behandeling nodig heeft. Een recente stoppoging vergroot de kans op het doen van een nieuwe poging. Andere voorspellers van succes zijn: eigen-effectiviteitsverwachtingen, benutten van stoppen-met-rokenmedicatie zoals kauwgom en sociale steun. De eigen-effectiviteitsverwachting is ook lager onder lager opgeleiden. Ten slotte blijkt bij het volhouden van de stoppoging nog te helpen als na het stoppen geleidelijk een eigen identiteit of zelfbeeld ontstaat van ex-roker of niet-roker. Omgeving is ook belangrijk om te stoppen. Zo is de fysieke omgeving belangrijk, omdat de beschikbaarheid van sigaretten een rechtstreekse beïnvloeding is. Ook aanwezigheid van sigarettenautomaten is van invloed, omdat dat kan zorgen voor impulsaankopen.

Welke typen interventies om te stoppen met roken bestaan er?

De overheid heeft verschillende instrumenten om het roken tegen te gaan: Dit kan door middel van wetgeving, voorlichting, hulpverlening, zelfregulering, handhaving, of een accijnsinstrument. Deze methoden worden vaak in combinatie ingezet. Er bestaat internationaal veel wetenschappelijke overeenstemming over welke interventies effectief zijn om het roken terug te dringen. De WHO heeft op basis hiervan een internationaal kaderverdrag opgesteld om alle landen ter wereld ertoe te brengen deze interventies in te voeren. Dit Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) is door Nederland in 2005 geratificeerd. De kernelementen zijn: bescherming tegen meeroken door het instellen van rookverboden, het aanbieden van effectief bewezen stoppen-met-rokenondersteuning, het uitvoeren van massamediale campagnes om te informeren over gezondheidsrisico's, het verbieden van promotie van tabak, het invoeren van waarschuwingen op de verpakkingen en het verhogen van de prijs van tabak. Roken is zowel een lichamelijke verslaving als een gewoonte, dus een combinatie van farmacotherapie en gedragstherapie is noodzakelijk.

Wat zijn e-Health interventies?

E-Health interventies werken via het internet of maken gebruik van andere digitale technieken en bieden ondersteuning aan de gezondheid en de gezondheidszorg. E-Health maakt vaak gebruik van een advies-op-maat, die vaak wordt geformuleerd door middel van computer tailoring. Middels deze techniek formuleert een algortime een passend advies voor een individu op basis van zijn of haar gerapporteerde kenmerken. Voorbeelden van e-Health interventies om te stokken met roken zijn StayQuit4You en SteunBijStoppen.

Wat is het doel van het Rook Vrij Hart-project?

De RookVrijHart-interventie is bedoeld voor rokende hartpatiënten die om gezondheidsredenen in het ziekenhuis liggen. De interventie bevat een gedragscounseling en de verstrekking van nicotinepleisters. Door middel van de Vraag-Advies-Verwijs methode kunnen patiënten vervolgens worden doorverwezen naar een gedragscounseling buiten het ziekenhuis. Coronaire hartziekte is een belangrijke doodsoorzaak, en roken is één van de grootste risicofactoren om deze ziekte te ontwikkelen. Stoppen met roken bevordert genezing en voorkomt complicaties. RookVrijHart is ontwikkeld op basis van onderzoek naar de gedragsdeterminanten die schuilgaan achter roken. Op basis van deze informatie speelt RookVrijhart vooral in op de attitude van de patiënten tegenover roken, sociale invloed van de omgeving, en eigen-effectiviteit. Het I-Change Model en het Stage of Change-concept vormden de theoretische basis. De gedragscounseling kan zowel telefonisch als face-to-face worden uitgevoerd. 

Wat zijn de effecten van de Rook Vrij Hart interventie?

Door middel van een gerandomiseerd experiment onder hartpatiënten die in het ziekenhuis waren opgenomen, zijn de twee vormen van counseling getest op hun effectiviteit. Na zes maanden bleek dat een telefonische counseling had geleid tot een hogere continue abstinentie. Zowel de telefonische counseling als de persoonlijke counseling hadden geleid tot significant meer stoppers dan in de controlegroep. Na twaalf maanden waren deze effecten echter niet meer significant. Een kosteneffectiviteitsanalyse wees uit dat de telefonische counseling het meest kosten-effectief was; effectiever dan de persoonlijke counseling.

Wat houdt de Stay Quit For You (SQ4U) interventie in?

De Stay Quit For You is een e-Health interventie die bedoeld is om terugval in rookgebruik onder 18- tot 65-jarigen te voorkomen. De probleemstelling waarop Stay Quit For You gebaseerd is stelt dat rokers vaak geen duidelijk plan van aanpak hebben om effectief te stoppen met roken. Stay Quit For You is een terugvalpreventie programma en maakt gebruik van een advies op maat. De interventie maakt gebruik van persoonlijke feedback, het geven van nieuwe informatie, tekstuele modeling, praktische tips, relaxatie-oefeningen om met stress om te gaan, en rationaal-emotieve therapiestrategieën, die bedoeld zijn om de stemming te verbeteren. Stay Quit For You kent twee verschillende varianten; het Actie Plannen programma en het Actie Plannen Plus programma. In het eerstgenoemde programma krijgen deelnemers eenmalig een advies op maat en krijgen ze enkele planningsopdrachten waarmee ze een actieplan om effectief te stoppen met roken moeten formuleren. In het Actie Plannen Plus programma is er meer uitgebreide feedback over de voortgang van de deelnemer op verschillende momenten tijdens de interventie. Daarnaast zijn ook de planningsopdrachten onderdeel van het Actie Plannen Plus programma.

Wat is de effectiviteit van het Stay Quit For You interventieprogramma?

Ook de Stay Quit For You interventie is net als het Rook Vrij Hart programma getest op haar effectiviteit door middel van een gerandomiseerd experiment. De effecten van de interventie zijn daarin vergeleken met de effecten in de controlegroep. De resultaten lieten zien dat zowel het Actie Plannen programma als het Actie Plannen Plus programma significant effectiever zijn in het voorkomen van terugval twaalf maanden na de interventie. Actie Plannen was 22 procent effectiever dan de controle conditie. Actie Plannen Plus was 33 procent effectiever dan de controle conditie.

Wat is het Steun Bij Stoppen programma?

Het Steun Bij Stoppen programma is net als Stay Quit For You een e-Health interventie die gebruik maakt van een advies of maat. De doelgroep zijn rokers die van plan zijn binnen een half jaar te stoppen met een leeftijd van 18 tot 65 jaar. Uit onderzoek blijkt dat laagopgeleiden en middelbaar opgeleiden meeer en vaker roken dan hogeropgeleiden. Door middel van een access point analysis is onderzocht hoe deze doelgroep het best bereikt kan worden. De resultaten van deze analyse lieten zien dat werving via huisartsen tot een steekproef van de meeste laagopgeleiden leidde. De Steun Bij Stoppen interventie is gebaseerd op het I-Change Model en bestaat uit zes sessies. De interventie is voornamelijk gericht op de gedragsdeterminanten attitude, sociale steun, eigen-effectiviteit en het maken en uitvoeren van actieplannen. Deze determinanten zijn vergelijkbaar met de determinanten waarop het Stay Quit For You programma is gebaseerd. 

Wat zijn de effecten van het Steun Bij Stoppen programma?

De effecten van de Steun Bij Stoppen interventie zijn onderzocht door middel van een gerandomiseerd experiment. De resultaten van dit onderzoek wezen uit dat na twaalf maanden de groep die een videoversie van de interventie de hoogste continue abstinentie had. De tekst-variant van de interventie was niet significant. Voor zowel laagopgeleiden als hoogopgeleiden was de video-variant van de interventie significant effectief. De videoversie bleek ook het meest kosteneffectief.