Hoorcollege 

Doorwerking van internationaal recht in de Nederlandse rechtsorde: 

• Monistisch systeem: internationaal recht werkt automatisch door in de nationale rechtsorde dat wil zeggen heeft interne werking 

• Dit betekent dat de drie staatsmachten (wetgevende, rechtsprekende, handhavende) hieraan zijn gebonden 

• ‘Een ieder verbindende bepaling’ bevatten een subjectief recht, deze kunnen zonder tussenkomt van de wetgever door de rechter worden toegepast  

• Ook wel aangeduid als rechtstreeks werkend 

Bijzondere positie EU-recht: werking los van de Grondwet: 

• Hof van Justitie in Van Gend & Loos 

• “De EG vormt in het volkenrecht een nieuwe rechtsorde. Onafhankelijk van wetgeving der Lid-Staten roept het gemeenschapsrecht ten laste van particulieren verplichtingen in het leven en is ook geëigend rechten te scheppen welke zij uit eigen hoofde kunnen geldend maken tegenover de staat.” 

• Rechtstreekse werking 

Bijzondere positie EU-recht: 

• Hof van Jusitie in Costa/ENEL 

• Bij het EEG Verdrag hebben de Lid-Staten hun soevereiniteit, zij het op beperkt terrein, definitief begrensd 

• Eigen rechtsorde die zowel voor de Lid-Staten als onderdanen bindend is 

• De nationale rechter moet met de rechtsorde van de Gemeenschap (Unie) rekening houden 

• Voorrang Unierecht/conforme interpretatie richtlijnconforme 

• Doel bijzondere positie: uniformiteit 

Kraaijeveld ging het om de toepasselijkheid van de EU-richtlijn en in hoeverre rechtstreekse werking toekomt. Volgens art. 288 VWEU is een richtlijn voor een lidstaat verbindend voor wat betreft het te bereiken resultaat. De manier en middelen die nodig zijn om dit resultaat te bereiken, liggen in het keuzeveld van de lidstaten. In beginsel is het de bedoeling dat lidstaten deze richtlijnen omzetten in nationale regelgeving. Hoe kan hier beroep op worden gedaan wanneer dit niet wordt gedaan: 

• Rechtstreekse werking --> bepaling van EU-recht heeft rechtstreekse werking als de bepaling inhoudelijk gezien onvoorwaardelijk en voldoende nauwkeurig is 

• Richtlijnconforme uitlegging --> nationale recht zoveel mogelijk interpreteren in de bewoording en doel van een richtlijn 

Beperkingen rechtstreekse werking: 

• De bepaling moet voldoende nauwkeurig en onvoorwaardelijk zijn geformuleerd of moeten in elk geval de grenzen van de beoordelingsmarge die de bepaling laat voldoende nauwkeurig en onvoorwaardelijk zijn (Kraaijeveld-criterium) 

Europeanisering bestuursrecht: 

• EVRM en EU-recht 

• Öztürk en Benthem 

Art. 2 EVRM: 

• Recht op leven --> verplichting voor de overheid om burgers te beschermen tegen reëel en direct levensgevaar en verplichting tot adequaat onderzoek mochten er toch mensen om het leven komen 

Gedeelde rechtsorde EU/NL: 

• Gedeelde rechtsorde: materiële normen worden op steeds meer terreinen bepaald door het EU-recht, maar de toepassing daarvan en de rechtsbescherming vinden in de regel plaats door nationale bestuursorganen en rechters 

Doorwerking van EU-recht: 

• Invloed op bijzonder bestuursrecht, zoals milieurecht, natuurbescherming, vreemdelingenrecht en economisch bestuursrecht --> vaak normen uit richtlijnen die omgezet zijn in nationale wetgeving en door nationale bestuursorganen worden toegepast 

• Maar nationale bestuursorganen passen ook rechtstreeks Eu-normen toe, zonder omzetting in nationale wetgeving 

Doorwerking van EU-recht II: 

• Via door het HvJ Eu ontwikkelde algemene beginselen van Eu-recht (zoals gelijkheid, proportionaliteit, rechtszekerheid, transparantie, zorgvuldigheidsbeginsel) en de fundamentele rechten zoals gecodificeerd in het EU-Grondrechtenhandvest 

• Deze beginselen en het Handvest gelden ook voor de lidstaten wanneer zij het recht van de Unie ten uitvoer brengen, zoals bij de omzetting en uitvoering van richtlijnen. Deze normen kunnen dus ook van belang zijn voor het nationale bestuursrecht (HvJ Akerberg Fransson) 

Beginselen bij nationale toepassing: 

• Procedurele autonomie: ruimte voor verscheidenheid 

• Maar harmonisatie door EU-wetgever als te grote verschillen 

• Gelijkwaardigheid en doeltreffendheid 

• Effectieve rechtsbescherming (art. 47 Handvest) 

• Doorwerking EU-recht wordt gefaciliteerd door rechtstreekse werking, voorrang en conforme interpretatie 

EU-recht: 

• Het verbod op staatssteun is neergelegd in art. 107 lid 1 VWEU --> omdat hiermee de mededinging op de Europese markt kan worden verstoord 

• Bestuursorganen moeten deze bepaling in acht nemen 

• Rechtstreekse werking dus inroepbaar voor de nationale rechter 

• Ook de Europese Commissie controleert (art. 108 VWEU) 

Uitwerking in secundair recht: 

• Verordening (EU) nadere bepalingen toepassing in art. 108 VWEU 

• Art. 2 en 3: notificatieplicht en standstill-bepaling 

• Je kunt ook klagen bij de Europese Commissie: art. 24 Verordening 

• De verordening is op punten globaal, bijvoorbeeld over terugvordering 

Art. 16 inzake terugvordering 

• De Europese Commissie kan terugvorderingsbesluit nemen (geen terugvordering als dit in strijd is met algemeen beginsel van Unierecht) 

• De terugvordering dient onverwijld en in overeenstemming met de nationaalrechtelijke procedures van de betrokken lidstaat te geschieden, voor zover die procedures een snelle en daadwerkelijke terugvordering toelaten 

Volgens de procedurele autonomie maar er zijn grenzen: 

• Beginselen van gelijkwaardigheid en doeltreffendheid, een voorbeeld: 

• HvJ BUG – Alutechnik: gerechtvaardigd vertrouwen in de rechtmatigheid van de steun slechts in uitzonderlijke gevallen 

• Aldus: een Europese inkleuring van het nationale vertrouwensbeginsel 

• Wet terugvordering onrechtmatige staatssteun: extra instrument om aan EU-eisen te voldoen 

Nader voorbeeld: Dienstenrichtlijn: 

• Nadere voorschriften op terrein van toelating en uitoefening van diensten, onder meer regels over de toepassing van vergunningstelsels en de verdeling van schaarse vergunningen 

• Geïmplementeerd in de Dienstenwet 

• Van belang bijvoorbeeld voor exploitatievergunning rondvaartboten Amsterdam 

• Ontwikkeling Europees transparantiebeginsel?