Inleiding Strafrecht - Universiteit Utrecht

Hoorcollege 6 Inleiding Strafrecht 

Ook begrippen uit hoofdstuk 15 en 16 (hoofdlijnen kennen).  

Materieel strafrecht: wanneer is iemand strafbaar, wat voor sancties? 

Formeel strafrecht: procedures voor een strafrechter. Hoe dient een proces vorm te krijgen? Hoe moet naar het materiële recht worden gekeken? 

Uitgangspunten strafrecht 

• Onderdeel publiekrecht: nadruk op sanctionering 

• Primair verticale verhouding tussen de procesdeelnemers. 

• Strafrecht: gedwongen staatsinterventie, kan vervolging instellen t.a.v. burgers. 

• Sancties vormen in vrijwel alle gevallen een inbreuk op fundamentele rechten en vrijheden van de burger: 

• Vrijheid 

• Vermogen (strafrechtelijke boete) 

• Overige rechten  

• Strafbaar gedrag volgens strafrecht is niet hetzelfde als storend, vervelend, verwerpelijk gedrag. 

• Zorgvuldigheid en terughoudendheid (strafrecht als ultimum remedium) 

• Zorgvuldigheid: procedure moet verlopen zoals volgens de regels gesteld is. In het proces van vervolging, moet heel zorgvuldig met verkregen informatie omgegaan worden. 

• Niet zorgvuldig? > gerechtelijke dwaling > heeft juist bij het strafrecht een grote impact. 

• Terughoudendheid: subsidiariteitsbeginsel: strafrecht is alleen voorbehouden aan de meest ernstige zaken. Eerst proberen conflict op te lossen buiten het strafrecht. 

• Gezien de ingrijpende aard van gedwongen overheidsoptreden zijn concrete regels extra belangrijk (dit is bijv. Anders bij het privaatrecht (veel meer open regels)). Burger beschermen tegen willekeur. 

• Materiële legaliteitsbeginsel: ‘Geen feit is strafbaar dan uit kracht van een daaraan voorafgegane wettelijke strafrechtelijke bepaling.’ 

• Wettelijke: wet in materiële zin (het gaat om de inhoud van de wettelijke, strafrechtelijke bepaling). Dus ook lagere wetgevers (gemeente) hebben het recht om wettelijke strafbepalingen vast te stellen. Zij moeten die bevoegdheid om de regels vast te stellen, zijn toegekend bij wet in formele zin (gemeentewet). 

• Wettelijke strafbepaling - delictsomschrijving – bestanddelen 

• Delictsomschrijving: precieze omschrijving van strafbaar gesteld gedrag. 

• Bestanddelen (van de delictsomschrijving) 

• Artikel 140 Wetboek van Strafrecht: 

• Deelneming aan een organisatie die tot oogmerk heeft het plegen van misdrijven, wordt gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste zes jaren of geldboete van de vijfde categorie. 

1. Deelnemen aan (opzet en aandeel) 

2. Oogmerk (plegen van misdrijven) 

1. Onvoldoende als er binnen een organisatie weleens/door enkele personen een misdrijf wordt gepleegd. 

3. Organisatie (gestructureerd samenwerkingsverband) 

1. Vaste gebruiken, vaste hiërarchie en vaste structuur.  

• Aan alle bestanddelen moet voldaan zijn. 

Legaliteitsbeginsel 

• Materieel strafrechtelijk legaliteitsbeginsel kent verschillende aspecten: 

• Lex scripta 

• De gedraging moet in de wet staan (Wetboek van Strafrecht en andere (lagere) regelgeving). 

• Lex certa 

• Strafbepalingen moeten voldoende concreet zijn. 

• Geen analoge toepassing 

• Staat het niet in de wet maar lijkt het er wel op? Dan is het niet toepasbaar > willekeur voorkomen. 

• Geen terugwerkende kracht 

• Een gewijzigd onderdeel van onze strafwetgeving, kan nooit in het nadeel werken van een verdachte. De wettelijke regels ten tijde van het gepleegde delict, zijn van toepassing op de verdachte. Ook als het strafproces jaren duurt. 

• Uitzondering: wel als het ten gunste van de verdachte is > beschermen tegen willekeur en onrechtvaardigheid. 

• Tendens: straffen worden over het algemeen zwaarder i.p.v. lichter. 

Strafbare gedragingen 

• Misdrijven 

• Boek 2 Wetboek van Strafrecht 

• Ernstige strafbare feiten 92 Sr ev 

• Gedragingen die in alle gevallen door eenieder als afkeurenswaardig worden beschouwd. 

• Bijv. moord 

• Overtredingen 

• Boek 3 Wetboek van Strafrecht 

• Lichte(re) vergrijpen 424 Sr ev 

• Gedragingen die doordat ze door de wetgever als strafbaar zijn gesteld, door ons worden gezien als onjuist, als strafbare feiten.  

• Bijv. Het mag eigenlijk niet, maar is het echt zo erg? 

Gedrag van dader 

• Delictsomschrijvingen in het Wetboek van Strafrecht stellen bepaald gedrag strafbaar. 

• Kan gaan om handelen of nalaten van handelen. 

• Gedachten of gevoelens (hoewel soms verwerpelijk) zijn niet strafbaar. 

• Maar, het uiten van gedachten/gevoelens kan wel strafbaar zijn! (Denk aan groepsbelediging en haatzaaien). 

• Niet altijd te zeggen waar de precieze grens ligt. 

Intentie van de dader 

• Welke schuldvormen kennen we in het strafrecht en waarom is het belangrijk de schuldvorm vast te stellen? 

• Opzet (dolus) 

• Willens en wetens alle bestanddelen van de delictsomschrijving vervullen. 

• Kenmerkende woorden: opzet, deelneming, mishandeling. 

• Opzet ziet ook voorzienbare gevolgen. 

• En mogelijke gevolgen (voorwaardelijke opzet). 

• Willens en wetens de aanmerkelijke kans aanvaarden dat een bepaald rechtsgevolg intreedt. 

• Voorwaardelijke opzet: willens en wetens de aanmerkelijke kans aanvaarden dat een bepaald rechtsgevolg intreedt. Wanneer is er sprake van een aanmerkelijke kans? In iedere zaak moet een afweging gemaakt worden hoe groot de kans is, en of je dat behoort te weten.  

• Schuld (culpa) 

• Tekortschieten in zorgplicht (onachtzaamheid). 

• Nalatig of onvoorzichtig. 

• Garantenstellung (bijzondere verantwoordelijkheid). 

• Voor mensen in bepaalde beroepen. Bijv. Arts die besluit om medisch lijdende patiënt te negeren. 

• De vraag of sprake is van opzet of schuld heeft grote invloed op de strafmodaliteit (welke straf er wordt gekozen) en strafmaat. 

• Porsche-arrest: dood door schuld in het verkeer of doodslag? 

• Doodslag (opzet): 15 jaar. 

• Dood door schuld: max 2 jaar. 

• Verkeersdelicten bijna altijd beoordeeld als dood door schuld. 

Doelstelling van sanctionering 

• Waarom straffen we eigenlijk in Nederland? 

• Vergelding: bewuste leedtoevoeging moet zorgen voor morele genoegdoening. 

• Oog om oog, tand om tand. 

• Speciale preventie: persoonsgericht, door afschrikking of behandeling streven naar recidivevermindering. 

• Generale preventie: afschrikking (signaalwerking naar anderen). 

• Kan spanning opleveren: vergelding en speciale preventie sluiten niet altijd bij elkaar aan. Behandeling kan het best passen bij iemands probleem, maar kan toch ook een lange gevangenisstraf krijgen als vergelding (maar werkt niet als effectieve behandeling). 

• Hoe zit dat bij minderjarigen? 

• In beginsel dezelfde drie strafdoelen. Bij minderjarigen staat in alle gevallen het doel van speciale preventie voorop. Het is niet zo dat bij minderjarigen vergelding helemaal geen rol speelt (wel kleiner dan bij volwassenen). 

• Maathoudende vergelding vs. Effectieve preventie 

• Bij jongeren is het de moeite waard om alles uit de kast te halen om iemands gedrag te keren. Ook kunnen jongeren in ontwikkeling nog niet zo verantwoordelijk gehouden worden. 

Materieel strafrecht (H15/16) 

• Voorwaarden voor strafbaarheid (welke feiten zijn strafbare feiten?) 

• Strafuitsluitingsgronden: rechtvaardigingsgronden en schulduitsluitingsgronden 

• Rechtvaardigingsgronden: specifieke omstandigheden ‘heffen’ de strafbaarheid van het feit op (denk aan overmacht). 

• Door de specifieke feiten en omstandigheden van het geval, is er wel sprake van een strafbaar feit, maar door de gegeven omstandigheden kon de persoon niet anders handelen dan dit (de wet overtreden). Er wordt een groter belang nagestreefd. 

• Schulduitsluitingsgronden: heffen niet de strafbaarheid van het feit maar van de dader op (bijv. Ontoerekeningsvatbaarheid). 

• De persoon kunnen we niet verantwoordelijk houden voor zijn handelen. 

• Voorwaarden voor vervolgbaarheid (wanneer is vervolging onmogelijk?) 

• Bij verjaring 

• Bij minderjarigen onder de 12 jaar 

• Als iemand reeds is vervolgd voor een strafbaar feit (ne bis in idem) 

• Wie beslist over de vervolging van een verdachte? 

• Discretionaire bevoegdheid OM 

• Opportuniteitsbeginsel 

• M.u.v. art. 12 Sv. Procedure: verzoek indienen om het OM toch een vervolging te laten instellen. 

Sanctionering 

• Sanctiemodaliteit en maximumstraf 

• Sanctiemodaliteit 

• Maximumstraf: ziet er vaak indrukwekkend uit, maar het gaat dus om een maximum. In vrijwel alle gevallen valt de straf lager uit. 

• Bijv. Diefstal met geweld (312 Sr): Met gevangenisstraf van ten hoogste 9 jaren of geldboete van de 5e categorie wordt gestraft diefstal, voorafgegaan, vergezeld of gevolgd van geweld. 

Sancties 

• Straffen 

• Bewuste leedtoevoeging 

• Onvoorwaardelijk of (gedeeltelijk) voorwaardelijk 

• (Gedeeltelijk) voorwaardelijk: binnen de proeftijd (meestal 2 jaar) niet opnieuw een strafbaar feit begaan. 

• Kan alleen als verdachte ook een verwijt kan worden gemaakt (schuld). Dat kan dus niet bij ontoerekeningsvatbaarheid. 

• Soorten straffen: 

• Hoofdstraffen 

• Gevangenisstraf (gevangenis)  

• Mensen die zijn afgestraft 

• Hechtenis (huis van bewaring) 

• Twee groepen: 

• Mensen die in voorlopige hechtenis zitten (in afwachting van strafproces, met ernstige verdenking). 

• Mensen die keer op keer hebben geweigerd om hun boetes te betalen. 

• Taakstraf 

• Boete  

• Bijkomende straffen 

• Ontzetting van rechten (bv. Recht om beroep uit te oefenen). 

• Verbeurdverklaring (voorwerpen verkregen door strafbaar feit). 

• Openbaarmaking (waarschuwingsfunctie). 

• Maatregelen  

• Bescherming van de maatschappij/herstel oude toestand. 

• Kan ook indien feit is begaan maar de verdachte geen schuld draagt (ontoerekeningsvatbaar). 

• Soorten maatregelen: 

• TBS 

• Plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis 

• ISD-maatregel: stelselmatige daders (mensen die op straat leven en 15x per dag iets stelen en zo relatief kleine strafbare feiten op elkaar blijven stapelen). 

• Iemand wordt in hechtenis gezet. 

• Onttrekking aan het verkeer: bepaalde objecten die gebruikt zijn voor strafbare feiten, worden uit het rechtsverkeer gehaald zodat die niet meer gebruikt kunnen worden. 

• Ontneming van verkregen voordeel 

• Schadevergoeding 

• Gebieds- contactverbod 

• Gedragsbeïnvloedende maatregel 

Formeel strafrecht 

• Procedurele regels 

• Belangrijke uitgangspunten (niet limitatief) 

• Onschuldpresumptie (onschuldig tot tegendeel is bewezen) 

• Nemo-tenetur (verbod gedwongen zelfincriminatie): niemand hoeft mee te werken aan welke onderzoekshandeling dan ook. Bijv. Zwijgrecht. 

• Interne openbaarheid: verdachten hebben het recht kennis te nemen van alle informatie die heeft geleid tot verdachtmaking. Vaak rond het moment van de dagvaarding. 

• Recht op bijstand (in het bijzonder van belang voor minderjarige verdachten). Een advocaat raadplegen + verplicht aanwezig bij eerste verhoor minderjarige. 

• Actoren  

Fasen van het strafproces 

• Voorbereidend onderzoek: primair verzamelen bewijsmateriaal 

• o.l.v. rechter-commissaris (onderzoeksrechter) 

• Eindonderzoek: onderzoek ter terechtzitting 

• Streven naar materiële waarheidsvinding: het achterhalen van het werkelijk gebeurde.  

• Formele waarheidsvinding: hier reageert rechter alleen op wat partijen zeggen. Dus stel tegensprekende partijen > vrijspraak.  

• Tenlastelegging – horen getuigen en deskundigen – horen verdachte – verklaring slachtoffers. 

• Requisitoir (OM zet bewijs op een rij en formuleert strafeis) > pleidooi (raadsman gaat erop in) > repliek (OM reageert daarop) > dupliek (raadsman reageert) > laatste woord (verdachte). 

• De formele voorvragen van art. 348 Sv.: 

• Is de dagvaarding geldig? 

• Is de rechter bevoegd? 

• Is het OM ontvankelijk? 

• Zijn er redenen voor schorsing? 

• De inhoudelijke vragen 

• Is bewezen dat het ten laste gelegde feit door de verdachte is begaan? 

• Nee? > vrijspraak 

• Is het feite een strafbaar feit? 

• Nee? > ontslag rechtsvervolging (kan bijv. Door strafuitsluitingsgrond rechtvaardigheid) 

• Is de verdachte strafbaar? 

• Nee? > ontslag van rechtsvervolging (bijv. Door ontoerekeningsvatbaarheid), maar er kan wel een maatregel (bijv. TBS) worden opgelegd. 

• Moet een straf of maatregel worden opgelegd? 

• Nee? > schuldigverklaring zonder strafoplegging