NVK richtlijn - Geneeskunde - Obstipatie bij kinderen

Er bestaan verschillende soorten obstipatie, namelijk functionele obstipatie, borstvoedingsobstipatie, fecale incontinentie, fecale impactie, solitaire fecale incontinentie en infant dyschezia. Functionele obstipatie is een obstipatievorm zonder duidelijk aanwijsbare onderliggende oorzaak. Borstvoedingsobstipatie is een obstipatievorm met duidelijk aanwijsbare onderliggende fysiologische oorzaak. Fecale incontinentie is het onvrijwillig defeceren. Fecale impactie is een harde massa die voelbaar is bij rectaal toucher en in de onderbuik.

Rome-3 criteria voor kinderen met obstipatie van nul tot vier jaar

Er is sprake van obstipatie volgens de Rome-3 criteria bij kinderen van nul tot vier jaar wanneer de ontlastingsfrequentie minder dan twee keer per week is, wanneer de ontlasting opgehouden wordt, wanneer fecale incontinentie meer dan één keer per week plaatsvindt en wanneer de defecatie pijnlijk, hard of keutelig is. Bovendien moet er sprake zijn van een grote hoeveelheid fecale massa in het abdomen of rectum en een grote hoeveelheid ontlasting in de luier of het toilet.

Rome-3 criteria voor kinderen met obstipatie vanaf vier jaar

Er is sprake van obstipatie volgens de Rome-3 criteria bij kinderen vanaf vier jaar wanneer de ontlastingsfrequentie minder dan twee keer per week is, wanneer de ontlasting opgehouden wordt, wanneer fecale incontinentie meer dan één keer per week plaatsvindt en wanneer de defecatie pijnlijk, hard of keutelig is. Bovendien moet er sprake zijn van een grote hoeveelheid fecale massa in het abdomen of rectum dat palpabel is en een grote hoeveelheid ontlasting die het toilet verstopt. Kinderen die ouder zijn dan vier jaar mogen niet voldoen aan de criteria voor het Irritable Bowel Syndrome (IBS) en ze moeten minimaal twee maanden last hebben van abdominaal discomfort of pijn, de symptomen verlichten na defecatie en de start van de symptomen gaat vaak gepaard met een verandering in de vorm van de ontlasting en de frequentie. Wanneer alarmsymptomen afwezig zijn, is er sprake van functionele obstipatie.

Symptomen gepaard gaande met obstipatie

De meeste kinderen die last hebben van obstipatie hebben ook last van fecale incontinentie, grote hoeveelheden feces die minder dan drie keer per week komt, buikpijn, pijnlijke defecatie en rectale fecale impactie. De obstipatie die voorkomt op de kinderleeftijd verschilt in symptomen bij jonge kinderen en adolescenten. Obstipatie komt vaker voor bij jongens bij jonge kinderen, terwijl het bij adolescenten vaker bij meisjes voorkomt. Bij jonge kinderen is er vaak sprake van fissuren, terwijl dit bij adolescenten niet zo is, evenals bloedverlies. Wanneer de ontlasting komt persen de adolescenten het eruit, terwijl jonge kinderen het vaak ophouden. Wanneer kinderen jonger zijn, is er vaker sprake van fecale incontinentie, urine-incontinentie en rectale fecale impactie dan bij adolescenten.

Anamnese bij kinderen met obstipatie

Tijdens de anamnese wordt gevraagd naar de eerste meconiumlozing na geboorte, de frequentie van de defecatie, de aanvang van de klachten, of de defecatie pijnlijk is, de consistentie van de ontlasting, of er bloed of slijm bij de ontlasting zit, of het kind geneigd is de ontlasting op te houden, of er sprake is van buikpijn, misselijkheid, fecale incontinentie, gewichtsverlies, een verminderde eetlust, urine-incontinentie, neuromusculaire ontwikkeling, psychische problemen of grote life-events. Het gebruik van medicatie, de voorgeschiedenis van het kind en de manier waarop het kind eet moet ook bekend zijn of worden.

Lichamelijk onderzoek bij kinderen met obstipatie

Tijdens het lichamelijk onderzoek wordt gekeken naar de aanwezigheid van fissuren, hemorroïden, perianale feces, perianale roodheid of littekens. De anusreflex moet getest worden op aanwezigheid of afwezigheid. Tenslotte moet er neurologisch onderzoek uitgevoerd worden, waarbij bijvoorbeeld een spina bifida geconstateerd kan worden. Wanneer er minder dan één symptoom van obstipatie aanwezig is bij het kind moet ook een rectaal toucher uitgevoerd worden. Het rectaal toucher kan belastend zijn voor het kind, dus de voor- en nadelen hiervan moeten goed tegen elkaar afgewogen worden voordat het rectaal toucher daadwerkelijk uitgevoerd gaat worden.

Aanvullend onderzoek bij kinderen met obstipatie

Aanvullend onderzoek bij kinderen met obstipatie is over het algemeen niet vereist. Alleen wanneer een verdenking bestaat op een hypothyreoïdie, hypercalciëmie of coeliakie in combinatie met obstipatie moet aanvullend onderzoek verricht worden.

Behandeling bij kinderen met obstipatie

De behandeling bij kinderen met obstipatie bestaat uit een niet-medicamenteuze behandeling en een medicamenteuze behandeling. De niet-medicamenteuze behandeling bestaat vooral uit het geven van uitleg en dieetadviezen, ook het bijhouden van een poepdagboek en toilettraining is van belang bij jonge kinderen. Gedragstherapie zou ook geïndiceerd kunnen worden bij kinderen met obstipatie. De medicamenteuze behandeling bestaat vooral uit het geven van polyethyleenglycol (PEG) of lactulose. Wanneer medicamenteuze behandeling gegeven wordt, wordt de voorkeur gegeven aan orale toediening van polyethyleenglycol of lactulose. Wanneer sprake is van fecale impactie kan een klysma zoals Microlax, Colex, of Norgalax gegeven worden. Tijdens de uitleg moet vooral op de voorgrond staan dat de laxantia niet zorgen voor een luie darm en dat de obstipatieklachten vaak recidiverend zijn. Wanneer de obstipatie verdwijnt en er geen andere klachten aanwezig zijn gedurende twee maanden mag het stoppen van de medicatie overwogen worden. Wanneer deze behandeling gestaakt wordt, moet na twee maanden geëvalueerd worden hoe het gaat met de klachten. Ook wanneer een behandeling net gestart is, moet één tot twee weken na de start van de behandeling geëvalueerd worden.

Verwijzing van kinderen met obstipatie

Wanneer een verdenking bestaat op de ziekte van Hirschsprung, of wanneer er sprake is van een abnormale positie van de anus moet het kind met de obstipatieklachten doorverwezen naar de maag-darm-lever kinderarts en de kinderchirurg. Een gespecialiseerde fysiotherapeut kan ook een rol spelen bij kinderen met obstipatie. Wanneer de huidige behandeling onvoldoende effect heeft, kan doorverwezen worden naar een orthopedagoog, psycholoog of andere gedragsdeskundige. Wanneer sprake is van gedragsproblemen en ontwikkelingsstoornissen bij het kind met obstipatie kan ook gedragstherapie een uitkomst bieden.