Samenvatting: Goederenrecht Deel 3

Deze samenvatting is gebaseerd op collegejaar 2012-2013. Bekijk hier ons huidige aanbod.

Hoofdstuk F: Andere eisen voor overdracht    

§F.a: Levering

§F.a.a: Levering algemeen  
Om een overdracht te bewerkstelligen, dient eerst door levering uitvoering te worden gegeven aan de titel (zie artikel 3:84 lid 1 BW). Levering is uitsluitend mogelijk op de door de wet voorgeschreven wijze(n) voor het betrokken goed; er is sprake van een gesloten systeem.
In afdeling 3.4.2 BW worden de volgende wijzen van levering genoemd:

·         onroerende zaken en andere registergoederen: een tussen partijen opgemaakte notariële akte, gevolgd door inschrijving daarvan in de openbare registers (zie artikel 3:89 lid 1 en 4 BW);

·         roerende zaken, niet-registergoederen die

a)    in de macht van de vervreemder zijn: bezitsverschaffing (zie artikel 3:90 BW);

b)    in de macht van de vervreemder zijn, ter uitvoering van een verbintenis tot overdracht onder opschortende voorwaarde: machtsverschaffing (zie artikel 3:91 BW);

c)    niet in de macht van de vervreemder zijn: een daartoe bestemde akte (zie artikel 3:95 BW; bezits- en machtsverschaffing zijn uitgesloten);

·         rechten aan toonder of order: levering van het papier waarin de vordering is ‘belichaamd’ (zie artikel 3:93 BW; voor een ordervordering is tevens endossement (een verklaring op de achterzijde van een eigendomsbewijs waarbij de vervreemder de eigendom overdracht aan een met name genoemde verkrijger) vereist);

·         andere tegen een of meer uit te oefenen rechten, waaronder vorderingen op naam: een akte en mededeling daarvan aan de schuldenaar van de vordering (zie artikel 3:94 lid 1) of een daartoe bestemde authentieke of geregistreerde onderhandse akte, zonder mededeling daarvan aan de schuldenaar (zie artikel 3:94 lid 3 BW);

·         goederen waarvoor de wet noch in titel 3.4 BW, noch elders een eigen leveringsvorm voorschrijft: een akte (artikel 3:95 BW);      

·         aandelen in goederen: op dezelfde manier als is bepaald met betrekking tot de levering van de betreffende goederen (zie artikel 3:96 BW);

·         toekomstige goederen: bij voorbaat (zie artikel 3:97 BW) en

·         beperkte rechten op goederen: op overeenkomstige wijze als is bepaald met betrekking tot de levering van het goed waarop het rust (zie artikel 3:98 BW).

Buiten afdeling 3.4.2 BW worden ook bijzondere leveringsvoorschriften voorgeschreven. Genoemd kunnen onder meer worden de levering van           

·         aandelen op naam (zie artikel 2:86, 86c en 196 BW);

·         rechten uit sommenverzekering (zie artikel 7:970 BW);

·         auteursrechten (zie artikel 2 Auteurswet);

·         octrooien (zie artikel 65 Rijksoctrooiwet 1995);

·         handelsnamen (zie artikel 2 Handelsnamenwet) en

·         emissierechten (zie artikel 16.41 en 16.57 Wet Milieubeheer).

§F.a.b: De goederenrechtelijke overeenkomst   
In de literatuur wordt door een deel van de schrijvers voor de totstandkoming van de levering (en daarmee de overdracht) naast het verrichten van de wettelijk voorgeschreven formaliteiten ook het sluiten van een zgn. ‘goederenrechtelijke overeenkomst’ noodzakelijk geacht. Het (huidige) BW kent het begrip niet.           
De goederenrechtelijke overeenkomst schept geen verplichtingen (zoals een ‘verbintenisrechtelijke overeenkomst’ dat wel doet), maar wordt juist gesloten om aan een verplichting tot overdracht te voldoen.       
In de theorie van de goederenrechtelijke overeenkomst liggen twee vooronderstellingen besloten, te weten:   
           

·         voor de levering zijn twee op elkaar aansluitende verklaringen vereist, gericht op het tot stand komen van de overdracht (de vervreemder kan dus nooit eenzijdig de levering tot stand brengen) en

·         de levering is als tweezijdige rechtshandeling aan te merken (naast aan de door de wet voorgeschreven leveringsformaliteiten dient ook aan de eisen voor een meerzijdige rechtshandeling te zijn voldaan).    

Hier kan tegenin worden gebracht dat, hoewel bij de meeste leveringswijzen sprake is van een zekere tweezijdigheid (zie artikel 3:89 BW ‘een tussen partijen opgemaakte akte’; artikel 3:115 BW ‘een tweezijdige verklaring’ en vgl. HR 29 juni 2001, LJN AB2435; NJ 2001/662 m.nt. W.M. Kleijn (Meijs q.q./Bank of Tokyo-Mitsubishi) ten aanzien van artikel 3:94 lid 1 en 3 BW ‘de aanvaarding door de cessionaris kan vormvrij geschieden’), dit bij bezitsverschaffing door middel van feitelijke beschikbaarstelling (zie artikel 3:90 lid 1 (en 3:108) BW) minder duidelijk is.        
Voorts kan worden gezegd dat om levering als rechtshandeling te kunnen kwalificeren, vereist is dat, hoewel de vervreemder alle voor de levering voorgeschreven handelingen heeft verricht, er toch geen levering tot stand is gekomen wanneer hij dit rechtsgevolg niet heeft gewild. Levering is daar doorgaans te feitelijk van aard voor.
Pitlo/Reehuis e.a. 2012 stellen dat het praktische belang van de eis van een goederenrechtelijke overeenkomst gering is, daartoe onder meer aanvoerende dat de problemen rondom de levering doorgaans hun oplossing vinden door de beantwoording van de vraag naar de geldigheid van titel die aan de overdracht ten grondslag ligt.       

§F.b: Beschikkingsbevoegdheid

§F.b.a: Het begrip beschikkingsbevoegdheid       
Beschikken is het      

·         vervreemden (overdragen) of

·         bezwaren (vestigen van een beperkt recht)

van een goed.
Of iemand beschikkingsbevoegd is met betrekking tot een bepaald goed, is afhankelijk van de goederenrechtelijke betrekking tussen een bepaalde persoon en bepaald goed. Doorgaans is de rechthebbende op het goed beschikkingsbevoegd. De eis van beschikkingsbevoegdheid voorkomt dat een ander het goed onbevoegd aan een derde levert en de rechthebbende zijn goed daardoor verliest.      
§F.b.b: De beschikkingsbevoegde 
Op de vraag wie beschikkingsbevoegd is, luidt het antwoord dat tot uitgangspunt moet worden genomen dat dat rechthebbende op het goed is. Beschikkingsbevoegdheid is niet af te splitsen van het recht van de rechthebbende en kan hem evenmin contractueel worden ontnomen of beperkt.
In een aantal gevallen wordt de beschikkingsbevoegdheid door de wet (deels) aangetast teneinde hem of derden te beschermen. Genoemd kunnen onder meer worden

·         artikel 23 Fw;

·         artikel 228 lid 1 Fw;

·         artikel 1:431 jo. 438 lid 2 BW;           

·         artikel 4:29 lid 2 BW en

·         artikel 4:153 jo. 167 BW.      
 

Handelingsonbekwaamheid leidt overigens niet tot beschikkingsonbevoegdheid. Zo blijft een ondercuratelegestelde met betrekking tot zijn goederen beschikkingsbevoegd, maar is de door hem aangegane overeenkomst aantastbaar waardoor de titel aan de overdracht kan ontvallen.
In bepaalde situaties kan een niet-rechthebbende toch bevoegdelijk een ander tot rechthebbende van een goed maken of het goed bezwaren. Genoemd kunnen onder meer worden
 

·         (onmiddellijke) vertegenwoordiging;

·         lastgeving in eigen naam en

·         op grond van de wet, bijvoorbeeld artikel 3:248 en 268 BW, artikel 68 FW en artikel 1:90 en 91 BW.    

§F.b.c: De omvang van de beschikkingsbevoegdheid     
De beschikkingsmacht van de rechthebbende omvat het (recht op het) goed zoals zich dat in zijn vermogen bevindt, met alle daaraan ‘klevende eigenaardigheden’. Hierbij valt te denken aan
 

·         een onoverdraagbaarheidsbeding (vgl. 3:83 BW);

Volgens HR 17 januari 2003, LJN AF0168; NJ 2004/281 m.nt. H.J. Snijders (Oryx/Van Eesteren) leidt een dergelijk beding niet tot beschikkingsonbevoegdheid.
 

·         een voorwaarde die aan het recht van de rechthebbende is verbonden en          
Bijvoorbeeld de eigenaar van een roerende zaak die haar onder eigendomsvoorbehoud heeft geleverd, kan haar als eigenaar nog steeds aan een derde overdragen, zij het een eigendomsrecht onder ontbindende voorwaarde.  
 

·         een op het goed gelegd beslag.       
Volgens HR 5 september 2008, LJN BC9351; NJ 2009/154 m.nt. A.I.M. van Mierlo (Forward c.a./Huber c.s.) leidt een beslag niet tot beschikkingsonbevoegdheid van degene ten laste van wie het beslag is gelegd – en staat het dus ook niet in de weg aan de overdracht van het beslagen goed aan een derde – maar brengt wél mee dat een vervreemding of bezwaring, tot stand gekomen na het beslag, niet tegen de beslaglegger kan worden ingeroepen.       
 

§F.b.d: Gevolgen van een levering door een beschikkingsonbevoegde             
Vindt levering door een beschikkingsonbevoegde plaats, dan heeft in beginsel te gelden dat er geen overdracht tot stand gekomen is (zie artikel 3:84 lid 1 BW). Diverse bepalingen leiden er echter toe dat de verkrijger direct dan wel op termijn rechthebbende wordt. Genoemd kunnen onder meer worden 
 

·         artikel 3:86 BW;

·         artikel 3:88 BW;

·         artikel 3:24, 25 of 26 BW;

·         artikel 3:36 BW (schijn van opgewekt vertrouwen);

·         artikel 3:58 BW (bekrachtiging) en

·         artikel 3:99 BW (verkrijgende verjaring)