Wat is een open dialoog? Open dialoog is een holistisch, persoonsgericht model voor geestelijke gezondheidszorg. Open dialoog gaat gepaard met een psychologisch consistente benadering die zich richt op iemands gezin en sociale netwerk, waarbij alle teamleden worden getraind in gezins- en systeemgerichte methoden. Hoofdkenmerken:

• Een op de eigen omgeving gericht, geïntegreerd zorgsysteem, waarbij gezinnen en sociale netwerken al vanaf het begin van het zoeken naar hulp worden betrokken;
• Een dialogue practice, oftewel een bepaald soort therapeutisch gesprek tijdens de ‘behandelbijeenkomst. De behandelbijeenkomst vervult een belangrijke rol als therapeutische context van open dialoog, door het samenbrengen van professionele zorgverleners en het netwerk in een samenwerkingsverband.

Pleidooi voor een sociaal model van zorg

Wat is de kritiek op de heersende aanpak in wetenschappelijk onderzoek? Er wordt voornamelijk een technisch paradigma gebruikt.  Hierdoor krijgt het sociale aspect van mentale gezondheid weinig aandacht, terwijl dat juist zo belangrijk is. Er is bewijs van het belang van sociale relaties bij de oorzaak en genezing van mentale stoornissen. Voorbeelden: vrienden hebben is geassocieerd met betere klinische uitkomsten en een hogere kwaliteit van leven met mentale stoornissen.  

De ontwikkeling van POD
De roots van POD liggen in Finland. Onderzoekers hadden een zorgmethode dat ‘the need-adapted treatment model’ heette:

• Snelle en vroege interventie;
• Een therapeutische houding om te onderzoeken en te behandelen;
• Een continue, responsieve en adaptieve planning  voor behandeling op maat voor elke patiënt en familie.
• Integratie van verschillende therapeutische methoden, met een constante monitoring van de vooruitgang.

Community treatment:

• Intensieve hulp vanaf het begin;
• Een bereidheid om zowel de patiënt als de kennissen/verzorgers van het programma erbij te betrekken;
• Consistente zorg door 1 team;
• Een voortdurende en uitgebreide service i.p.v. een tijd-gelimiteerde service;
• Een mobiele en snel reagerende service;
• Hulp aangeboden in het huis van de patiënt;

Er zijn dus paralellen tussen de NADP benadering, en de community treatment benadering.

Kernprincipes

Wat zijn de kernprincipes van een open dialoog?

1. Sociaal netwerk perspectief

Het sociale netwerk perspectief ligt als fundament voor het ‘open dialoog model’. Familie en andere belangrijke personen van de patiënt zijn altijd uitgenodigd voor netwerkbijeenkomsten, die vaak bij de patiënt thuis plaatsvinden. In de bijeenkomst vinden discussies plaats over de zorg. De bijeenkomst functioneert op een zeer persoon-gecentreerde manier, die meer samenwerkend en minder hiërarchisch is dan gewone clinicus-patiënt interactie. In de bijeenkomst spreken clinici ook open met elkaar, waar de genodigden op mogen reageren zodat er een dynamiek van openheid en reflectie ontstaat.

2. Provisie van onmiddellijke hulp

Er is sprake van een snelle reactie, op het moment van doorverwijzing. Doordat de patiënt vanaf het begin aanwezig is, kan er een gevoel van veiligheid gecreëerd worden en zo ontstaat er een stevige basis voor gemeenschaps- en netwerkbijeenkomsten.

3. Verantwoordelijkheid en psychologische consistentie

De eerste teamleden die betrokken zijn bij de eerste bijeenkomst, blijven de rest van het zorgpad betrokken. Dit betekent dat hetzelfde team verantwoordelijk is voor de behandeling zolang het zowel ambulante als intramurale settings duurt. Tijdens de hele behandeling wordt de netwerkbijeenkomst gezien als het 'soevereine' besluitvormingsorgaan.

4. Flexibiliteit en mobiliteit

Alle conceptualisering rond wat wel en niet gepast of nodig is, wordt in de bijeenkomst besproken, zodat passende antwoorden en interventies zich op een op de behoeften afgestemde manier kunnen ontwikkelen tijdens de vergaderingen.

Praktijk-gerelateerde principes van open dialoog vormen de ruggengraat van de bijeenkomsten:

5. Dialoog en polyfonie

Dialogisme: de manier waarop alle taal en gedachten een proces zijn van evolutie: elke gedachte/uitspraak is product van een gedachte/uitspraak die eraan vooraf ging. Om een dynamiek te laten dialogiseren, moet deze dus zonder vaste doelstellingen beginnen. Bovendien is er, in tegenstelling tot de dialectische dynamiek, geen sprake van een samensmelting van standpunten om tot een gemeenschappelijk perspectief te komen. Ieder mens kan zijn eigen perspectief behouden en elk perspectief kan in bepaalde omstandigheden meer opvallen - afhankelijk van de behoeften op dat moment.

Polyfonie: de veelheid aan geaccepteerde perspectieven.

6. Tolerantie van onzekerheid

Onzekerheid, zowel bij de patiënt als bij de clinicus, wekt de ervaring van geestesziekte en psychische problemen op. Volgens het model, echter, is de reflexieve wens om de onzekerheid te verwijderen vaak juist het element dat het versterkt. Verbinding met het leed dat wordt ervaren is de sleutel, en dit betekent dat er niet te snel gehandeld moet worden om verandering teweeg te brengen.

Een weloverwogen aanpak

Aanwezig zijn in het heden. Clinici benaderen hun werk vaak met een set van voorbeelden die hun helpen keuzes te maken hoe te reageren. Een nadeel hiervan echter is dat patiënten en verzorgers zich ongehoord kunnen voelen. Een moment-to-moment verbinding is een kernaspect van mindfulness, en dit heeft een positief effect op de therapeutische relatie. Een belangrijke praktijk in een open dialoog is dan ook om te reageren op de uitlatingen van de patiënt wanneer deze zich voordoen en de aandacht te blijven richten op wat er in het hier en nu gebeurt. Daarbij is een ander voordeel dat non-verbale verbinding meer zichtbaar wordt.

Acceptatie van gedachten en emoties. Professionals in de geestelijke gezondheidszorg zien het vaak als hun taak om moeilijke gedachten en emoties te verwijderen. In een open dialoog is een belangrijke vaardigheid echter het vermogen om alle gedachten en emoties die zich op dit moment voordoen - zolang er geen directe dreiging is - te accepteren en te laten ontstaan en te laten ervaren.

Stimuleren van handelingsvermogen

Handelingsvermogen wordt gevormd door iemands omgeving, door de manier waarop beslissingen worden genomen en daarmee door de manier waarop betekenis wordt gegeven. Een centrale doelstelling van deze werkwijze is iemand door de dialogische interactie met zijn/haar sociale netwerk in staat te stellen om betekenis te geven aan de ervaring.

Risico en bestuur

Terwijl de clinicus meestal een checklist met vragen over de belangrijkste elementen van risico's doorloopt, is de bredere discussie in een netwerkbijeenkomst per definitie minder doelgericht. Toch zullen alle items die normaal gesproken op de checklist staan, aan bod komen door de dialogische interactie.

Ondersteuning door ervaringsdeskundigen (Peer support)

Peer support blijkt voor herstel van geestelijke gezondheid een belangrijke factor te zijn. Als volwaardige teamleden fungeren en vervullen in het team een dubbelrol: deelnemer aan netwerkbijeenkomsten volgens de principes van open dialoog (therapeutische rol) en de eigen professionele rol die waar nodig is, toegepast moet worden. Ook ervaringsdeskundigen hebben twee rollen: hun expertise wanneer het desbetreffende individu een gebrekkig/geen sociaal netwerk heeft. De tweede rol is het leggen van contacten en het stimuleren van een plaatselijke groep van peers die momenteel hulp krijgen van plaatselijke ggz-instellingen.

Specialistische training

POD-training: combinatie van traditionele leermethoden om het model te leren begrijpen en te kunnen toepassen, met ervaringsgerichte training om de kernvaardigheden te ontwikkelen.

Uitdagingen en onderzoek

Obstakels voor implementatie van POD zijn de organisatorische continuïteit van de zorgverlening in de steeds verder gefragmenteerde zorg en de culturele uitdagingen van de introductie van een platte hiërarchie, grotere autonomie voor de patiënt en het gezin en de betrokkenheid van ervaringsdeskundigen.

Conclusie

POD is een zorgmodel dat berust op sterk humanistische, persoonsgerichte waarden. Het accent ligt op het tot stand brengen van verbindingen tussen hulpverleners en patiënten en tussen de patiënt en zijn of haar sociale netwerk. Het uiteindelijke doel is het creëren van een gevoel van handelingsvermogen bij de patiënt en diens sociale netwerk, door het laten ontstaan van een dialogische omgeving.