Wat is het probleem rondom de flitsenquête?

De parlementaire ondervraging staat bij de media vooral bekend als de flitsenquête. De openbaarmaking van de Panama Papers heeft veroorzaakt dat de Tweede Kamer overweegt om van dit middel gebruik te gaan maken. Uit deze Panama Papers bleek dat er op grote schaal belasting werd ontdoken. De Tweede Kamer en het Europees Parlement voelden hierdoor de druk om te achterhalen hoe groot deze schaal precies was en waar de gaten in de wettelijke regelingen zaten, waardoor er belasting ontdoken kon worden.

Twee vragen dienen zich aan:

1. Aangezien het Europees Parlement bezig is met een onderzoek, is het dan nog wel nodig dat de Tweede Kamer een eigen onderzoek verricht?

2. Is de flitsenquete wel een geschikt middel voor zo'n onderzoek?

Zijn twee onderzoeken nodig?

De eerste vraag hoeft geen problemen op te leveren vanuit juridisch-formeel oogpunt. De Tweede Kamer en het Europees Parlement kunnen elkaar aanvullen, omdat beide een ander doel hebben met het onderzoek en het belastingrecht nog altijd een nationale aangelegenheid is. De Tweede Kamer wil achterhalen waar de gaten in het Nederlands wettelijk systeem zitten, het Europees Parlement wil onderzoeken hoe bruikbaar EU-regelgeving is omtrent belastingontduiking en witwassen. 

Er is ook een politiek-praktische benadering. Parlementair onderzoek fungeert vaak als middel waarin burgers hun ongenoegen uiten (zowel op nationaal als Europees niveau). Ook bij deze benadering kunnen beide onderzoeken elkaar aanvullen.

Is de flitsenquête een geschikt middel?

De gedachte achter de 'kortlopende parlementaire enquête' is dat er inlichtingen verkregen worden door middel van het horen van personen onder ede. Met behulp van het recht van enquête, zoals neergelegd in art. 70 Gw, kan er een snel en kleinschalig onderzoek verricht worden. Er wordt middels deze flitsenquête dus slechts deels gebruik gemaakt van de bevoegdheden die neergelegd zijn in de Wet op de parlementaire enquête en een wetswijziging is niet nodig.

Toch blijft de parlementaire ondervraging een heftig middel (zo kan het verplichtingen aan derden opleggen). Moet zo'n relatief zware bevoegdheid wel zo grootschalig worden gebruikt? De gedachte is dat de Tweede Kamer proportioneel met de eigen bevoegdheden omgaat en dit daarom geen probleem vormt.

De vraag blijft echter of ondervragingen een geschikt middel zijn om het doel te bereiken. Het horen van deskundigen en personen die belasting ontduiken, kan immers problemen opleveren, denk bijvoorbeeld aan het recht om niet verplicht te worden tot zelfincriminatie (art. 6 EVRM). Als de Tweede Kamer specifieke informatie wenst van banken of de belastingontduikers, lijkt een middel waarbij zij documenten kan vorderen meer geschikt.

Daarnaast hoort de politiek zich tegen de burgers te verantwoorden, niet andersom; hetgeen wel gebeurt als dit middel te gemakkelijk ingezet gaat worden.