Developmental Coordination Disorder (DCD, coördinatieontwikkelingsstoornis) is een neuromotorische stoornis waarin de motorische coördinatieproblemen van een kind significante invloed hebben op activiteiten in het dagelijks leven of academische prestaties van het kind. Deze kinderen hebben meestal moeite met de fijne en/of grove motoriek en met hun motorische prestaties die over het algemeen trager, minder nauwkeurig en meer variabel dan die van hun leeftijdsgenootjes.

Beschrijving, definitie en geschiedenis DCD

DSM-IV-TR criteria voor DCD

1. De uitvoering van de dagelijkse handelingen welke motorische coördinatie vereisen, is beduidend slechter dan verwacht, gezien de chronologische leeftijd van een kind en het gemeten intelligentie niveau. Dit kan tot uiting komen in het later bereiken van motorische mijlpalen (zoals lopen, kruipen, zitten), in het laten vallen van voorwerpen, 'houterigheid', slechte prestaties bij sport of een slecht handschrift.

2. De aandoening zoals vermeld onder criterium A, beïnvloedt zichtbaar de schoolse prestaties of algemene dagelijkse activiteiten.

3. De aandoening is niet het gevolg van een medische conditie (zoals Cerebrale Parese of spierdystrofie) en voldoet niet aan de criteria van een pervasieve ontwikkelingsstoornis (PDD-NOS).

4. Als er sprake is van een verstandelijke beperking, moeten de motorische problemen ernstiger zijn dan de problemen, die normaal gesproken bij mentale retardatie voorkomen.

De betekenis van “onhandigheid” was niet duidelijk in de literatuur tot in de jaren zestig. Sindsdien zijn er veel termen/definities gebruikt om kinderen met motorische problemen in het dagelijks leven te beschrijven. Bijvoorbeeld: onhandig kind syndroom, sensorische integratieve disfunctie, ontwikkelings dyspraxie, fysieke onhandigheid en perceptuele motorische disfunctie.

Om de communicatie en kennis bij artsen en onderzoekers te verbeteren werd er in 1994 een internationale bijeenkomst gehouden, om te bepalen welke terminologie er gebruikt moet worden om kinderen met motorische problemen te beschrijven. Tijdens deze bijeenkomst is besloten de term “Developmental coordination disorder” te hanteren. Dit is nog steeds de meest gebruikte terminologie.

Voorbeeld: Matthew’s grove motorische stoornissen (lichaamsfuncties) beperken hem in zijn vermogen om te fietsen (activiteit) wat zijn mogelijkheden om samen met zijn vriendjes in het park te fietsen beperkt (participatie). Deze beperkingen in zijn algemene dagelijkste activiteiten (omgevingsfactoren) zorgen voor nog meer frustraties over zijn motorische beperkingen, wat bijdraagt aan een laag zelfbeeld (persoonlijke factoren).

Prevalentie DCD

Afhankelijk van de gebruikte selectiecriteria varieert de geschatte prevalentie voor schoolgaande kinderen met DCD 1.4%-19%. De meest algemeen gerapporteerde prevalentie is 5-6% van 190.000 Canadese kinderen in de leeftijd van 5-11 jaar. Gegevens uit andere landen varieerden van een lagere prevalentie van ernstige DCD in het Verenigd Koninkrijk (1,8%) tot en met een ongewoon hoge prevalentie schatting in Griekenland (19,0%). Deze verschillen in prevalentie kunnen worden verklaard door de gebruikte selectiecriteria van DCD voor het schatten van de prevalentie, tekort aan herkenning van DCD, levensstijlverschillen, cultuurverschillen en verschillen in terminologie.

DCD komt meer voor bij jongens dan meisjes (3:1). De oorzaak van een hogere prevalentie bij jongens wordt niet expliciet in de literatuur beschreven. Dit kan mogelijk te maken hebben vroeggeboorte of een laaggeboorte gewicht, waarbij uit neurologische uitkomsten blijkt dat dit voor meer bijwerkingen zorgt bij jongens.

Etiologie en neurobiologie DCD

De etiologie van DCD is grotendeels onbekend, hoewel het gerelateerd kan zijn aan de pathologie van het centrale zenuwsysteem. DCD werd eerst opgevat als een vorm van ‘Minimal Brain Disfunction’ (MBD) een term die wordt gebruikt om een verzameling van symptomen te beschrijven (tekorten in reflectief leren, aandacht en motoriek). Dit werd later vervangen door ‘Minimal Neurological Disfuntion’ (MND), waaronder ook structurele hersenafwijkingen (perinataal) vallen.

Daarnaast wordt er ook gedacht aan een atypische ontwikkeling van de hersenen, wanneer DCD het geval is. Ook wordt er gesuggereerd dat kinderen met DCD moeite hebben met het automatiseren van motorische vaardigheden, wat duidt op de betrokkenheid van het cerebellum (kleine hersenen) bij DCD. Een andere verklaring voor DCD, welke ook de betrokkenheid van het cerebellum suggereert, is de opvatting dat een goede motorische coördinatie het resultaat is van intern proces dat sensorische gevolgen nauwkeurig voorspelt. Duidelijk mag zijn dat het cerebellum (kleine hersenen) betrokken zijn bij DCD.

Comorbiditeit DCD

DCD komt vaak tegelijk voor met andere ontwikkelingsstoornissen, waarvan ADHD de meest voorkomende is. 50% van de kinderen met DCD vertoont ook kenmerken van ADHD. Uit recent onderzoek blijkt dat er een genetisch verband bestaat tussen deze twee stoornissen. Leerstoornissen en spraak- en taalstoornissen zijn ook geassocieerd met DCD. 50% van de kinderen gediagnosticeerd met ernstige dyslexie lieten ook motorische problemen zien. Kinderen met DCD kunnen meerdere stoornissen naast DCD hebben.

Impact DCD op dagelijks leven

Zoals criteria B van de DSM-IV-TR beschrijft moeten de motorische problemen van een kind interfereren met het dagelijks leven. Deze kinderen hebben moeite met hun zelfredzaamheid (aankleden, knopen/ritsen dicht doen, veterstrikken, mes en vork gebruiken, naar het toilet gaan). Moeite met school gerelateerde taken, zoals tekenen, schrijven, knippen, organiseren en op tempo werken, kunnen een negatieve invloed hebben op hun schoolprestaties. Maar ook bij gym kunnen deze kinderen problemen ondervinden, omdat zij moeite hebben met rennen, het gooien, vangen en trappen tegen een bal.

Daarnaast beïnvloeden de motorische beperkingen ook de participatie van kinderen met leeftijdsgenoten, omdat zij bepaalde dingen niet kunnen (fietsen e.d.). Dit kan tot sociale isolatie leiden. Naast de motorische problemen kunnen kinderen met DCD ook emotionele problemen zoals lage eigenwaarde, laag zelfrespect, angst- en depressieve gevoelens ervaren.

Prognose DCD

Eerder werd gedacht dat kinderen met DCD hun motorische beperkingen zouden ontgroeien. Longitudinale studies tonen echter aan dat de motorische beperkingen aanhouden tot volwassenheid. Lange termijn uitkomsten laten naast DCD ook psychische, emotionele en gedragsproblemen zien. Kinderen met DCD en comorbide stoornissen hebben slechtere psychosociale uitkomsten en hebben daarnaast meer kans op obesitas en hart- en vaatziekten.

De functionele uitkomsten van DCD kunnen verbeterd worden met interventies. De EACD richtlijnen bevelen aan dat alle kinderen met DCD interventies moeten ontvangen. Dit kan door ergotherapeuten of fysiotherapeuten, maar ook ouders en leerkrachten kunnen kinderen met DCD ondersteunen (aanleren van compenserende strategieën en activiteiten doen die minder vragen van motorische coördinatie).

Huidige interventie benaderingen DCD

Er bestaan verschillende behandelmethoden voor DCD. De interventies kunnen in twee categorieën worden ingedeeld:

1. Procesgerichte interventies (gericht op tekorten); sensomotorische therapie/behandeling, procesgerichte behandeling.

• Het uitgangspunt van deze benadering is dat interventie zich op het onderliggende tekort richt.

2. Taakgerichte interventies; taakspecifieke behandeling, neuro motorische training, cognitieve oriëntatie op dagelijkse handelingen, ecologische behandeling.

• Het uitgangspunt van deze benadering is dat interventie zich richt op de neurobiologie

Wilson geeft aan dat het gebruik van een cognitieve neurowetenschappelijk benadering zou helpen om de motorische ontwikkeling van kinderen met DCD beter te begrijpen. Neurobiologische studies (neuro-imaginair onderzoek, zoals fMRI) zouden leiden tot meer begrip van de neurobiologie van DCD, wat leidt tot betere interventies.

Gebaseerd op de principes van motorisch leren en neuroplasticiteit is het denkbaar dat kinderen met DCD hun motorische vaardigheden kunnen verbeteren door middel van training. Alleen is het nu nog niet bekend welk type training en de hoeveelheid training nodig is voor een verandering in de neuroplasticiteit.

Huidige en toekomstige studies

Recent hebben onderzoekers fMRI gebruikt om de hersenfunctie bij kinderen met DCD te onderzoeken. Het blijkt dat kinderen met DCD disfuncties hebben bepaalde hersengebieden, zoals aandacht, coördinatie, motoriek en controle. Neuro-imaginaire technieken zoals fMRI kunnen de klinische praktijk bevorderen, omdat zij informatie geven over de verwerking van interventies in de hersenen welke leiden tot verbeteringen van functies.