De afgelopen jaren is er in tal van Europese landen een morele paniek ontstaan over migranten en etnische diversiteit. In Nederland heeft zich een terugslag voorgedaan in het beleid en het publieke debat. Hierbij kregen migranten de schuld voor het niet nakomen van hun verantwoordelijkheid om te integreren en voor het beoefenen van 'achterlijke' religies. Hoe komt het dat een liberale en tolerante maatschappij vraagt om conformiteit, dwang en ondemocratische sancties hanteert tegenover immigranten? In de afgelopen jaren worden immigranten soms gepresenteerd als zijnde een bedreiging van de veiligheid en de verzorgingsstaat. Als reactie hebben politieke partijen zich afgebroken van het beleid dat in sommige van de multiculturele samenleving in de jaren zeventig is geïntroduceerd, met daarbij het recht op culturele en religieus onderscheid.

Vooral Nederland laat een extreme draai in het beleid zien, met als reden dat immigranten hun verantwoordelijkheid tot integratie niet nakomen. Opvattingen en beleid zijn veranderd van liberaal tot nauwgezet en restrictief. Nieuwe programma's waaraan migranten moeten deelnemen ten behoeve van integratie zijn geïntroduceerd sinds 1998. Er wordt genoemd dat Nederland in eerste instantie te liberaal is geweest om de immigranten het leren van de Nederlandse taal niet verplicht te stellen. Het negeren van basiswaarden van een liberale democratie om zo de migranten te kunnen accepteren zou uiteindelijk leiden tot vernietiging van de sociale cohesie. Pim Fortuyn claimde dat Nederland teveel immigranten had en dat Islam een achterlijke religie is. Toen filmmaker Theo van Gogh werd vermoord in 2004 liep alles zelfs nog meer uit de hand. Deze zaken zorgden voor een debat over de scheiding tussen immigranten Moslims en de 'Nederlanders' over basiswaarden in een democratie.

De veranderingen in beleid en opvatting kunnen te maken hebben met het idee dat multiculturele benaderingen ten opzichte van het opnemen van migranten in een land mislukt zijn. De redenen voor dit zijn een misplaatste tolerantie voor verschillende culturen door de Nederlanders. Daarnaast is een reden de weigering van sommige immigranten om de Nederlandse cultuur te omarmen en te integreren.

Integratiemodellen

Nederland heeft succesvolle immigratiegolven gehad sinds na de tweede wereldoorlog. Sommigen kwamen vanuit Indonesië tussen 1945 en 1960. Daarna waren het de gastarbeiders die werden gehaald vanuit zuid Europa, Turkije en Marokko. Eind jaren tachtig kwamen er stromen van vluchtelingen binnen, vooral uit Joegoslavië en Afrika. Nederland heeft verschillende integratiemodellen gehandhaafd, bestaande uit drie belangrijke benaderingen met hun eigen beleid. Het gaat om verzuiling, het etnische minderheid beleid, en integratiebeleid.

Verzuiling

Verzuiling komt uit de 19e eeuw en ontstond om tolerantie toe te staan voor groepen van andere religieuze achtergronden, vooral Katholieken en Protestanten. Dit betekent dat verschillende sub-groepen hun eigen semi-autonome instituten voor gezondheidszorg, maatschappelijk werk en scholing konden hebben. Immigranten konden hun eigen semi-autonome instituten behouden om zo hun eigen cultuur en groep integratie te bevorderen.

Etnische minderheidsbeleid

Eind jaren zeventig en begin jaren tachtig realiseerden de Nederlanders dat de immigranten zich hier vestigden, en niet tijdelijk arbeid verleenden. Het etnische minderheidsbeleid was een welzijnsbeleid voor bepaalde afgescheiden groepen. Hierdoor konden zij hun eigen plekken voor religieuze bijeenkomsten en onderwijs opzetten. Ook werd aandacht besteed aan anti-discriminatie in de politiek. Daarnaast werden er wetten gemaakt die hielpen om meer banen voor immigranten te creëren. Ontwikkeling van de domeinen cultuur, taal en godsdienst werd aan de migranten zelf overgelaten. Dit zorgde voor afscheiding.

Integratiebeleid

Eind jaren tachtig en begin jaren negentig werd duidelijk dat de doelen van het etnische minderheidsbeleid niet werden gehaald. De migranten waren niet geïntegreerd in de arbeidsmarkt, noch in het onderwijs. Dit nieuwe integratiebeleid van 1994 was gebaseerd op het idee van mainstreaming. Dit houdt in het verbeteren van de integratie van migranten in mainstream services zodat minder scheiding op zou treden. Er werd meer aandacht besteed aan integratie door middel van Nederlandse taaltraining en sociale oriëntatie. Ook werden er sancties ingevoerd als zij de lessen niet konden volgen.

Marginalisatie

Werkloosheid van immigranten bleef op een hoger niveau steken dan die van de 'Nederlanders', ondanks verschillende pogingen dit te verbeteren door een nieuw beleid in te voeren. Ook het opleidingsniveau van de immigranten was en bleef lager dan dat van de van oorsprong Nederlanders. Factoren die hier op invloed van kunnen zijn, zijn vormen van discriminatie en school en woningscheiding. Ook lijken de blanken te vluchten van de scholen waar veel immigranten naar toe gaan. Hierdoor ontstaan klassen met alleen maar etnische minderheden. Verschillende redenen worden toegelicht in de figuren in het artikel. Ook bleek uit onderzoek dat etnische minderheden minder betaald kregen voor hetzelfde werk dan Nederlanders deden.

In 2002 riep Pim Fortuyn op dat de grenzen van Nederland dicht moesten voor nog meer immigranten. Zijn anti-immigratie campagne betrok ook de Islam erbij en dat dit een 'achterlijke' religie zou zijn. Met de moord op Theo van Gogh, een filmmaker die gevoelige onderwerpen met betrekking tot de Islam aanstipte, werd er een groot debat aangevuurd.

Discriminatie, racisme en assimilatie

In Nederland lijkt het erop dat racisme niet bestaat, maar toch is dit zo. Het wordt alleen liever genoemd onder 'culturele discriminatie', omdat racisme een beladen term is. Racisme, of racistische discriminatie is de relatie tussen macht waarbij sociale groepen andere groepen als anders of minderwaardig beschouwen. Nieuwe beleidsdoelen leken niet te baten en hadden niet de gewenste uitkomsten. Institutionele discriminatie bleef bestaan in twee belangrijke vormen. De routine discriminatie in termen van beleid en programma's die hun doel niet bereiken is de eerste. Er worden bijvoorbeeld problemen gevonden en deze worden niet op de juiste manier opgelost. Ten tweede, specifieke behoeftes van andere groepen zoals moeders met kinderen die dagopvang nodig hebben zijn niet altijd beschikbaar. Het lesprogramma om de taal te leren is niet voldoende, en daarom kunnen ze moeilijk werk vinden. Institutioneel racisme vindt plaats wanneer de macht van de dominante groep wordt volgehouden door de structuur en instituties in wetten en in de politiek. Voorbeelden van institutioneel racisme zijn de trends op de arbeidsmarkt, de 'zwarte' en 'witte' scholen, opleidingsniveau van etnische minderheden, racisme op school en op het werk en weerstand tegen het opzetten van moskeeën. Nederland is niet zo liberaal als het zegt te zijn. Het is bijna onmogelijk voor etnische minderheden om te assimileren en integreren en deel te worden van de Nederlandse samenleving.