Hoorcollege week 1

Dit vak dient ertoe om bij ons de luiken open te zetten. Het vak wil bewustzijn creëren van het feit dat we er niet enkel komen met de toepassing van het positieve recht. Het is een integratievak omdat geprobeerd wordt om de kennis te integreren. Men probeert aan te geven dat in alle rechtsgebieden steeds dezelfde problemen spelen. In dit vak houdt men zich niet bezig met het beantwoorden van rechtsvragen. Het beantwoorden van rechtsvragen is het materiaal waarmee we beginnen. We gaan dus geen rechtsvragen beantwoorden, maar vragen over het recht. Het thema rechtspleging wordt in het vak als uitgangspunt genomen.

HR 7 december 1990 (De onwaardige deelgenoot)

Strafrechtelijke zaak

Het gaat hierbij om een strafrechtelijke zaak, niet een civiele zaak. In deze zaak werd een 38-jarige butler veroordeeld. In dit geval was de butler getrouwd met een twee keer zo oude vrouw en dat terwijl hij ook nog eens homo was. Nadat de man met de weduwe was getrouwd heeft hij zijn homoseksuele relatie in stand gehouden. Bovendien had hij bijna geen bezittingen en was mevrouw miljonaire. Vijf weken na het huwelijk is de vrouw overleden, bovendien erfde de butler een flinke som geld. De Amsterdamse politie is slachtoffer geworden van zijn eigen vooroordelen, omdat ze concludeerden dat het niet anders kon dan dat de man de weduwe vermoord moest hebben. Er was sectie gepleegd op het lichaam van de vrouw en het bleek dat er hartweefsel bewaard was gebleven. Het NFI heeft dat weefsel onderzocht en kwam toen tot de conclusie dat er waarschijnlijk sprake is geweest van een hartinfarct. Er ligt momenteel een herzieningsverzoek bij de Hoge Raad. De kern van deze zaak ziet op de vraag of hij het strafbare feit heeft gepleegd of niet. In deze zaak gaat het over waarheidsvinding.

Civiele zaak

De strafrechtelijke veroordeling was gebaseerd op een aantal feiten, waarop de recherche concludeerde dat het niet kon kloppen. Het echtpaar was getrouwd in algehele gemeenschap van goederen. Dit houdt blijkens art.1:100 lid 1 BW het volgende in: ‘de echtgenoten hebben een gelijk aandeel in de ontbonden gemeenschap, tenzij anders is bepaald bij huwelijkse voorwaarden of bij een overeenkomst die tussen de echtgenoten bij geschrift is gesloten met het oog op de aanstaande ontbinding der gemeenschap anders dan door de dood of ten gevolge van opheffing bij.....read more

Werkgroep week 1

A. Toepassing

In Typen vragen: Een landkaartje wordt gesteld dat in toenemende mate onderkend wordt dat in de rechtenstudie, de rechtspraktijk en de rechtswetenschap niet volstaan kan worden met louter de interpretatieve vraagstelling en dat ook de andere typen onderzoeksvragen van cruciaal belang zijn.

1. Neem het ‘landkaartje van de typen vragen’ door en beschouw vervolgens de volgende vragen/uitspraken. Geef aan of daarbij sprake is van een empirische, conceptuele, interpretatieve of normatieve vraag/uitspraak (of een combinatie).

1.‘Kenmerkend voor een institutie is, dat deze een eigen identiteit heeft, te definiëren vanuit bepaalde doeleinden die sturend [zijn] voor haar inrichting. (...) Voorts is kenmerkend voor een institutie dat het de professionals zelf zijn die bepalen hoe die doelen te realiseren, wat daar voor nodig is. (...) Een institutie als de rechterlijke organisatie kenmerkt zich ook door een eigen tijdruimtelijke ordening (...). Kenmerkend voor de institutie van de rechtspraak is tot slot dat daarin de nadruk ligt op het woord.’ (Hol 2011, p. 805) 

Het gaat hierbij om een conceptuele uitspraak. Een dergelijke uitspraak is immers gericht op het analyseren van de inhoud van begrippen. In deze uitspraak zien we terug dat het begrip ‘institutie’ nader wordt geanalyseerd. Het gaat hierbij om een descriptieve beschrijving, omdat deze uitspraak immers aan geeft hoe de feiten momenteel zijn. Dit maak je op uit de onderstreepte zin. 

2.‘Hoe moeten we de hier geschetste ontwikkeling nu waarderen? Gezien vanuit een ethisch perspectief valt daar op het eerste gezicht veel positiefs over te zeggen. [Echter... etc.]’ (Hol 2011, p. 364)

Het gaat hierbij om een normatieve vraag. Een normatieve benadering is gericht op het doen van normatieve uitspraken over een bepaald fenomeen. Op het doen van uitspraken over hoe dingen moeten zijn. Het gaat hierbij ook wel om een moreel waardeoordeel. 

3.‘De uitdrukking ‘door de drukpers’ omvat (...) meer dan (het zich bedienen van) de drukpers, zij bestrijkt daarnaast ook elke andere ‘met de drukpers op een lijn te stellen vermenigvuldigingstechniek’ (fotokopiëren, stencilen e.d.). Veelal is zelfs voldoende dat het gaat om ‘leesbare uitingen’, ook als zij niet door de drukpers zijn vervaardigd. Maar niet alleen ‘geschriften’ in deze ruime zin van het woord, ook afbeeldingen zoals prentbriefkaarten en posters met reproducties van aquarellen en foto’s vallen hieronder.’ (Vermeulen 2013)

Het gaat hierbij om een rechtsinterpretatieve uitspraak. Men geeft immers aan wat onder het begrip door drukpers verstaan kan worden. Bij rechtsinterpretatie noem je concrete gevallen. 

4.‘De rechtsstaat is onbestaanbaar zonder rechtsprekende macht, die is geroepen tot ‘overeenkomstig de wet’ rechtspreken en daarmee tevens tot rechtsvorming. De legitimatie van de rechtsprekende macht is dus anders van aard, maar daarom niet minder dan die van beide andere.....read more

P.B. Cliteur, 'Amerikaans realisme' 

Het is voldoende als je een aantal kernelementen van het rechtsrealisme kan noemen. Het is niet de bedoeling dat je precies elke schrijver kent die in de tekst genoemd wordt. In het rechtsrealisme wordt de rechter centraal gesteld. Het gaat om de beslissingen die de rechter neemt. Dat moeten wij als juristen onderzoeken volgens de realismen. Het gaat ook over de bepaaldheid van het recht. Rechtsrealisten zeggen dat het recht vaak niet duidelijk is. Het is van belang dat je de tien kenmerken vindt en kan toepassen op een voorbeeld. Een dergelijk voorbeeld is terug te vinden in de opgave in werkgroep 1.

2. Een school? Een beweging? Een houding? 

Ten aanzien van het realisme is het zeker dat er geen gemeenschappelijk manifest, geen eenduidig credo en geen consensus over een substantieel deel van de uitgangspunten is. De bekende vertegenwoordigers van het realisme spreken nogal relativerend over de samenbindende factor van hun werk. De samenbindende factor bij de realisten is alles wat ze ontkennen. Llewellyn heeft een lijstje merk kenmerken van het realisme gepresenteerd. Volgens hem zou kenmerkend zijn dat men afstand neemt van het traditionalisme en scepticisme. Het gaat hierbij echter wel om kenmerken van een beweging. Deze onderscheid zich doordat de verschillende participanten een gemeenschappelijk vertrekpunt hebben. Hij noemt hierbij het volgende:

Het idee dat het recht een dynamisch geheel is en dat het door rechters wordt gemaakt;

Het idee dat het recht een middel is voor een bepaald doel en niet een doel in zichzelf;

Het idee dat de maatschappij in beweging is en sneller in beweging dan het recht

De tijdelijke scheiding van ‘is’ en.....read more

Deel IV – Waarschijnlijkheid, begrippen en valkuilen

Hoofdstuk 1: Begrippen van waarschijnlijkheid

Er zijn verschillende manieren om over waarschijnlijkheid te praten. Allereerst kunnen we zeggen dat het waarschijnlijk is dat iemand een moord heeft gepleegd. In dat geval bedoelen we dat er goede redenen zijn om aan te nemen dat iemand de moord heeft gepleegd. Dit is ook wel een epistemische waarschijnlijkheid. Soms zeggen we dat het waarschijnlijk is dat er drie gegooid zal worden als gevolg van een ongelijke dobbelsteen. In dat geval spreken we over iets in de werkelijkheid. Dit staat ook wel bekend als een ontologische kans. De kans is in dat geval onafhankelijk van onze kennis. Soms weten we hoeveel mensen vorig jaar zijn overleden. Wanneer we een tijd niets van iemand hebben gehoord, achten we het waarschijnlijk dat die persoon aan het eind van het vorige jaar nog in leven was. Dat zegt echter niets over de kans die de persoon had om dat jaar te overleven. Als we een relatieve frequentie gebruiken bootsen we een kanssituatie na. In dat geval doen we bijvoorbeeld alsof de personen uit de groep een gelijke kans op overleven hebben. We noemen dit artificiële kansen. Wanneer we een mate van vertrouwen hebben gaat het over een mate van persoonlijke overtuiging. Dit staat ook wel bekend als de persoonlijke waarschijnlijkheid. De vier soorten van waarschijnlijkheid hebben verschillende kenmerken.

1. Epistemische waarschijnlijkheid

Deze vorm van waarschijnlijkheid is gebaseerd op kennis. Hierbij kan je als voorbeeld nemen de waarschijnlijkheid dat Henk P. een moord heeft gepleegd. Op grond van wat wij weten lijkt het waar te zijn dat Henk P. deze moord heeft gepleegd, althans er zijn goede redenen om dat te geloven. Als de redenen het tegendeel bewijzen, dan is het voor ons onwaarschijnlijk dat Henk P. de dader was. Een epistemische waarschijnlijkheid geeft een samenvatting van onze redenen om iets te geloven. Op grond van de redenen die we hebben lijkt ons scenario waar te zijn. Epistemische waarschijnlijkheid is ook relatief ten opzichte van een bepaald kennisbestand......read more

A. Dworkin en coherentie

1. Briain Jansen (behoort niet tot de voorgeschreven literatuur) stelt dat in de visie van Dworkin rechtsregels ‘slechts betekenis [krijgen] als onderdeel van het recht als een samenhangend en integer geheel.’

Leg uit welke rol samenhang, oftewel coherentie, speelt in de theorie van Dworkin. Rechtsbeginselen moeten passen en een rechtvaardiging geven bij het rechtssysteem. Dit maakt het tot een coherent en consistent geheel.

2. Eén van de punten waarop Dworkins theorie veel is aangevallen is precies de rol van coherentie. Critici (waaronder de hedendaagse ‘opvolgers’ van het rechtsrealisme, de Critical Legal Scholars, maar ook een hedendaagse leerling van Hart, namelijk Joseph Raz) stellen dat een omvattende coherente interpretatie van het recht helemaal niet mogelijk is.

Heeft u een vermoeden waar zij die kritiek op stoelen? (Staat niet vermeld in de stof, maar wellicht heeft u een idee!). Dworkin hanteert de constructieve interpretatie. Kenmerkend voor de constructieve interpretatie is dus dat rechtsregels, beginselen en de conceptie van moraal een onlosmakelijk geheel vormen. Uit de conceptie van moraal kan je volgens Dworkin beginselen halen. Door middel van de beginselen kan je volgens Dworkin de gaten in het recht dichten. De moraal die in de samenleving leeft kan echter veranderen. Doordat de moraal in de samenleving kan veranderen zullen de beginselen die je uit de moraal kan destilleren derhalve ook veranderen. Doordat de beginselen en de moraal veranderen zal derhalve ook het enige juiste antwoord veranderen. De gaten in het recht worden elke keer opgelost door beginselen die zijn veranderd, doordat de moraal in de samenleving ook is veranderd.

Er zijn ook mensen die stellen dat het recht een lappendeken is van verschillende beginselen en dat je derhalve ook strijdigheden hebt in het recht.

B. Interpretatieve vraagstelling

In het schema van ‘het landkaartje’ is de interpretatieve vraag precies op de grens tussen descriptieve en normatieve vragen geplaatst. Kunt u dit uitleggen in het licht van de stof van deze week? Dworkin doet vooral normatieve uitspraken over wat een juiste rechterlijke beslissing is. Dworkin doet eveneens interpretatieve uitspraken. Dworkin probeert het recht uit te leggen als een coherent en consistent geheel. De nadruk ligt op het normatieve en het interpretatieve element.

C. Dworkin en het Elektriciteitsarrest

Een belangrijke uitspraak over de thematiek van interpretatie is het Elektriciteitsarrest (HR 23 mei 1921, NJ 1921, 564), waarin de Hoge Raad

 tot de slotsom komt dat onder ‘enig goed’ in de omschrijving van diefstal in art. 310 WvSr ook elektrische energie gerekend moet.....read more

Van Domselaar, ‘Moral Quality in Adjudication: On Judicial Virtues and Civic Friendship.’

De kwaliteit van berechting is van groot belang voor een groot aantal burgers dat is betrokken in een juridisch proces. Deze kwaliteit mag niet te gemakkelijk aangenomen worden. De berechting moet morele kwaliteit bezitten, het moet een praktijk zijn waarin rechters zorg dragen dat burgers hun recht ontvangen wanneer zij deelnemen aan een gerechtelijke procedure. Er is sprake van legitimiteit wanneer dit is gewaarborgd. Er zijn twee manieren om morele kwaliteit aan te nemen. De eerste is een outside in benadering. Deze benadering realiseert morele kwaliteit door middel van externe, expliciete standaarden, zoals regels. De tweede is een inside out benadering. Deze benadering begrijpt de morele kwaliteit door de persoon van de rechter.

2. Morele kwaliteit van berechting als een six-pack van juridische deugden

Hetgeen in deze paragraaf wordt beschreven is een bijdrage aan de opkomende deugd-jurisprudentie. Dit is een gebied van het juridische onderwijs dat het concept deugd verbindt met recht. Deugden zijn karaktertrekken. Een deugd is een aandoening die te wijten is aan een persoon die bereid is om op een bepaalde manier te handelen en te voelen. Deugden bevatten echter altijd een element van vrijheid, reflectie en keuze. Deugden worden ontwikkeld door middel van herhaalde keuzes en hun daadwerkelijke uitoefening. Deze daadwerkelijke uitoefening heeft ook een afmeting van een keuze in zich. Om inhoudelijke betekenis te hebben moet er een deugd-ethische benadering zijn die aangeeft welke deugden de rechter moet bezitten om aan zijn rol te voldoen. Om deze deugden vast te stellen moet je kiezen voor een quasi-fenomenologische route. Je moet proberen om zo dicht mogelijk te blijven bij de kennis die in de praktijk is ingebed. De route van Aristoteles is gebaseerd op het idee dat de uitingen van lokaal georganiseerde inzichten van gewone mensen en deskundigen enige vorm van waarheid bezitten. Aan de hand van deze endoxa worden door de auteur een aantal specifieke rechterlijke deugden aangemerkt als onmisbaar voor het realiseren van morele kwaliteit in de berechting. Het gaat hierbij om professionele eigenschappen die de rechter nodig heeft voor het realiseren van hun functie. Het gaat hierbij echter niet om unieke kenmerken in de zin dat ze uitsluitend relevant zijn voor berechting. Sommige van deze rechterlijke deugden zijn uitwerking van de voornaamste deugden. Het gaat hierbij onder andere om: praktische wijsheid, moed, gematigdheid en rechtvaardigheid. Het gaat hierbij om deugden die door de.....read more

Bepaaldheid van het recht

Het rechtsrealisme had kritiek op het formalisme. Hart nam ten opzichte van deze twee extremen een tussenpositie in. Vervolgens kwam er kritiek op Hart door zijn leerling, Dworkin.

Bepaaldheid van het recht

Het heeft te maken met het toepassen van regels op een individueel geval. In de handleiding staat een specifieke definitie. De bepaaldheid gaat over de vraag in hoeverre de uitkomst in een concreet geval door het recht bepaald wordt. Volgens Dworkin omvat het recht meer dan alleen rechtsregels, vandaar dat de definitie zo ruim is geformuleerd. De focus ligt op een individueel geval. De vraag is in hoeverre het recht in dit specifieke geval is bepaald. Je kan je ook afvragen in hoeverre een betekenis van een rechtsregel in het algemeen is bepaald. Je dient dan te kijken of de rechtsregel in alle gevallen duidelijk is of dat er ook gevallen zijn waarin de betekenis van de rechtsregel onduidelijk is.

Rechtsrealisme

Er zijn andere determinanten naast de rechtsregels die de beslissing in een concreet geval bepalen. Dit kan gelegen zijn in het humeur van de rechter, in zijn politieke voorkeuren, in zijn onbewuste en bewuste vooroordelen, wat maatschappelijk wenselijk wordt geacht, et cetera. Het feit dat de uitkomst in een individueel geval wordt bepaald door andere determinanten dan het recht impliceert dat het recht tot op zekere hoogte onbepaald is. De doorslag geeft de beslissing die de rechter neemt, niet hetgeen wat in de wet staat.

Formalisme

In een individueel geval is de uitkomst volledig bepaald door het recht. Dit is de meest extreme positie van het formalisme. Het is denkbaar dat er ook gematigde posities zijn ten aanzien van het formalisme, die erkennen dat er ook interpretatie aan te pas komt. Je hebt descriptieve formalisten en normatieve formalisten. De normatieve formalisten zeggen dat het niet zo is dat in een concreet geval de uitkomst door het recht bepaald is. Het zou wel zo moeten zijn, als dit niet het geval is heeft de wetgever zijn best niet goed gedaan. De wetgever had dit immers moeten realiseren.

Hart/rechtspositivisme

Hart stelt dat de uitkomst in een individueel geval onderbepaald is. De uitkomst wordt niet volledig bepaald door het recht in een moeilijk geval, maar mede door.....read more

LET OP! Hoogstwaarschijnlijk een tentamenvraag 

A. Verhullend argumenteren

Vranken schrijft in Algemeen deel ***:
‘Ik durf de stelling wel aan dat hoe ingewikkelder of nietszeggender men te werk gaat, hoe waarschijnlijker het is dat het werkelijke argumentatieniveau zich elders bevindt.’

1. Leg uit wat Vranken met de stelling in de aanhef van de vraag bedoelt. Gebruik bij die uitleg de begrippen ‘heuristiek’ en ‘legitimatie’ die in het hoorcollege besproken zijn. Het onderscheidt houdt in dat het bij heuristiek gaat over iets vinden. Het kan hierbij gaan om het vinden van het recht of de feiten. Bij legitimatie zoekt men naar een rechtvaardiging voor de uitspraak waartoe de rechter uiteindelijk is gekomen op basis van het recht en de feiten. In de uitspraak gaat het over de legitimatie. De rechter geeft een motivering voor zijn uitspraak, een rechtvaardiging of een legitimatie. Deze verhult hoe hij werkelijk tot zijn uitspraak is gekomen. Het begrippenpaar kan behulpzaam zijn bij het begrijpen van verhullend argumenteren. De rechter verhult de heuristiek, dit wil zeggen de manier waarop hij in werkelijkheid tot zijn vondst is gekomen.

2. Leg uit welke typen vragen die onderscheiden zijn op het ‘Landkaartje van de typen vragen’ overeenkomen met de begrippen ‘heuristiek’ en ‘legitimatie’. Bij heuristiek is het empirisch, bij legitimatie is het normatief.

B. Het ontbreken van een deugdelijke feitelijke grondslag

Bij thema I hebben we gezien dat rechtsinterpretatie in veel gevallen niet los gezien kan worden van de normatieve methode. Deze week zullen we zien dat in rechtszaken soms ook empirische vragen aan de orde komen. Vranken laat in het hoofdstuk ‘Het ontbreken van een deugdelijke feitelijke grondslag’ (Vranken 2005, p. 48-61) zien dat de rechter soms uitspraken doet over vragen die eigenlijk empirisch van aard zijn zonder dat de rechter die kan staven met feitelijke gegevens.

1. Leg dit uit aan de hand van (I) de Yorkshire Ripper en Hampshire-zaken en (II) de Mobiele laadschop zaak (ook Martin Smit-zaak genoemd). In de Yorkshire Ripper zaak ging het om een seriemoordenaar die pas na een lange tijd werd gegrepen. De moeder van het laatste slachtoffer stelde de politie aansprakelijk voor zijn traagheid. Haar stelling was dat wanneer de politie beter en sneller gewerkt had, haar dochter nog in leven zou zijn. De politie verweerde zich met een beroep op public policy immunity: het algemeen belang laat een vordering als die van de moeder niet toe. Het verweer slaagde. De House of Lords voerde drie argumenten aan voor de immuniteit. Allereerst leidt aansprakelijkheid niet tot meer zorgvuldigheid bij de politie, maar tot een defensieve wijze van beroepsuitoefening. Het vermijden van claims wordt dan belangrijker dan het opsporen van criminelen. Bij het toelaten van claims tegen de politie wegens onzorgvuldigheid dwingt de rechter om alles wat tijdens het onderzoek door de.....read more

Kernpunten van de theorie van Vranken

Vranken heeft een theorie over de casusgerichtheid van juristen, de onbepaaldheid van de feiten en het verhullend argumenteren. Juristen kijken met een juridische blik naar de feiten, dat is wat bedoeld wordt met de casusgerichtheid. De juristen proberen een casus op te lossen aan de hand van het recht. Vranken spreekt ook wel van de kunst om om te gaan met een casus. Dit is hetgeen wat je leert op de universiteit en de beroepsopleiding en is kenmerkend voor de werkwijze van juristen. Het verhullend argumenteren houdt in dat de motivering van de rechter een ingewikkelde juridische redenering bevat. Deze motivering van de rechter kan de werkelijke motivering verhullen. Het derde punt ziet op het gebrek aan feitelijke grondslag. In de motivering kan verwezen worden naar de feiten. Er kunnen empirische uitspraken worden gedaan met betrekking tot de feiten. Het is dan de vraag of de feiten waar zijn, dus of ze kunnen worden bewezen aan de hand van empirisch bewijs. Dit zie je in de casus van Martin Smit. Het ging hierbij om een bestuurder van een graafmachine, hetwelk een kind had overreden. De vraag was toen of de bestuurder van de graafmachine aansprakelijk was voor de verwondingen van dat kind. Een overweging van de Hoge Raad was of van graafmachines een afschrikwekkende of aandachttrekkende indruk uitgaat. Het Hof had gezegd dat een graafmachine een afschrikwekkend uiterlijk had, waardoor er geen aansprakelijkheid was. De Hoge Raad aanvaarde wel aansprakelijkheid, daartoe gaf ze als motivering dat er van een graafmachine aantrekkingskracht uitgaat. Het punt van Vranken is dat deze uitspraak een empirische uitspraak is. De uitspraak moet worden getoetst door psychologisch onderzoek, dit onderzoek had niet plaatsgevonden. De Hoge Raad was in ieder geval niet bekend met dergelijk onderzoek. Dit leidde tot een gebrek aan feitelijke grondslag.  De theorie van Vranken wordt behandeld binnen het thema van de onbepaaldheid van de feiten.

Ton Derksen

Derksen onderscheidt twee manieren waarop je tegen feiten aan kunt kijken. Het gaat hierbij om de alledaagse waarheidsvinding en de empirische waarheidsvinding. Bij de empirische waarheidsvinding ga je op zoek naar de waarheid, dit is de wetenschappelijke visie op waarheidsvinding. De alledaagse visie is oppervlakkig. Bij de alledaagse waarheidsvinding maak je gebruik van short-cuts, het gaat om afsnijwerk.

Voorbeeld

Het idee is dat wij door evolutionaire processen als mensen zo zijn gevormd dat we in het alledaagse leven snel tot een oordeel kunnen komen over wat in ons belang is, op.....read more

A. Vragen naar aanleiding van De ware toedracht 1. Alledaagse en empirische waarheidsvinding

Derksen gaat in het voorwoord en de inleiding van zijn boek in op de verhouding van alledaagse en empirische waarheidsvinding in de strafrechtcontext.

Wat is Derksens hoofdboodschap op dit punt? Derksen stelt dat we in het alledaagse leven behoorlijk effectief zijn in het opsporen van de waarheid. De effectiviteit van de alledaagse waarheidsvinding hebben we mede te danken aan een mix van cognitieve instincten die we mee hebben gekregen. De cognitieve instincten leveren ons een soort short-cuts. In plaats van alles te berekenen komen we snel tot een conclusie, te snel maar net op tijd voor de eisen van alledag. Voor overleven is naast de waarheid ook de snelheid van beslissen van belang. De hoofdboodschap is dat de cognitieve instincten buiten ons dagelijks leven ernstige tekortkomingen vertonen. De cognitieve instincten zijn daar in de revolutie immers nog niet op getest. Voor de strafrechtcontext is er dus een probleem. Het gaat in de strafrechtcontext immers om een situatie die verre is van alledaags. Elk strafproces is een nieuwe situatie, de kennis en theorieën hebben daar niet de garantie van alledag. Een aantal van de daar gehanteerde theorieën is dus niet juist. Het tweede cruciale verschil is dat de fouten in het dagelijks leven aan den lijve zelf ondervonden worden. Ten derde is het cruciale verschil dat de alledaagse foutenmaker zelf met zijn fouten wordt geconfronteerd. Binnen de strafrechtcontext is er nauwelijks negatieve feedback. De alledaagse waarheidsvinding is dus verre van geschikt voor de strafrechtcontext. Alledaagse processen zijn gericht op evolutionair nut en empirische processen zijn gericht op het vinden van waarheid.

Koppeling aan het thema ‘onbepaaldheid van de feiten’

In het alledaagse proces van waarheidsvinding hoeft niet alles ook daadwerkelijk waar te zijn en is het derhalve ook onbepaald.

2. Bepaaldheid

Derksen schrijft in het verband van de theoriegeladenheid van de waarneming: ‘De hoofdstroming in de cognitiewetenschappen ziet het als onontkoombaar dat onze waarneming door meer dan louter de zintuiglijke stimuli tot stand komt. Volgens deze gangbare conceptie zijn die stimuli namelijk onvoldoende. Ze zijn in feite multi-interpretabel, ze laten verschillende alternatieven open. Of, in filosofisch jargon: ze onderbepalen de uitkomst.’ (Derksen 2014, p. 26) Hier zien we het belangrijke begrip van de bepaaldheid uit thema I terugkomen.

Kunt u uitleggen wat Derksen bedoelt? Breng in uw antwoord een verband aan met het begrip.....read more

Werkgroep week 7

A. Waarheidsconcepties en constructietheorie

1. Conceptuele analyse van het waarheidsbegrip

In Deel III uit het boek van Derksen zien we een belangrijk voorbeeld van de conceptuele methode terugkeren. Waarheid is namelijk ook een berucht lastig te analyseren concept. Derksen bespreekt drie concepties of theorieën van waarheid (correspondentie, coherentie en constructie). >conceptuele vragen zijn gericht op het achterhalen van de betekenis van begrippen. Hier vraagt men naar de betekenis van het begrip waarheid.

Beschrijf de drie concepties van waarheid. Om welke redenen acht Derksen uiteindelijk de correspondentietheorie juist (vgl. p. 174)? De drie concepties van waarheid zijn correspondentie, coherentie en constructie. De waarheidsperspectie van coherentie ziet erop dat een gedachte of uitspraak correspondeert met iets in de werkelijkheid. Daar rijst de vraag of de uitspraak overeenkomt met de werkelijkheid.

De correspondentietheorie gaat er dus vanuit dat waarheid een relatie is tussen de objecten van ons denken aan de ene kant (beweringen, overtuigingen en uitspraken) en aan de andere kant de daaraan beantwoorde feiten die we vinden in de zintuigelijke werkelijkheid. Een voorbeeld is de verhouding tussen mannen en vrouwen. Dit kan je onderzoeken door kwantitatief empirisch onderzoek. De uitspraak dat er meer mannen dan vrouwen zijn is waar als we meer mannen tellen dan vrouwen. Dit kan je ook vertalen naar de strafrechtcontext. Je kunt stellen dat Lucia onschuldig is wanneer zij de moorden en de pogingen tot moord niet gepleegd heeft. Dit is moeilijker. Dit is daarom ook een zwakte van deze theorie. De andere theorieën wijzen erop dat ons kennisapparaat feilbaar is. We kunnen dus niet met zekerheid vaststellen of onze uitspraken corresponderen met de werkelijkheid. Onze kennis zal immers altijd feilbaar zijn.

Bij de coherentietheorie is er sprake van waarheid wanneer er sprake is van samenhang tussen beweringen onderling. Waarheid is een relatie tussen twee objecten van ons denken, namelijk de beweringen, overtuigingen en uitspraken. Tussen de verschillende objecten van ons denken moet een samenhang bestaan, een coherentie. Als dat het geval is, zijn die beweringen vanzelf ook waar. Derksen geeft hierbij een voorbeeld. Er waren een paar kinderen die een aantal keer een Maria-verschijning hadden gezien. Er was gerucht aan gegeven. Er kwamen nog een aantal mensen op af en die zagen een ander wonder, een zonnemirakel. Je zou je hierbij de vraag kunnen stellen.....read more

‘Een normatief perspectief op procedurele rechtvaardigheid’

In het landkaartje wordt een onderscheid gemaakt tussen het empirische en het normatieve perspectief. Bij procedurele rechtvaardigheid kijk je naar ervaringen van burgers met het recht. In dit college kijken we naar het normatieve aspect. Daarbij kijk je hoe de rechtsspraak eruit zou moeten zien, de ethiek speelt daarbij de hoofdrol. De centrale vraag van het hoorcollege is als volgt: Welke kenmerken moeten de rechtspraak en rechter hebben om gezag te behouden in de huidige tijd?

Procedurele rechtvaardigheid wordt tegenwoordig gezien als het belangrijke punt om het gezag van rechtspraak vast te houden. Bij gezag kun je denken aan de acceptatie van de rechterlijke uitspraak, door de betrokken partijen en de samenleving, en het vertrouwen in de rechtspraak. In de huidige tijd wordt ook wel gezegd dat het gezag onder druk staan. We zien de boze burgers die zich op allerlei media uiten (rechterlijke straffen zijn te laag, uitspraken zijn moeilijk te begrijpen, burgers voelen zich niet gehoord). Rechters zelf klagen over de werkdruk bij de gerechten. De Raad voor de Rechtspraak stelt bovendien allerlei normen, over hoe de zaak afgedaan moet worden en hoeveel tijd rechters hebben.

In dit college kijken we hoe het gezag verankerd kan blijven in ons samenleving. Dit doen we aan de hand van een normatieve analyse van de volgende teksten:

• Rechtspraak in de samenleving: institutionele ethiek (Hol en Loth)
• Rechter in de rechtszaal: professionele ethiek (Van Domselaar)

De professionele ethiek focust zich op de persoon van de rechter.

Legitimiteit: de institutie van de rechtspraak

Hol en Loth zeggen hierbij dat je naar de juridische procedures moet kijken. De procedures moeten aansluiten bij een modern rechtsbegrip, dit noemen ze de iudex mediator. Er is echter ook een klassiek rechtsbegrip. De procedures sluiten aan door geïnstitutionaliseerde ethiek, waarin de nadruk wordt gelegd op procedurele rechtvaardigheid.

Het klassieke rechtsbegrip sluit aan bij het recht zoals dat is ontstaan vanuit de sociale contractstheorie. Je kunt hierbij denken aan de natuurtoestand, zoals deze door Hobbes is beschreven. De ene mens is hierbij een wolf voor de andere mens. De mensen sluiten hierbij een contract, om in vrede met elkaar samen te leven. In het klassieke recht staan algemene regels centraal. Deze maken het mogelijk om met elkaar samen te leven. De focus ligt op maatschappelijke ordening tussen alle individuen. In een moderne samenleving volstaat dit rechtsbegrip niet. Daarom is naast het klassieke rechtsbegrip het moderne rechtsbegrip ontstaan......read more

De eerste vier weken zijn gedeeltelijk al getoetst, waardoor we hier maar een vraag over zullen krijgen op het tentamen. De teksten van week 5 tot en met week 8 zijn van belang.

We hebben het nu over de toekomstbestendigheid van de rechter. We hebben gezien dat er problemen zijn met de vaststelling van de rechtsregels en de feiten. Er zijn bepaalde complicaties bij de rechtsvinding en bij de waarheidsvinding. Het zou heel mooi zijn als we de rechtsvinding en de waarheidsvinding met elkaar in verband kunnen brengen. In dat kader moeten we stil staan bij Ton Derksen. Ton Derksen had het over de waarheidsvinding en is behandeld in het kader van de onbepaaldheid van de feiten. Derksen heeft verschillende concepties van waarheid besproken:

De correspondentietheorie

De constructietheorie

De coherentietheorie

Deze gaan uit van verschillende visies van de bepaaldheid van de feiten. Het is interessant om een verband te leggen tussen de verschillende concepties van waarheidsvinding aan de ene kant en de visies van rechtsfilosofie de we besproken hebben in thema 1.

De correspondentietheorie zegt dat je van een bepaalde uitspraak kunt onderzoeken in hoeverre hij correspondeert met feiten uit de zintuigelijke werkelijkheid. Je kunt je afvragen in hoeverre de waarneming door de zintuigelijke prikkels is bepaald. De correspondentietheorie lijkt te veronderstellen dat we een een-op-een relatie kunnen vaststellen tussen een uitspraak en feiten uit de zintuigelijke werkelijkheid. Je zou kunnen zeggen dat de correspondentietheorie de minst problematische opvatting van waarheidsvinding is. Je zou kunnen zeggen dat het lijkt wat Hart zegt, want hij stelt dat je in een eenvoudig geval de rechtsregels direct kunt toepassen op de feiten. Je zou ook een verband kunnen leggen met het formalisme. Je kan immers zeggen dat de rechtsregel een van een van toepassing kan zijn op de feiten.

De constructietheorie zegt dat de waarneming van de feiten in grote mate onbepaald is. Waarheid berust uiteindelijk op conventies over wie uiteindelijk bevoegd is om te zeggen wat waarheid is. Deze opvatting kan je verbinden met het rechtsrealisme, die er vanuit gaat dat het recht bestaat uit voorspellingen en beslissingen van rechters. Bij deze theorie is een beslissing van de autoriteit nodig om te bepalen wat waarheid is. De autoriteit van de rechter berust op stilzwijgende afspraken die wij hebben gemaakt. We kunnen deze theorie verbinden aan de rechtspraak in moeilijke gevallen. Hart neemt een middenpositie in. Aan de ene kant heb je het formalisme en aan de andere kant heb je het regelscepticisme.

Je ziet dus dat de opvatting van rechtsregels en feiten leidt tot een bepaald probleem. Dat wordt met name geaccentueerd door de regelsceptici en de feitensceptici, dus de constructivistische theorie. Dat plaatst ons voor een uitdaging. We moeten dus de vraag beantwoorden in hoeverre de rechtspraak ook nog toekomstbestendig is.

De coherentietheorie kun je verbinden aan Dworkin. Je moet dus zorgen dat alles bij elkaar moet passen. LET OP! Hoogstwaarschijnlijk.....read more