Kinderen in scheidingssituaties: wie luistert er naar het kind? - van der Zon e.a. - Artikel

1. Hoe vaak komen scheidingen voor en zijn daarbij kinderen betrokken?

Uit onderzoek is gebleken dat in 2014 ruim 33.000 echtscheidingen hebben plaatsgevonden. Daarbij waren ongeveer 70.000 kinderen betrokken. Daarbij zijn scheidingen van ongehuwde partners nog niet meegerekend. Scheidingen kunnen grote gevolgen hebben op het welzijn van kinderen. Deze lijden bij scheidingen niet veel onder de veranderingen an sich, maar wel onder de langdurige conflicten tussen de ouders. Kinderen hebben veel last van het wantrouwen en de verwijten over en weer en bovendien lijden ze onder een tekort aan aandacht en steun van de strijdende ouders. Sinds 2009 moeten ouders bij hun echtscheiding een ouderschapsplan opstellen waarin zij afspraken maken over verdeling van de zorg over de kinderen. Ook maken scheidende ouders steeds vaker gebruik van een mediator. Langzamerhand begint de mediator ook aandacht te krijgen voor de kinderen, maar er is nog veel discussie over of de mediator eigenlijk wel de geschikte persoon daarvoor is.

2. Is het belangrijk om kinderen te betrekken bij de scheiding?

Recent is meer aandacht besteed aan de belangen van kinderen in scheidingssituaties. Kinderrechten worden beschermd door het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK). Kinderen hebben het recht om gehoord te worden. Dat recht weegt zwaarder als de leeftijd van de kinderen hoger is. Uit onderzoek komt naar voren dat kinderen er baat bij hebben om bij de scheiding betrokken te worden. Kinderen kunnen enerzijds belangrijke informatie verschaffen over hun perspectieven en ervaringen, die vervolgens meegenomen kunnen worden bij de besluitvorming van de ouders (onderzoeker Cashmore noemt dit ‘enlightenment’). Anderzijds leren de kinderen door deze betrokkenheid zelf beslissingen te nemen en stijgt hun gevoel van eigenwaarde (‘empowerment’). Het ‘instrumental procedural justice model’ wijst ook op voordelen van de betrokkenheid van kinderen. Dit model stelt dat de mate waarin de uitkomst van een beslissingsproces als eerlijk of rechtvaardig wordt ervaren, afhankelijk is van de mate van controle die de deelnemers over de besluitvorming (denken te) hebben gehad.

In de psychologie wordt een gezin gezien als een systeem. Dat systeem bestaat weer uit verscheidene subsystemen met daarin interactiepatronen, die bepalen hoe gezinsleden met elkaar omgaan. Een scheiding brengt een grote verstoring teweeg in die subsystemen door het veranderen van een partner naar een ex-partner subsysteem. Het kost veel tijd en energie van niet alleen ouders, maar ook kinderen om die rollen weer te herdefiniëren.

3. Hoe kan het kind worden betrokken bij mediation?

Bijna alle kinderen voelen zich veilig in een stabiele gezinssituatie bij beide ouders, waarin ze hun gedachten en emoties vrij kunnen delen. Deze stabiele situatie raakt ontregeld door een scheiding. Hierbij kan een loyaliteitsconflict ontstaan, waarbij een kind het gevoel krijgt dat het moet kiezen voor één van de ouders. Het kan zo moeilijk worden voor een kind om nog vrijelijk gevoelens en gedachten te delen met de ouders.

Het praten met een mediator kan het kind een gevoel van controle en betrokkenheid geven. Als het kind een duidelijke voorkeur heeft ten opzichte van een bepaalde ouder, dan kan dat de mediator in een moeilijke positie brengen. De mediator dient namelijk ook een neutrale opstelling te bewaren tussen beide ouders. Bijkomend nadeel is dat mediators meestal geen bijzondere ervaring of kennis hebben op het gebied van kinderen. Veel mediators besteden dit dan ook liever uit aan gedragskundigen.

4. Wat kan een externe gedragskundige toevoegen?

Er zijn verschillende voor- en nadelen verbonden aan het inschakelen van een gedragskundige voor het betrekken van kinderen bij de scheiding. Voor kinderen kan het extra verwarrend zijn om in deze stressvolle periode een gesprek met een onbekende te voeren. Voordelen zijn dan weer dat een gedragskundige zich helemaal kan focussen op het belang van het kind en dat hij deskundig is op dat gebied. Een eventueel loyaliteitsconflict bij het kind is ook minder problematisch, omdat de gedragskundige geen rekening hoeft te houden met neutraliteit tussen de ouders.

Voor ouders kan het moeilijk zijn om een gedragskundige in te schakelen omdat ze daar geen vertrouwen in hebben of dat daar een taboe op heerst. Veel ouders vinden het echter veel belangrijker dat de kinderen zich goed voelen en zien daarom het voordeel in van een gedragskundige die hierbij kan helpen. Daarbij kan de gedragskundige de ouders adviseren naar aanleiding van het gesprek met het kind. De gedragskundige heeft wel, net als de mediator, toestemming nodig van beide ouders. Hij heeft tevens een geheimhoudingsplicht, die overigens in de weg kan staan aan een effectieve communicatie met de mediator. Hierop bestaat een uitzondering als er sprake is van vermoedens van huiselijk geweld of kindermishandeling.