We kennen zowel de begrippen staatsrecht als constitutioneel recht. Wat betekent constitutie?  We hebben het dan over fundamentele structuren van de staat.

Constitutioneel recht is een ruimer begrip dan staatsrecht.  Bij constitutioneel recht gaat het om recht betreffende de instellingen en vormen van openbare machtsuitoefening over burgers. Ook omvat het hier eenzijdige machtsuitoefening jegens de burgers, anders dan bij privaatrecht.

Staatsrecht = recht betreffende de instellingen en vormen van openbare machtsuitoefening over burgers in de staat. Staatsrecht = het constitutionele recht van de staat.

Belinfante

Het staatsrecht omvat regels, zowel geschreven als ongeschreven, die de samenstelling en functionering van de organen van de staat, hun bevoegdheden en onderlinge verhouding regelen en het bevat bepaalde fundamentele normen over de verhouding overheid-burgers.

De plaats van de staat is in de loop der jaren veranderd. Wat is de staat? De staat is een organisatie (boek) die met voorrang boven andere organisaties effectief gezag uitoefent over  gemeenschap van mensen op  een bepaald grondgebied. De gemeenschap heeft een gemeenschappelijke cultuur en is een rechtsgemeenschap.

Er komen dan echter wel vragen of je bijvoorbeeld mag stemmen voor de Nederlandse verkiezingen als je je in een ander land dan Nederland bevindt.

Er zijn ook mensen die zeggen dat publiekrecht boven het privaatrecht gaat. Kun je wel zeggen dat bijvoorbeeld bij Belgen sprake is van een gemeenschappelijke cultuur ? Er is een normatieve claim dat een staat dezelfde cultuur moet hebben. Daar uit afleidend kun je stellen dat een cultuur ook recht heeft op een eigen staat.

De kwestie van een cultuur is zeer problematisch als je dat normatief maakt. Vooral wanneer je cultuur gaat linken aan bijvoorbeeld een gemeenschappelijke taal of religie. In Nederland zijn er permanente culturele minderheden. Zo kenden we katholieken, protestanten, socialisten, liberalen. Dat is atlijd zo geweest vanaf het einde van de 16e eeuw. Deze minderheden dienen elkaar te tolereren. De afgelopen 40 jaar is daar verandering in gekomen. Er was een proces van secularisatie.

Bij de grondrechten hoort geen discriminatie aan te pas te komen. Deze rechten komen aan een ieder toe, ongeacht godsdienst, huidskleur en dergelijke.

Vreemdelingen hysterie (artikel)

De minderheden bescherming is een fundamenteel staatsrechtelijk gegeven.Grondrechtenbescherming is belangrijk onderdeel van constitutioneel recht. Ook belangrijk in het constitutionele recht is de vraag wie waartoe een bevoegdheid heeft.

Nederland is een gedecentraliseerde eenheidsstaat. Dit vloeit voort uit de verhoudingen van het overkoepelende recht en de lagere regelgeving zoals bij provincies en gemeenten.

Constitutioneel recht of staatsrecht

• globalisering, internationalisering, Europeanisering

De staat moet ook extern het effectief gezag bezitten. Dat claimt de staat in z’n gezagsuitoefening, bijvoorbeeld door de monopolisering van dwang- en geweldsmiddelen. Dit geweldsmonopolie wordt dan ook extern erkend.

Het staatrecht overlapt met Europees recht, strafrecht, internationaal publiekrecht en het bestuursrecht

Nederlands constitutioneel recht

De Grondwet is alleen van relatief belang. De Grondwet is niet de enige bron van het constitutionele recht.

• geen rechterlijke toetsing van de wet aan de GW

• rechter onderworpen aan de GW

• weinig ideologie (zo wordt het woord soevereiniteit niet genoemd, of hoe in de Amerikaanse tekst bijvoorbeeld ‘we the people’ te vinden is)

• belang van de eenheidsstaat als decentrale staat

• openheid naar internationale rechtsorde

Bronnen van het Nederlandse Staatsrecht, gerangschikt op geschreven terrein:

• verdragsbepaling

• statuut voor het koninkrijk

• GW

•  wet

• lagere regelgeving

• decentrale regelgeving

Op ongeschreven terrein

• Gewoonterecht en praktijk

• Jurisprudentie

Het begrip ‘democratische rechtsstaat’

Democratie: regering door t volk, verantwoording afleggen, meerderheidsbesluitvorming

Rechtsstaat:  grondrechten, machtenscheiding , rechtsspraak, legaliteit

Democratie en rechtsstaat zijn niet synoniemen van elkaar en het een impliceert het ander niet meteen

Collegejaar Collegereeks

Gebaseerd op collegejaar 2015-2016

Universiteit van Amsterdam Colleges: Constitutioneel Recht, Beknopte geschiedenis van het Nederlandse Staatsrecht

Regering omvat als begrip de Koning en ministers tezamen, zie art. 42 lid 1 GW. De Koning is overigens onschendbaar (ook wat betreft civiele procedures). Hij staat boven de wet. Koningschap is gebaseerd op erfopvolging, art. 24 van de GW. Ten tijde van de middeleeuwen was de Koning symbool van de cultuur, goddelijke kracht en dergelijke.

Het Koningschap in Nederland kwam relatief laat. De ministers worden bij koninklijk besluit benoemt en ontslagen.

Het jaartal 1813 wordt meestal aangewezen als het begin van het Koningschap. Echter hebben wij hiervoor al het Koninkrijk Holland gekend onder leiding van Lodewijk Napoleon.

Amsterdam is sinds 1808 de hoofdstad van Nederland. Lodewijk Napoleon was een verlicht despoot en tegen discriminatie en foltering. Hij was voor centrale wetgeving en benoemde de rechters en ontsloeg deze.

1813 – 1840 Willem I

Hij wist duidelijk wat hij wilde. Hij was een zeer koppig man. Nederland en België werden samengevoegd. Dit kwam in 1815 d.m.v. een referendum afgekondigd. Hij droeg de bijnaam ‘Koning Koopman”. Hij was erg commercieel ingesteld. Zijn eigen vermogen heeft hij vertwintigvoudigd.

De Belgische Opstand

• Er was irritatie ontstaan bij veel Belgen: de liberalen, de katholieken en ook de Franstaligen.

• Revolutie in Frankrijk in juli 1830

• Koning Willem I treedt af in 1840

Door de afscheiding van België in 1830 (door oorlogvoering) was de staatskas uitgeput. De wetgeving verliep via algemene maatregelen van bestuur.

Zijn redenen tot aftreden: er heerste onvrede over zijn zelfverrijking en over het verlies van de oorlog met België. De Grondwet van het jaar 1840 bepaalde dat er strafrechtelijke ministeriële verantwoordelijkheid in het leven werd geroepen en de Koning moest samen besluiten met (een) minister(s) = afhankelijkheid van contraseign.

Zijn zoon Willem II regeerde 9 jaar. Winnaar slag bij Waterloo. In de grondwet van het jaar 1848 werd er politieke ministeriële verantwoordelijkheid in het leven geroepen.

Grondwet 1848

• Koning is onschendbaar

• De Provinciale Staten kiezen de Eerste Kamer

• Er kwam een bevoegdheid tot het ontbinden van de Kamer.

• De ministers zijn verantwoordelijk

Koning Willem III regeerde van 1849-1890

Bijnaam: Koning Gorilla

• Ontstaan vertrouwensregel

• 1853 April beweging

• 1866 Kwestie Mijer

• 1867 Luxemburgse Kwestie

Hoe ver reikt de macht van de Koning?

Sinds 1840 heeft de minister Vetorecht. Ook voor het uitblijven van een besluit is, sinds 1848, de minister verantwoordelijk. Op basis van art. 47 van de Grondwet, is de Koning nodig voor alle wetten en Koninklijke besluiten. De regeling van de erfopvolging sinds 1983 is geregeld in de artikelen 24 t/m 31 van de Grondwet. In art. 25 van de Grondwet zijn de belangrijkste begrippen: ‘plaatsvervulling; ‘derde graad van bloedverwantschap’; ‘in de lijn van erfopvolging’. De lijn van erfopvolging verwijst naar art. 24 van de Grondwet.

Belangrijke jaartallen

Grondwet 1917: evenredige vertegenwoordiging, algemeen kiesrecht voor mannen. In 1922 volgde het algemeen kiesrecht voor vrouwen. In de Grondwet van 1938 kwam de invoering van de zogenaamde ‘minister zonder portefeuille”. Grondwet 1948: invoering ‘staatssecretaris”.

Verkiezing van de Tweede Kamer

• We kennen een zeer lage kiesdrempel (art. P 7 van de Kieswet)

• We kennen kieskringen, geen kiesdistricten (art. E1 van de Kieswet)

• Er is sprake van evenredige vertegenwoordiging (art. 53 lid 3 van de Grondwet)

• Wat betreft de interne organisatie gelden er geen voorschriften

Wat verstaan we onder het begrip verantwoordelijk?

• Er geldt een plicht ter verdediging van het beleid

• Let op de relatie die geldt tussen de bevoegdheid en verantwoordelijkheid

• Er is een plicht tot verstrekken van informatie

• Het handelen van de Koning, de ministerraad, het ambtelijk apparaat, de staatssecretarissen maar ook het eigen handelen valt hier onder.

• Informatie verstrekken over het beleid van de voorgangers in ambtelijke zin moet wel, maar sprake van verdediging hiervan is daarentegen niet verplicht.

Naast het begrip zoals hierboven beschreven (‘verantwoordelijk’), kennen we ook het begrip ‘vertrouwen’. Wat valt hieronder?

Vertrouwen

• Los van de verantwoordingsplicht staat de vertrouwensregel

• De manier hoe het vertrouwen opgezegd dient te worden is vormvrij

• Zo kan het zijn dat minister A wel moet opstappen en zelf geen fouten gemaakt heeft, maar minister B hoeft niet op te stappen, terwijl hem wel iets te verwijten valt

• De plicht tot verantwoording is objectief

Verkiezingen van het Europees Parlement

• Sterk gelijkend op de verkiezingen voor de Tweede Kamer

• Eenvormige procedure wordt mogelijk gemaakt door art. 223 van het VWEU-verdrag

• 26 zetels voor Nederland. In totaal zijn er 751 zetels. Dit is geregeld in de Kieswet (hoofdstuk Y)

Koningin Beatrix (1980-2013)

• Aanvankelijk was er ophef over het huwelijk met Claus von Amsberg

• Rond 2010 ontstonden er discussies over het ceremonieel koningschap

• In 2012 wijziging Rvo inzake kabinetsformatie

• Sinds 2013 is onze Koning Koning Willem Alexander.

Staatssecretaris Mansveld

Hij trad af met de woorden: ‘ik heb ook verantwoordelijkheid te nemen voor mijn voorgangers. Dat is mijn democratische plicht’.

Minister Schultz

‘Staatssecretaris is verantwoordelijk, onverminderd verantwoordelijkheid minister’, art. 46 lid 2 GW. Echter was Schultz zelf een falende voorzitter (i.v.m. Staatssecretaris V&W 2002-2007). Moet hij nu zelf ook opstappen?

Collegejaar Collegereeks

Gebaseerd op collegejaar 2015-2016