Wat is een obsessief-compulsieve stoornis (OCS)?

Een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) is een psychische aandoening die wordt gekenmerkt door obsessies en dwanghandelingen.

• Obsessies zijn ongewenste en terugkerende gedachten, beelden of impulsen die als onaangenaam of storend worden ervaren. Mensen met OCS proberen deze obsessies te verjagen, maar dat lukt vaak niet.
• Dwanghandelingen zijn herhaaldelijke mentale of fysieke handelingen die worden uitgevoerd om de angst of spanning die door de obsessies wordt veroorzaakt te verminderen. Dwanghandelingen worden vaak als zinloos ervaren, maar de persoon met OCS voelt zich gedwongen om ze uit te voeren.

OCS kan een grote impact hebben op het leven van een persoon. De symptomen kunnen leiden tot angst, depressie, sociale isolatie en verlies van werk of school.

Wat zijn de belangrijkste symptomen van OCS?

• Obsessies:
  • Terugkerende ongewenste gedachten, beelden of impulsen
  • Onaangenaam of storend
  • Moeilijk te verjagen
• Dwanghandelingen:
  • Herhaaldelijke mentale of fysieke handelingen
  • Uitgevoerd om angst of spanning te verminderen
  • Zinloos ervaren, maar gedwongen om uit te voeren
• Andere symptomen:
  • Angst, depressie
  • Slaapproblemen
  • Concentratieproblemen
  • Vermijden van bepaalde situaties of objecten

Waarom is OCS belangrijk?

OCS is een veelvoorkomende psychische aandoening. In Nederland heeft 2,5% van de volwassenen last van OCS. Het is belangrijk om OCS te herkennen en te behandelen, omdat de symptomen een grote impact kunnen hebben op het leven van een persoon.

Prevalentie in Nederland

• 2,5% van de volwassenen in Nederland heeft OCS.
• OCS komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.
• De meeste mensen met OCS krijgen de diagnose tussen de 15 en 35 jaar.

Hoe werkt OCS in de praktijk?

De symptomen van OCS kunnen per persoon verschillen. Enkele veelvoorkomende obsessies zijn:

• Angst om vuil of besmet te raken
• Dacht aan geweld of schade
• Onacceptabele gedachten over seks
• Twijfels over of alles goed is gedaan

Enkele veelvoorkomende dwanghandelingen zijn:

• Herhaaldelijk handen wassen
• Controleren of alles op zijn plaats ligt
• Tellende rituelen uitvoeren
• Mentale rituelen uitvoeren om nare gedachten te verjagen

Praktijkvoorbeeld

Een vrouw met OCS heeft een obsessie over vuil. Ze is bang om besmet te raken met bacteriën en virussen. Om haar angst te verminderen, wast ze haar handen voortdurend. Ze wast haar handen minstens 20 keer per dag, totdat haar handen rood en pijn doen. De vrouw met OCS vermijdt ook plekken waar ze denkt dat ze besmet kan raken, zoals het openbaar vervoer en de supermarkt. De symptomen van de vrouw met OCS hebben een grote impact op haar leven. Ze kan niet meer naar haar werk en ze heeft nauwelijks sociale contacten.

Wat is de behandeling van OCS?

Er zijn twee hoofdbehandelingen voor OCS:

1. Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Dit is de meest effectieve behandeling voor OCS en wordt wereldwijd erkend als de gouden standaard. CGT richt zich op het veranderen van negatieve gedachten en gedragingen die gerelateerd zijn aan de obsessies en dwanghandelingen. De therapeut helpt de cliënt om:

• Zijn obsessies en dwanghandelingen te herkennen en te begrijpen.
• Te beoordelen of de obsessies realistisch en logisch zijn.
• Alternatieve, gezondere gedachten te ontwikkelen.
• Anders te reageren op zijn obsessies, zonder dwanghandelingen uit te voeren.
• Geleidelijk te worden blootgesteld aan de situaties en objecten die hij vermijdt vanwege zijn obsessies.

CGT kan zowel individueel als in groepsverband worden gevolgd. De duur van de behandeling varieert, maar is doorgaans 10 tot 20 sessies.

2. Medicatie

In sommige gevallen kan medicatie, zoals antidepressiva, een rol spelen bij de behandeling van OCS. Medicatie kan de symptomen van OCS, zoals angst en spanning, verminderen. Dit kan het voor de cliënt makkelijker maken om CGT te volgen.

Soorten medicatie die gebruikt kunnen worden bij OCS:

• Selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI's): Fluoxetine (Prozac), sertraline (Zoloft), paroxetine (Paxil), citalopram (Celexa), escitalopram (Lexapro)
• Serotonine-noradrenalineheropnameremmers (SNRI's): Venlafaxine (Effexor), duloxetine (Cymbalta)
• Tricyclische antidepressiva: Clomipramine (Anafranil)

Het is belangrijk om te weten dat medicatie geen wondermiddel is voor OCS. Het werkt het best in combinatie met CGT.

Andere behandelingen:

Naast CGT en medicatie kunnen er in sommige gevallen ook andere behandelingen worden ingezet, zoals:

• Psycho-educatie: De cliënt leert meer over OCS, de symptomen en de behandeling.
• Mindfulness: De cliënt leert om zijn aandacht te richten op het hier en nu en zijn gedachten en gevoelens te accepteren zonder oordeel.
• Steungroepen: Lotgenoten komen samen om ervaringen te delen en elkaar te ondersteunen.

Aandachtspunten

• OCS is een complexe aandoening.
• Er is geen wondermiddel voor OCS.
• Behandeling van OCS vereist tijd en inspanning.
• Het is belangrijk om professionele hulp te zoeken.