Hoorcollege 12 Klinische Neuropsychologie 2023 Universiteit Utrecht

Hoorcollege 12: Alcohol

• Fermentatie van fruit (afbraak door bacteriën en gist) leidt tot alcoholhoudende vloeistof
• Steentijd: opgraving laten al sporen zien van gefermenteerde vloeistoffen van circa 10.00 v. chr
• Noord-China: opgravingen toonde gefermenteerde vloeistof van circa 7000 v.chr aan
• Geschriften: 2000 v.chr wordt alcohol al opgenomen in tekstvorm
• Grieken en Romeinen (1300 v.chr): vereerde god van de wijn (en vruchtbaarheid) Dionysos/Bacchus 

• Eerste contact: ja of nee zeggen
• Experimenteren: proberen, zonder dat er een belangrijke reden is
• GeÏntegreerd of sociaal gebruik: Af en toe gebruiken voor het effect, de sfeer. Het hoort er altijd bij, het is een gewoonte
• Overmatig gebruik of gewenning: Als ik niet ondere invloed ben, voel ik me slecht
• Verslaving afhankelijkheid: Ik zit er vast, ik kan niet zonder

1. Het middel wordt vaak gebruikt in grotere hoeveelheden of langduriger dan de bedoeling was. 
2. Er is een persisterende wens of er zijn vergeefse pogingen om het middelgebruik te minderen of in de hand te houden 
3. Veel tijd wordt besteed aan activiteiten die nodig zijn om aan het middel te komen, te gebruiken of te herstellen van de effecten ervan 
4. Hunkering, sterke wens of drang tot alcoholgebruik (= craving criterium = nieuw)

5. Recidiverend middelengebruik met als gevolg dat de belangrijkste rol verplichtingen niet worden nagekomen op het werk, op school of thuis 
6. Aanhoudend middelengebruik ondanks persisterende of recidiverende sociale of interpersoonlijke problemen, veroorzaakt of verergerd door de effecten van het middel 
7. Belangrijke sociale, beroepsmatige of vrijetijdsactiviteiten zijn opgegeven of verminderd 

8. Recidiverend alcoholgebruik in situaties waarin dit fysiek gevaar oplevert 
9. Het alcoholgebruik wordt gecontinueerd ondanks de wetenschap dat er een persisterend of recidiverend lichamelijk of psychisch probleem is dat waarschijnlijk is veroorzaakt of verergerd door de alcohol

10. Tolerantie, zoals gedefinieerd door één van de volgende kenmerken: a. Behoefte aan een duidelijk toegenomen hoeveelheid  alcohol om een intoxicatie of het gewenste effect te bereiken b. Een  duidelijk verminderd effect bij voortgezet gebruik van dezelfde  hoeveelheid alcohol 
11. Onttrekkingssymptomen, zoals blijkt uit minstens één van de  volgende kenmerken a. Het kenmerkende onthoudingssyndroom van alcohol b. Alcohol wordt gebruikt om onttrekkingssymptomen te  verlichten of te voorkomen

• Lager opleidingsniveau
• Geen werk
• Meer gebruik
• Frequenter gebruik na terugval

• Vrouw
• Hogere leeftijd
• Later beginnen ne kortere duur
• Meer hulpbronnen: partner, SES, zelfeffectiviteit, sociaal kapitaal
• Minder vermijdende coping
• Minder life events

• Lichamelijk
  • Verhoogde kans op hart- en vaatziekten
  • Bepaalde vormen van kanker en ziekten aan het maagdarmsysteem
  • Chronische ontstekingsreacties door het hele lichaam
  • Leverschade
  • Onttrekking (insulten)traumatisch letsel (vallen) bij intoxicatie
  • Voedingsproblematiek (zie Wernicke-Korsakov syndroom)
• Neurale
  • Alcoholische encefalopathie: volumeverlies, met name in de frontaalkwab, atrofie en witte stof schade. Herstel hiervan is mogelijk na abstinentie
• Cognitief
  • Executieve functies (frontaal functie)
  • Sociale cognitie (frontaal functie)
  • Werkgeheugen (frontaal functie)
  • Visueel-ruimtelijke functies
  • Episodisch geheugen

• Wernicke Encefalopathie (stadium I): Symptomen zijn verwardheid/delier, loopproblemen, oog bewegingsproblemen. De mate van deze symptomen dienen als voorspeller voor de ontwikkeling van Korsakov
• Hoge doses thiamine injecties: kunnen worden toegediend om ontwikkeling tot Korsakov tegen te gaan. Wordt echter vaak niet onderkend door de (para)medische behandelaar
• Korsakov: In dit stadium is neurologische schade niet meer te herstellen. Onder andere aan de corpora mamillaria, thalamus, contricaal (frontaal) en wellicht de hippocampaal. Deze schade lijkt niet zozeer door de alcohol te komen maar meer door het vitamine B1 (thiamine) tekort.

• Dietary deficiencies
• Oculomotor abnormalities
• Cerebellar dysfunction
• Either an altered mental state
• or Mild memory impairment

• Bariatrische chirurgie: maagverkleining zorgt voor een verstoord voedingspatroon, minder goede opname, onvoldoende vitamines etc. Door de jaren heen loopt het aantal gevallen waarmee dit het geval was toe 
• Hyperemesis Gravidarum
• Kanker
• Obesitaschirurgie
• Hongerstaking
• Frisdrank Dieet
• Depressie
• Ziekte van Crohn/colitis
• Schizofrenie
• Anorexia nervosa
• Babyvoeding zonder thiamine

• Voorheen werd Korsakov gezien als een geheugenstoornis en dementie een stoornis over meerdere domeinen
• Momenteel wordt Korsakov gezien als problemen met geheugen, executief functioneren en andere specifieke problematiek. Dementie is over meerdere domeinen en ernstiger
• Het verschil is oa in het beloop. Er is een duidelijke periode van verwardheid en/of motorische problemen (Wernicke Encefalopathie) die te ondersteunen is met MRI. Hierbij wordt gekeken naar voorafgaande alcoholproblematiek maar ook afwijkende voedingspatronen. 
• Bij Wernicke Korsakov Syndroom is weinig tot niets bekend over progressie van neurale schade over de jaren terwijl bij de ziekte van Alzheimer de deformatie van het brein toeneemt over de tijd

• Geheugenstoornissen: lijken met name het expliciete, declaratieve geheugen te betreffen. Impliciete nondeclratieve geheugenvermogen lijken relatief gespaard
  • Anterograde amnesie: onvermogen nieuwe informatie bewust op te nemen
  • Retrograde amnesie: onvermogen oudere informatie en voorvallen bewust terug te halen
  • Confabulatie: vertellen van (meestal bizarre) verhalen die niet gebeurt zijn, een soort vals geheugen
  • Foutloos leren: veel beproefde geheugen revalidatiemethode waarbij patiënten nieuwe vaardigheden leren door veel te oefenen maar bij het oefenen geen fouten kunnen maken. Fouten kunnen namelijk als storend signaal in het geheugen terechtkomen. 
• Executieve problemen: controle, planning, monitoring, doelbewust handelen. Heeft te maken met het prospectief geheugen
• Verminderde sociale cognitie: Sociale interacties verlopen moeizamer en er is vergrootte eenzaamheid. 

• Milde achteruitgang op vorige cognitie: onder andere werkgeheugen; visueel-ruimtelijke functies

• Veel psychiatrische co-morbiditeit
• Verhoogde agressie en agitatie. Dit komt oa door verminderd ziekte-inzicht
• Vaak apathie en depressie 

• Wat component: inhoud van de voorgenomen actie. Vergt episodisch geheugen
• Waar component: tijd of omstandigheden waarin je de actie moet uitvoeren. Vergt executieve functies en monitoring