Hoorcollege 1 Klinische Neuropsychologie 2023 Universiteit Utrecht

Hoorcollege 1: introductie klinische neuropsychologie

Historische geschiedenis:

• Het is een vrij jong vakgebied (jaren 70’ vorige eeuw). Echte stamt het nadenken over de hersenen en mentale functies als uit de klassieke oudheid, een aantal opvattingen waren:
• Hippocrates: hersenen spelen belangrijkste rol 
• Artisoteles: hart is zetel van de ziel 
• Celtheorie 
• Decartes (1596-1650): ziel in pijnappelklier/epifyse

Na verloop van tijd werd er meer aan lokalisatie en gevalsbeschrijving gedaan:

• Gall (1785-1828): de buitenzijde van de hersenen (cortex). Hij maakte hiervan als het ware een map, waarop hij verschillende functies aan verschillende delen van de cortex toewees.
• Phineas Gage (1848): had een beschadiging aan de prefrontale cortex, wat leidde tot problematiek omtrent impulsiviteit en emotieregulatie. 
• Broca (1828-1880): Beschreef patiënt Tan die een beschadiging had in het broca gebied, hierdoor had hij geen spraakproductie (kon alleen Tan zeggen), maar had wel taalbegrip
• Wernicke (1848): beschreef een patiënt met een beschadiging in het wernicke gebied, waarbij het tegenovergestelde beeld zal dan bij Broca. 

Meer actuele geschiedenis:

• Voorheen was dit vooral een vakgebied bij neurologen en psychiaters. Sinds WOII is in toenemende mate een vakgebied van psychologen 
• 1967: oprichting International Neuropsychological Society 
• 1976, eerste editie Neuropsychological Assessment, Lezak 
• Vanaf 1980; locatie van hersenbeschadiging kan worden vastgesteld 
• 1970 Nederlandse Vereniging voor Neuropsychologie

Experimentele psychologie: Objectieve, gestandaardiseerde methoden voor kwantitatieve metingen van cognitieve functies, individuele verschillen en normgroepen.

Eerste testen: Werden vooral ontwikkelde voor het voorspellen van schoolsucces of geschiktheid voor militaire dienst.Ontwikkeling eerste neuropsychologische tests o.a. door Benton en Warrington 
vb Binet (1857): ontwikkelde de eerste intelligentietest. 

Neuropsychologisch onderzoek: belangrijk om de gevolgen van de hersenbeschadiging in kaart te brengen

• Geen 1 op 1 relatie: Een beschadiging in een hersengebied hoeft niet perse uitval van de bijbehorende functie aangeschreven te worden. 
• Netwerkmodellen: Er ontstaat ook uitval als er een beschadiging is in de een hersengebied, waardoor ook achterliggende gebieden minder goed kunnen functioneren

Luria: integratie van zowel holistische als lokalisatie theorieën. Hersenen zijn als geheel verantwoordelijk voor gedrag, maar er zijn wel gelokaliseerde deelfuncties te onderscheiden 

Doorloop tot een klinische neuropsycholoog

• Master neuropsychologie
• 2 jarige opleiding tot gezondheidspsycholoog
• 4 jarige opleiding tot klinische neuropsycholoog
• Big registratie
• Klinische neuropsychologie: bestudeert de relatie tussen hersenen en gedrag, bij gezonde mensen en bij patiënten. De klinisch neuropsycholoog is een science-practitioner (klinische praktijk en wetenschappelijk onderzoek)

Werkvelden van de klinische neuropsycholoog en voorbeeldcasussen

• Ziekenhuis: man, 68 jaar, CVA links temporaal doorgemaakt, opgenomen op de kliniek, komt verward over, aanwijzingen voor cognitieve stoornissen? Verantwoord om naar huis te gaan?
• GGZ: vrouw, 45 jaar, al jaren bekend met depressies, tevens sprake van persoonlijkheidsproblematiek. Recent gevallen van trap. Kunnen de cognitieve klachten toegeschreven worden aan psychiatrische beeld of aan hersentrauma? 
• Revalidatie: man, 38 jaar, bekend met hersentumor links frontaal, enkele maanden na operatie nog veel last van prikkels, vraagt zich af of werkhervatting mogelijk is. Is er sprake van cognitieve stoornissen? Vaak multidisciplinair! 
• Langdurige zorg: vrouw, 72 jaar, bekend met FTD, woont in verpleeghuis, wordt vaak boos bij verzorging. Kunnen we gedrag begrijpen? Zijn er omgangsadviezen voor het personeel?
• Forensische zorg:  man, 47 jaar, meerdere ernstige misdrijven begaan. Is patiënt toerekingsvatbaar? Wat is het intelligentieniveau? Zijn er aanwijzingen voor cognitieve stoornissen die mee hebben kunnen spelen bij het begaan van de misdrijven? 

N=1: Wetenschappelijke methode toepassen op het individu 

• Hypotheses formuleren: medisch dossier. Wat verwacht je van het cognitief functioneren
• Literatuur review 
• Studie design: opstellen testbatterij. Welke testen wil je gebruiken voor het in kaart brengen van de cognitieve functioneren en het verwerpen/bevestigen van vooropgestelde hypotheses
• Dataverzameling: testonderzoek afnemen 
• Conclusie

Neuropsychologisch onderzoek: bestaat uit Vraagstelling, Dossieronderzoek. Hypotheses, Anamnese(zelfrapportage)/heteroanamnese(rapportage door anderen), Testonderzoek, Observaties, Conclusies en Adviezen. Is dus een compleet hypothese toetsend diagnostisch model/cyclus dat je doorloopt.
voorbeeld figuur van Rey: Er wordt gevraagd een complex figuur eerst na te tekenen terwijl ze het voorbeeld er naast houden. Vervolgens wordt er na een halfuur gevraagd het figuur uit herinnering te hertekenen.

zaken die komen kijken bij testen:

• Test hertestbetrouwbaarheid 
• Validiteit: Meet de test wat je beoogt te meten? 
• COTAN
• Stoorfactoren: Beïnvloeden de testprestatie, maar vallen niet binnen meetpretentie van de test. Omvat zaken zoals Visusproblemen, gehoorproblemen, Pijnklachten, Vermoeidheid en Spanning 
• Onderpresteren of overrapportage: Kan onbewust of bewust voorkomen. Door extern belang of anosognosie (afwezigheid van ziekte inzicht). Kan leiden tot afname van prestaties validatie taken (balans tussen sensitiviteit en specificiteit, onder kansniveau)  
• Afzetten tegen normgegevens: in welk percentiel scoort de patiënt en welke uniforme labels horen hierbij er zijn 7 verschillende universele labels die gehanteerd kunnen worden. 
• Crossculturele verschillen: niet dezelfde testen kunnen gebruikt worden bij verschillende culturele achtergronden. 

• Psycho-educatie 
• Cognitieve gedragstherapie 
• Relatie en systeemtherapie 
• Acceptance and commitment therapy (ACT)
• Errorless learning: meestal wordt leren gedaan middels trial and error. Bij geheugenproblemen gaan de errors infereren met het leren. Bij deze behandeling worden errors dus voorkomen tijdens het leerproces om dit te voorkomen.