10. Wat is de verhouding tussen aansprakelijkheid en draagplicht?

Diegene die kan worden aangesproken tot het verrichten van een prestatie noemen we ‘aansprakelijk’. Dat kan bijvoorbeeld uit hoofde van onrechtmatige daad, uit hoofde van een contract of enkel op grond van huwelijksvermogensrecht zoals art. 1:85 of 1:102 BW. Met ‘aansprakelijkheid’ is nog niet gezegd ten laste van wiens vermogen de vereiste prestatie uiteindelijk moet komen. Daarop ziet de ‘draagplicht’. Neem een in wettelijke gemeenschap van goederen getrouwde echtgenoot die een auto koopt. Hij is ten opzichte van de verkoper aansprakelijk voor de betaling van de koopprijs en zijn echtgenote niet. De schuld die ontstaat valt echter in de huwelijksgemeenschap en valt daardoor onder de draagplicht van beide echtgenoten gezamenlijk.

10.1. Hoe werken uitwinning en verhaal?

Op grond van art. 1:96 lid 1 BW kunnen voor een schuld van een echtgenoot, ongeacht of deze in de huwelijksgemeenschap valt, zowel de goederen van de gemeenschap als zijn eigen goederen worden uitgewonnen. Er is een verschil tussen uitwinning en verhaal. Een schuldeiser wiens vordering niet wordt voldaan kan verhaal zoeken op het gehele vermogen van de schuldenaar. Voordat dit verhaal kan plaatsvinden, moeten deze vermogensbestanddelen eerst te gelde worden gemaakt. Dat heet uitwinning. Alle tot het vermogen van de echtgenoot-schuldenaar behorende goederen zijn vatbaar voor uitwinning op grond van art. 3:276 BW en art. 1:96 lid 1 BW. Als het eigen vermogen van de echtgenoot niet groot genoeg is om de schuld te voldoen en deze schuld kwalificeert als een gemeenschapsschuld, dan kan de schuldeiser deze ook op de gemeenschap verhalen ex art. 1:96 BW.

Het nieuwe art. 1:96 lid 3 BW beperkt het verhaal van eigen schulden die zijn ontstaan voor het huwelijk op goederen van de huwelijksgemeenschap, dit verhaal is nu beperkt tot de helft van de opbrengst van de uitgewonnen goederen. De andere helft komt ten goede aan het vermogen van de echtgenoot van de schuldenaar. Deze echtgenoot kan ook voorkomen dat het uitgewonnen goed wordt verkocht aan een derde, door deze zelf te kopen en op te nemen in diens eigen vermogen.

Eventueel faillissement van een van de echtgenoten heeft geen ontbinding van de gemeenschap of faillissement van de andere echtgenoot tot gevolg. Wel kan de hele gemeenschap worden uitgewonnen bij faillissement van een van de echtgenoten. De eigen schulden kunnen slechts tot aan de helft van de opbrengst van de goederen worden verhaald, gemeenschapsschulden tot de gehele opbrengst.

46.1. Wat houdt de nieuwe wettelijke gemeenschap in?

Bij wet van 1 januari 2018 is de omvang van de wettelijke gemeenschap beperkt. De gemeenschap omvat nog steeds goederen en schulden, waartoe echtgenoten gezamenlijk gerechtigd zijn. Ook boedelmenging, het samenvloeien van twee vermogens tot één gemeenschappelijke, is nog steeds mogelijk.

Op grond van art. 1:94 lid 2 BW vallen de volgende baten in de wettelijke gemeenschap: i) alle goederen die al voor het ontstaan van de gemeenschap aan de echtgenoten gezamenlijk toebehoorden, ii) alle overige goederen die de echtgenoten sinds het ontstaan van de gemeenschap afzonderlijk of gezamenlijk hebben verkregen, op enkele uitzonderingen na.

Goederen die aan de echtgenoten gezamenlijk toebehoren vóór het huwelijk (een woning bijvoorbeeld) vallen dus in de wettelijke gemeenschap na het huwelijk. Dat kan nadelig zijn voor schuldeisers. Een schuldeiser van A kan, voordat de huwelijksgemeenschap ontstaat, een schuld verhalen op de helft van de door A en zijn toekomstige echtgenoot B gemeenschappelijk bezeten woning. Na het ontstaan van de huwelijksgemeenschap kan de schuldeiser deze schuld verhalen op de helft van de huwelijksgemeenschap en moet de schuldeiser mogelijk concurreren met schuldeisers van echtgenoot B. Vgl. art. 61 Faillisementswet (FW).

Bij registergoederen is het makkelijk om vast te stellen of ze wel of niet gemeenschappelijk zijn en daarom wel of niet in de huwelijksgemeenschap vallen, maar bij roerende zaken is dat anders. Daarom geldt voor roerende zaken het bewijsvermoeden dat ze gemeenschappelijk zijn. Een echtgenoot kan tegenbewijs leveren dat dat niet zo is.

De huwelijksgemeenschap omvat qua lasten: i) alle voor het ontstaan van de gemeenschap ontstane gemeenschappelijke schulden, ii) alle schulden met betrekking tot goederen die al voor het ontstaan van de gemeenschap van de echtgenoten gezamenlijk waren, iii) alle tijdens het bestaan van de gemeenschap ontstane schulden.

46.2. Wat is ‘een redelijke vergoeding voor kennis, vaardigheden en arbeid’?

Inkomsten uit arbeid vallen in de huwelijksgemeenschap. Het vermogen dat ontstaat door het niet uitgeven van de inkomsten uit arbeid is dan ook gemeenschappelijk. Als een echtgenoot vanuit zijn eigen vermogen een onderneming drijft, ligt dat iets ingewikkelder. Op grond van art. 1:95a lid 1 BW komt dan ten bate van de gemeenschap ‘een redelijke vergoeding voor de kennis, vaardigheden en arbeid die een echtgenoot ten behoeve van die onderneming heeft aangewend, voor zover een dergelijke vergoeding niet al op andere wijze ten bate van beide echtgenoten komt of is gekomen.’  

46.3. Welke goederen zijn van de nieuwe huwelijksgemeenschap uitgezonderd?

Op grond van art. 1:94 lid 2 BW zijn van de gemeenschap uitgezonderd: i) goederen die krachtens erfopvolging of schenking zijn verkregen, ii) pensioenrechten op grond van de Wet verevening pensieonrechten bij scheiding of nabestaandenpensieon, iii) een aantal naderbepaalde erfrechtelijke rechten, zoals die van de legitieme portie (art. 4:63).

Tot het eigen vermogen van een echtgenoot behoren ook de in lid 5 en 6 bepaalde goederen, alsmede goederen die een echtgenoot anders dan om niet verkrijgt als de tegenprestatie bij de verkrijging van dat goed voor meer dan de helft ten laste van zijn eigen vermogen komt ex art. 1:95 lid 1 BW. Tot slot kunnen ook nog aangebrachte goederen en goederen verkregen ex art. 1:96 lid 3 BW hiertoe behoren.

46.4. Welke schulden zijn van de nieuwe wettelijke gemeenschap uitgezonderd?

Op grond van art. 1:94 lid 7 BW zijn van de gemeenschap uitgezonderd: i) schulden betreffende van de gemeenschap uitgezonderde goederen, ii) schulden die behoren tot een nalatenschap waartoe een van de echtgenoten is gerechtigd, iii) schulden uit giften die zijn gedaan door een echtgenoot, alsmede gemaakte bedingen en aangegane omzettingen ex. art 4:126 lid 1 en 2 BW. Ook schulden die op bijzondere wijze verknocht zijn aan een echtgenoot vallen buiten de gemeenschap, voor zover de verknochtheid zich daartegen verzet (1:94 lid 5 BW).

46.5 Welke goederen en schulden zijn van de oude wettelijke gemeenschap uitgezonderd?

Voor alle wettelijke gemeenschappen die zijn ontstaan voor de wetswijziging van 1 januari 2018 geldt nog het oude regime. Art. 1:94 lid 2 (oud) bepaalt: ‘De gemeenschap omvat, wat haar baten betreft, alle goederen der echtgenoten, bij de aanvang van de gemeenschap aanwezig of nadien, zolang de gemeenschap niet is ontbonden, verkregen, met uitzondering van’: 1) goederen ten aanzien waarvan bij uiterste wilsbeschikking van de erflater of bij de gift is bepaald dat zij buiten de gemeenschap vallen (lid 2 sub a); 2) pensioenrechten waarop de wet verevening pensioenrechten bij scheiding van toepassing is, alsmede met die pensioenrechten verbonden rechten op nabestaandenpensioen (lid 2 sub b); 3) rechten op het vestigen van vruchtgebruík ex art. 4:29 en 4:30 BW, vruchtgebruik dat op grond van die bepalingen is gevestigd, alsmede datgene dat wordt verkregen op grond van art. 4:34 BW (lid 2 sub c); 4) goederen die aan een van de echtgenoten op bijzondere wijze verknocht zijn: deze vallen slechts in de gemeenschap voor zover die verknochtheid zich hiertegen niet verzet (lid 3); 5) vruchten van goederen die niet in de gemeenschap vallen (lid 4); 6) datgene wat wordt geïnd op een vordering die buiten de gemeenschap valt, alsmede een vordering tot vergoeding die in de plaats van een eigen goed van een echtgenoot treedt. Daaronder valt een vordering ter zake van waardevermindering van een dergelijk goed (lid 4).

Daarbij komen ook nog: 7) een goed dat een echtgenoot anders dan om niet verkrijgt als het bij de verkrijging voor meer dan de helft van de tegenprestatie ten laste van zijn eigen vermogen komt (art. 1:95 lid 1 BW); en 8) het aandeel in een vennootschappelijke gemeenschap zoals die kan bestaan bij een personenvennootschap.

Op grond van art. 1:94 BW zijn van de gemeenschap de volgende schulden uitgezonderd: i) schulden die aan een echtgenoot op bijzondere wijze zijn verknocht, vallen alleen in de gemeenschap voor zover die verknochtheid zich daar niet tegen verzet, ii) schulden betreffende van de gemeenschap uitgezonderde goederen, iii) schulden uit giften, gemaakte bedingen en aangegane omzettingen ex art. 4:126 lid 1 en 2 sub a en c BW.