Jonge migranten en vroegtijdig schoolverlaten

Tweede-generatie migranten verlaten vaak vroegtijdig de middelbare school en hebben hierdoor een grotere kans om door de arbeidsmarkt en de rest van de samenleving buiten gesloten te worden.

Hier zijn meerdere redenen voor te vinden:

1. De kwalificaties die men nodig heeft om tot de arbeidsmarkt toe te kunnen treden zijn veranderd.

2. Het blijkt lastig om het opleidingsniveau van de desbetreffende migranten omhoog te krijgen.

3. Het bestaan van gesegregeerde gemeenschappen helpt niet mee.

4. Er is sprake van discriminatie op de arbeidsmarkt.

5. Migranten maak vaak gebruik van ineffectieve zoekstrategieën, als het gaat om het vinden van een baan.

Een nadere analyse van dit onderwerp komt voort uit de ontdekking dat de verwachte (geleidelijke) integratie van migranten feitelijk niet plaats heeft plaatsgevonden. Daarnaast lijken migranten steeds meer weg te zakken in de onderste lagen van de samenleving en hebben veel van hen te kampen met armoede. Economische integratie met behoud van eigen normen en waarden zou daarvoor een oplossing kunnen zijn. Net als in Amerika gaat het met het overgrote deel van de migranten goed maar er is echter ook een groep die minder succesvol is. Deze groep lijkt steeds verder achtergesteld te worden wat in sommige gevallen resulteert in criminaliteit.

Een interessant onderwerp om verder onderzocht te worden dus, zeker op dit moment nu er bij zowel de regering als bij de bevolking het idee heerst dat de integratie van migranten geheel mislukt is. Daarbij komt nog dat van de vroegtijdig schoolverlaters in Nederland een groot deel bestaat uit 'migrantenjeugd'. Het percentage migranten onder de vroegtijdig schoolverlaters is namelijk groter dan het percentage migranten onder de jongerenpopulatie. Dit lijkt mensen er alleen maar meer van te overtuigen dat alle migrantenjeugd problemen met zich meebrengt en niet voldoende participeert in de samenleving. Vroegtijdig schoolverlaten lijkt gezien te worden als de bevestiging dat de integratie mislukt is. Deze opvatting lijkt het probleem echter eerder te vergroten dan te verkleinen. Het is daarom ook van belang dat de overgang van school naar werk goed bekeken wordt.

De etnische diversiteit in Nederland is groot, te groot om in dit artikel geheel te bespreken. Vandaar dat het voornamelijk gericht zal zijn op de vier hoofdgroepen migranten, Marokkanen, Turken, Surinamers en Antilianen. De algemene sociaal-economische positie van deze groepen is niet bepaald gunstig. De allochtone jongeren zijn minder hoog opgeleid dan de autochtone jongeren, hebben een hoger percentage vroegtijdig schoolverlaters, hogere werkeloosheid en hun positie op de arbeidsmarkt is kwetsbaar. De positie van de migrantenjeugd lijkt grotendeels te verklaren door het relatief lage opleidingsniveau van de ouders.

Opleidingsniveau en vroegtijdig schoolverlaten

Er valt een verschil te ontwaren tussen het opleidingsniveau van de allochtone jeugd en de autochtone jeugd. Dit verschil lijkt al aanwezig bij het afronden van de basisschool. Zo heeft de migrantenjeugd gemiddeld één tot twee jaar achterstand als het gaat om taal en rekenen, wat mede tot gevolg heeft dat zij gemiddeld een lagere vorm van middelbaar onderwijs zullen gaan volgen. De aantallen vroegtijdige schoolverlaters zijn bijna twee keer zo hoog onder migranten als onder autochtone jongeren. Het verschil in opleidingsniveau tussen allochtone en autochtone jongeren is daarentegen de afgelopen jaren wel afgenomen. Op de lange termijn betekent dit dat steeds meer migrantenjongeren in het bezit komen van de kwalificaties die nodig zijn om toe te kunnen treden tot de arbeidsmarkt. Daarnaast zijn er steeds meer migrantenjongeren die hoger onderwijs genieten. Binnen de deelpopulatie migrantenjeugd nemen de verschillen echter toe. Er lijkt een steeds duidelijker onderscheid gemaakt te kunnen worden tussen succesvolle migranten en minder succesvolle migranten.

De overgang van school naar werk

Doordat het vroegtijdig verlaten van de middelbare school negatieve gevolgen met zich meebrengt voor de latere mogelijkheden op de arbeidsmarkt heeft de Nederlandse overheid besloten om een startkwalificatie in te stellen. Een startkwalificatie is een diploma op het niveau van havo, vwo, mbo 2 of hoger. Met een startkwalificatie heeft een jongere meer kans op een baan. Onder jongeren met een startkwalificatie is de werkloosheid lager dan onder jongeren zonder zo'n kwalificatie.

Bestaande gegevens over vroegtijdige schoolverlaters

Er zijn een aantal dingen waar je tegenaan loopt als je op zoek gaat naar de exacte cijfers betreffende vroegtijdig schoolverlaten:

1. De data betreffende voortijdig schoolverlaters zijn over het algemeen incompleet. Het idee is, dat scholen deze cijfers doorgeven aan het RMC (Regional Report and Coördination Points). Dit gebeurt echter niet op regelmatige basis en de doorgegeven cijfers zijn vaak niet precies. Een reden hiervoor is dat scholen afgerekend kunnen worden op het aantal vroegtijdig schoolverlaters, wat hun reputatie zou kunnen schaden.

2. Er worden verschillende definities gehanteerd, waardoor het lastig is om de gevonden cijfers met elkaar te vergelijken. Zo kijkt de ene onderzoeker naar jonge mensen tussen de 12 en 22, terwijl de ander zich richt op de leeftijdscategorie 18 tot 24 jarigen. Inmiddels is men opzoek gegaan naar een nieuw en hopelijk preciezer meetinstrument.

Ondanks dat de aantallen verschillen per bron valt er wel een algemeen profiel van de gemiddelde vroegtijdige schoolverlater samen te stellen. Zo zijn het vaker jongens dan meisjes en komt het voornamelijk voor onder de 17- en de 18-jarigen. Tevens blijkt dat de gemiddelde 'drop-out' al een achterstand had, wat betreft zijn of haar schoolwerk, voor hij of zij besloot te stoppen. Bovendien komen deze jongeren vaak uit achterstandswijken, waar veel mensen in de bijstand zitten en waar veel migranten wonen. Daarnaast is het aantal schoolverlaters twee keer zo groot in de stedelijke gebieden als op het platteland en dan met name in de stedelijke gebieden waar relatief veel armoede heerst.

Tot slot kunnen ook de familieomstandigheden van een scholier invloed hebben op de uiteindelijke beslissing om te stoppen met school voor het behalen van het diploma. Denk hierbij aan eenoudergezinnen of jongeren die zelf al `ouder` zijn.

Er is aanvullend onderzoek gedaan naar jongeren die in de risicogroep vallen en dus een grotere kans hebben op non-participatie. Dit houdt in dat zij zowel niet werken als niet naar school gaan. Oftewel niet deelnemen aan de samenleving. In deze categorie vallen jongeren die geen enkel diploma hebben behaald, deze groep wordt ook wel de prioritaire groep genoemd. Van het totale aantal vroegtijdige schoolverlaters valt ongeveer 35% (in 2005) in de categorie migrantenjongeren. Dit percentage ligt beduidend hoger dan het percentage migrantenjongeren onder de totale jongerenpopulatie. Dit percentage is wel gedaald ten opzichte van 2004 (41%). Alleen kijkend naar het percentage migranten in de prioritaire groep daarentegen schetst een iets minder gunstig beeld. Bovendien wordt er een onderscheid gemaakt tussen schoolverlaters die in een risicocategorie vallen en non-problematische schoolverlaters.

Schoolverlaters in de risicocategorie lopen zowel binnen als buiten de school vaker tegen problemen aan wat het lastig maakt om naar school te blijven komen. Non-problematische schoolverlaters daarentegen zijn scholieren die andere verplichtingen hebben en daarom geen zin meer hebben om naar school te blijven gaan. Stoppen is voor deze groep dus een bewuste keuze. Ten derde is er een groep jongeren die niet over de vereiste startkwalificatie beschikt, daarnaast niet werkt en niet wil werken en ook niet ingeschreven staat bij het UWV. Dit maakt het lastig om een goed beeld te krijgen van het precieze aantal, al lijkt dit aantal redelijk stabiel te zijn. Tot slot zijn er de jongeren die al voor langere tijd, langer dan 6 maanden, werkloos zijn.

Overschatting

Er zijn veel discussies gaande over het onderwerp, maar is het wel daadwerkelijk zo'n groot probleem als men denkt ? Uit onderzoek is gebleken dat een startkwalificatie niet per definitie een voorwaarde is voor het vinden van werk. Veel vroegtijdig schoolverlaters hebben dan ook gewoon een baan gevonden. Het niet in het bezit zijn van een schooldiploma lijkt dus helemaal niet zo'n groot obstakel als het gaat om het vinden van werk. Het behalen van je schooldiploma is geen voorwaarde voor het vinden van werk maar een uitbreiding van je mogelijkheden. Werk lijkt juist een integrerende functie te hebben in het leven van een 'drop-out'. Om te voorkomen dat het probleem overschat wordt dienen de eigenschappen van de groep jongeren zonder kwalificaties verder geanalyseerd te worden. Deze groep is namelijk niet homogeen. Er dient een verschil gemaakt te worden tussen jongeren die hun diploma niet kunnen behalen als gevolg van hun sociale omstandigheden en jongeren die niet beperkt worden door hun omgeving.

Daarnaast lijkt het vroegtijdig stoppen met school een beslissing gebaseerd op een combinatie van push- en pullfactoren. Zo hebben bedrijven de laatste jaren de neiging om jongeren net voordat zij hun opleiding afgerond hebben een baan aan te bieden, dit wordt ook wel 'green picking' genoemd. Al is dit natuurlijk wel afhankelijk van de economische situatie waarin het land zich verkeerd.

Wanneer er weinig banen beschikbaar zijn zal de scholier er sneller voor kiezen om zijn of haar opleiding af te maken dan wanneer de banen voor het oprapen liggen. Veel vroegtijdige schoolverlaters halen veel voldoening uit hun huidige baan en hebben geen spijt van hun beslissing om vroegtijdig te stoppen. Stoppen met school, voor het behalen van een diploma, hoeft dus helemaal geen problematische gevolgen te hebben voor je kansen op de arbeidsmarkt.

Onderschatting

Het is daarentegen ook mogelijk dat het aantal vroegtijdige schoolverlaters de afgelopen jaren is onderschat. Zo is het aantal sterk afhankelijk van de manier waarop je het berekent. Neem je alleen de nieuwe schoolverlaters mee in je berekening of ook de al eerder gestopte die het nieuwe jaar weer besluiten om niet te komen? Tel je deze groep jongeren er namelijk nog bij op dan neemt het aantal nog veel verder toe. Daarnaast is er wel een kleine daling te zien in het aantal vroegtijdige schoolverlaters maar deze afname is minimaal en lang niet voldoende om aan de Europese standaarden te voldoen.

Dit zou betekenen dat het een vrij hardnekkig probleem is dat lastig bestreden kan worden. Ten slotte moet er rekening gehouden worden met het feit dat de verhouding tussen kwalificaties en werk sterk afhankelijk is van de economische situatie. Wanneer het wat minder gaat met de economie raken de mensen zonder kwalificaties namelijk als eerste hun baan kwijt. Dit betekent dat de mensen die in deze categorie vallen een kleinere kans hebben op duurzame arbeidsparticipatie. Oftewel het aantal 'drop-outs' is afhankelijk van de economische ontwikkelingen, het opleidingsniveau van een persoon, de sociaal-economische status van een persoon en de persoonlijke en sociale problemen waar een persoon mee te kampen heeft.

Van school naar werk

In 1996 werd de norm van de startkwalificaties ingevoerd in het praktijkonderwijs met als doel de leerweg te flexibiliseren en te individualiseren en het aantal vroegtijdig schoolverlaters terug te dringen. Het nieuwe onderwijssysteem bevat meer theoretische elementen wat niet bij iedereen even goed ontvangen is. Het behalen van het schooldiploma lijkt moeilijker geworden wat het aantal vroegtijdig schoolverlaters juist heeft doen toenemen. Leerprestaties worden tegenwoordig vertaald naar competenties, zowel professionele als sociale competenties. 'Harde' en 'zachte' vaardigheden. Deze nieuwe benadering wordt ook wel het 'nieuwe leren' genoemd. Leerlingen dienen zowel zelfstandig als in groepsverband te kunnen werken en docenten dienen zich op te stellen als een soort coaches. Er komt echter steeds meer naar voren dat deze manier van leren het leerproces niet echt ondersteund. Zeker voor de migrantenjeugd lijkt deze nieuwe manier van leren nadelig te zijn aangezien hun culturele achtergrond hen niet heeft voorbereid voor deze mate van zelfbestuur. Een andere ontwikkeling die heeft plaatsgevonden in het praktijkonderwijs is dat de leerplicht is verlengd. Eerst waren jongeren verplicht om tot hun 16de naar school te gaan en inmiddels is deze leeftijd omhoog gegaan naar 18 jaar, tenzij hij of zij al eerder een diploma behaald heeft. Dit wordt ook wel de kwalificatie verplichting genoemd.

Alle jongeren tussen de 16 en 18 zijn dus verplicht om full-time naar school te gaan, indien zij niet in het bezit zijn van een basiskwalificatie, om zo hun basiskwalificatie alsnog te behalen.

Het bestrijden van schooluitval en werkeloosheid onder jongeren

Er vallen drie hoofdstrategieën te onderscheiden als het gaat om het bestrijden van schooluitval en werkeloosheid onder jongeren, namelijk:

1. De strategie van toezicht en verplichting.

2. De strategie die zich richt op het creëren van meer banen en stageplekken.

3. De strategie die zich bezig houdt met het hervormen van het praktijkonderwijs om het op deze manier beter aan te laten sluiten op het werkveld wat de mogelijkheden op de arbeidsmarkt voor de studenten zou moeten vergroten.

Doordat de nadruk constant wordt gelegd op het feit dat de migrantenjeugd de vaardigheden niet bezit die nodig zijn om mee te komen in het huidige schoolsysteem ga je bijna denken dat er misschien sprake is van een 'self-fulfilling prophecy'. Zou het kunnen dat de verwachtingen die men heeft de prestaties van de migrantenjeugd belemmeren?