Introductie

Salt en Stein maakten een model waarin de internationale migratie werd gezien als globale handel met legale en illegale kanten; een gesloten cirkel van betaald vervoer in mensen; een complex geïnstitutionaliseerd netwerk. Dit model is het beste wat er is over mensensmokkel, maar laat motieven anders dan winst maken buiten zicht. De ervaringen en ideologie van smokkelaars wordt niet meegenomen. In dit artikel wordt smokkel gezien als alles waarbij immigranten worden geholpen ongezien de grens over te gaan. In dit paper wordt ingegaan op de rol van de migrant zelf, die dus niet als passief wordt gezien. Hoeveel invloed hebben ze zelf op het proces? Waarom beslissen ze dat ze willen migreren, en waarheen? Ook zal naar de interactie met de Nederlandse overheid gekeken worden, en de asielwetten in het speciaal.

Methodologie

Voor het artikel werden interviews gedaan met migranten uit Irak, Afrika en Rusland, en met NGO's die met migranten te maken hebben. De ondervraagden waren vooral asielzoekers. Ze werden ondervraagd door een onderzoeksassistent met dezelfde etniciteit, in een open sfeer. Er werd een biografische methode gevolgd: levensverhalen werden opgetekend.

Ongewone migratie naar Nederland

Er zijn 3 fases waarin Nederland heeft gereageerd op de aankomst van illegale migranten:

• verwelkomend

• stilzwijgend tolereren

• buitensluiten en uitzetten (sinds 1991)

Sinds de jaren '90 zijn steeds meer juridische maatregelen genomen, en worden illegale migranten steeds meer gezien als mensen die de mogelijkheden misbruiken. De angst voor het verliezen van sociale cohesie speelt een grote rol. Vanaf 2001 is de hoeveelheid asielaanvragen drastisch gedaald.

Het eerste rapport dat over mensensmokkel ging was in 1996, toen begon het dus echt een probleem te worden. De meeste asielzoekers in Nederland zijn gesmokkeld. Dit is waarschijnlijk meer geworden, en ook meer dan in andere Europese landen, dat weten we uit cijfers over visum-aanvragen. Er is een handel in visa, vooral in Turkije en Rusland.

Hoe beschrijven migranten hun smokkelaar?

Het meeste onderzoek naar smokkel is gedaan door criminologen en gaat over grote zaken. Hierdoor worden kleinere organisaties niet gezien. Sociologisch onderzoek gaat meer over de relatie tussen criminaliteit en staat en samenleving. Het gedeelde belang van smokkelaars en migranten zorgt voor een complex proces, anders dan het traditionele beeld van een actieve smokkelaar en passieve migrant. Uit eerder onderzoek bleek al dat veel migranten hoog opgeleid zijn.

Veel smokkelaars hebben een verleden van producten smokkelen, en zijn soms zelf gesmokkeld. Veel respondenten in dit onderzoek noemden hun smokkelaar geen smokkelaar, omdat ze zelf om hulp hebben gevraagd. Ze worden gezien als slechte gewelddadige mensen, maar vaak ook wel als gewone burgers die zelf ook geen alternatief hebben. Vanwege het gedeelde belang omschrijven veel migranten hun smokkelaar als dienstverlener.

Hoe komen migranten in contact met hun smokkelaar?

Vaak gebeurt dit via familieleden, vrienden of kennissen. Veel respondenten hadden hier niet met veel mensen over gepraat, vanwege hun angst betrapt te worden. Soms is het algemeen bekend waar smokkelaars te vinden zijn, zoals in vluchtelingenkampen. Vaak gaan er verhalen over 'goede' smokkelaars: die gaan goed met de klanten om, maken geen fouten, geven eten, rust, veiligheid, enz. Vaak doen migranten hun best iemand te vinden met een goede reputatie. Veel smokkelaars geven garanties, en veel soorten betalingsregelingen worden afgesproken om vertrouwen te wekken.

De beperkte mogelijkheden voor gesmokkelde migranten om hun bestemming te bepalen

Migranten zijn erg afhankelijk van hun smokkelaar, informatie over de eindbestemming klopt vaak niet. Ook kunnen ze dit vaak zelf niet kiezen. Veel migranten hadden een ander land verkozen boven Nederland, maar werden hier achtergelaten. Het liefst willen migranten naar Engeland, Scandinavië, Frankrijk, Canada of de VS. Veel migranten werden aangehouden op Schiphol (tussenbestemming) vanwege valse papieren, en vroegen toen maar asiel aan. De migranten worden ook heel vaak verkeerd geïnformeerd over alles. Vaak willen migranten gewoon naar Europa, en weten ze niets van de afzonderlijke staten. De informatie die ze hebben komt van kennissen en door het koloniale verleden. Factoren in de keuze zijn toegankelijkheid, complexe asielprocedures, historische en politieke banden tussen de landen, economische mogelijkheden, en algemene beelden van de landen.

Negatieve kanalisering is het effect dat smokkelaars vaak meer dan sociale netwerken bepalen waar de migrant terecht komt. Soms is er een onderhandelingsproces over de eindbestemming en de prijs, waar Nederland vaak de goedkoopste optie is. Mensen met meer geld hebben keuze, minder gevaarlijke routes, en tijd om zich te oriënteren.

Welke criteria bepalen de beslissingen van de smokkelaars?

De eindbestemming wordt gekozen aan de hand van vier factoren:

• het gemak waarmee migranten binnengebracht kunnen worden,

• of er vraag is voor een eindbestemming, dus waar de meeste mensen heen willen,

• of het smokkelen rendabel is,

• of er al connecties en netwerken met het land zijn.

Lang was Nederland een favoriete bestemming, vanwege weinig moeilijkheden en lage straffen.

De nieuwe vreemdelingenwet en smokkel naar Nederland

Vroeger was Nederland dus een populair smokkelland, zowel als eindbestemming als tussenbestemming. Dit komt ook door de goede infrastructuur. Tegenwoordig zijn er snelle asielprocedures (48 uur voor de eerste fase). Voor de smokkelaar is het belangrijk dat de asielzoeker niet direct terug wordt gestuurd, vanwege de reputatie. De ondervraging wordt vaak geoefend en migranten worden goed voorbereid. Inconsistenties kunnen desastreus zijn voor een migrant.

Sinds de nieuwe wet is het deel dat afgewezen wordt vergroot. Er zijn twee procedures: normaal en versneld. 40-45% gaat via een versnelde procedure, 87% werd afgewezen in 2002. Afgewezen asielzoekers moeten op eigen initiatief vertrekken. Als ze dit niet doen, worden ze opgepakt en gedeporteerd. Waarschijnlijk vanwege deze wet is Nederland een minder populaire bestemming geworden. Waarschijnlijk zorgt dit voor een stijging in Scandinavië.

Een andere optie om de autoriteiten te vermijden is ondergronds. Hierover is minder bekend. Soms wil een immigrant na een tijd weer verder reizen. Dit gebeurt dan met valse papieren met het vliegtuig of op de boot, vaak naar Engeland.

Conclusie

Niets is zeker, maar waarschijnlijk hebben nieuwe wetten in Nederland niets uitgemaakt voor het aantal smokkelaars. Wel weten we dat de meeste Nederlandse asielzoekers gesmokkeld zijn. Het model van Salt en Stein is goed maar statisch, er zijn veel verschillende overwegingen die de processen beïnvloeden. Er zijn drie basistypen interactie tussen de smokkelaar en de migrant:

• migranten kiezen de eindbestemming en de smokkelaar faciliteert

• de smokkelaar bepaalt vanwege verschillende motieven de eindbestemming

• er is onderhandeling tussen smokkelaar en cliënt.

Het is dus niet alleen georganiseerde misdaad, vertrouwen speelt een grote rol, migranten proberen zich echt te oriënteren en er is een gedeeld belang tussen smokkelaar en migrant. Veel migranten eindigen ergens anders dan gewenst, en komen in een sociaal isolement. Een tweede verhuizing is dan het gevolg, met alle risico's van dien.