Study Guide with article summaries for Emotion and Cognition at Leiden University - 2020/2021

Being able to regulate our emotions comes with a lot of advantages, like enhanced social functioning and maintaining mental health. Most emotions are elicited by the environment and are associated with different degrees of physiological arousal. This physiological effect is usually generated by the autonomic nervous system, which is divided in the sympathetic nervous system and the para-sympathetic nervous system. During times of stress, the sympathetic nervous system kicks in, resulting in, amongst others, an increase in heart rate. In periods during which relatively little stress is experienced, the para-sympathetic nervous system becomes more dominant and causes the heart rate to slow down. Changes between these two systems can occur rapidly and depends on the ability (or the flexibility) of the autonomic nervous system to alter the heart rate. This flexibility is also associated with emotion regulation.

Heart rate variability (HRV) is a measure used for assessing the interplay between the two subdivisions of the autonomic nervous system and represents the capacity for regulated emotional responding. HRV measures are derived from an estimated variation among different sets of temporally ordered interbeat intervals, as measured by an ECG. It is influenced by many factors, but the two most important factors are the influence of the autonomic nervous system on cardiac activity and secondly the autonomic nervous system regulation by the central autonomic network. Considering the first factor, the sympathetic nervous system has an excitatory influence on the heart beat and is mediated by neurotransmission of norepinephrine. The influence on the heart beat is relatively slow. The para-sympathetic nervous system is mediated by neurotransmission of acetylcholine and has a relatively quick influence on the heart rate. Breathing on its own has an influence on the heart rate as well. Breathing in produces an increase in heart rate, breathing out produces a decreased heart rate. This is entirely mediated by the para-sympathetic nervous system. When looking at the second factor, the central autonomic network supports regulated emotional responding by flexibility adjusting the bodily arousal according to situational demands. This network consists of the cortical, limbic and brainstem regions. The output of this network has a direct influence on the heart rate.

There are two important theories relating autonomic flexibility causally by HRV with regulated emotional responding. The first theory, the polyvagal theory, was introduced by Porges in 1997. Within this theory, human functions is understood in terms of acquired, genetically based characteristics that probably have aided in human survival or reproduction. According to this theory, the autonomic nervous system developed in three stages. First was a slow-responding, unmyelinated vagus nerve (the dorsal vagal complex) developed that caused people to freeze when threatened. After that, acquisition of the sympathetic nervous system caused people to be able to either fight or flight. Finally, a fast-acting myelinated vagus (ventral vagal complex) enables people to rapidly withdraw and reinstate the inhibitory influence on heart beat activity. It is said to mediate facial expression, listening and other social behaviours.

The second theory is the model of neurovisceral integration. This model relates emotional responding with HRV through a perspective of dynamical systems. All the processes involved in emotion (behavioural, cognitive and bodily) are considered subsystems of a self-organizing system. This model also views the central autonomic network as the commander of governing cognitive, behavioural and bodily elements into regulated emotion states by inhibiting other potential responses. HRV is therefore considered as a proxy for the ability of the central autonomic network to regulate emotional responses by inhibiting according to the context.

Both the polyvagal theory and the model of neurovisceral integration specify an important role for inhibition of autonomic arousal in emotional expression and regulation and maintain that HRV measures carry information about ones’ capacity for this aspect of regulated emotional responding. Differences between the two theories relate to the parts of the brain that are involved and the theoretical frameworks they rely on. The polyvagal theory relies on the evolutionary perspective, the model of neurovisceral integration on the dynamical systems perspective.

Studies have supported the associations between the HRV and regulated emotional responding, including coping. It is suggested that a higher HRV is associated with more adaptive coping strategies. Scientists using the model of neurovisceral integration state that anxiety disorders result from a breakdown in the inhibitory process of the central autonomic network, which causes a continual state of excessive worrying. Diminished HRV is associated with depressive states. This elicits the potential for clinical applications, including HRV biofeedback that might have positive results for mood and anxiety.

Introduction

It has been suggested in the past that animals can only experience a few emotions and that the biggest difference between animals and humans is that animals can’t experience mixed emotions. However, more recent observations made clear that animals are also able to experience mixed emotions. When researchers talk about emotions in animals, the emotions are usually put between quotations and functional labels are preferred above emotional labels. However, it is likely that when to human related species respond similarly under similar circumstances, the emotions behind the response is also similar.

Action response caused by emotions

From an evolutionary point of view, emotions are strongly connected to instincts. That is way it was thought that we would experience fear as a response to a proposed threat, which is associated with a flight instinct. The evolutionary point of view didn’t gain ongoing support. Researchers found that emotions are associated with an altered bodily state, such as an increased heart rate, preparing the body for the fight or flight response. This is also known as the emotional response system and proposes that emotions are not strictly predetermined. The elicited behaviours depends on the context, making it possible to seek the most appropriate response to the circumstances. Within this view, emotions are interfacing environmental challenges and optimal behavioural responses.

Cognitions

Studies have shown that it is impossible to separate emotions from cognitions, because the brain has no separate cognitive and emotional pathways. These pathways overlap because of the need to coordinate functions and processes that are closely linked. In studies with animals, it has long been debated whether or not emotion and cognition were separable. Previously it was thought it was not, seeing animals as unable to understand the intentions of others. Nowadays, the view that for example monkeys are able to imitate behaviour consciously is supported. Studies have found that monkeys perform worse in comparison to human children in Theory of Mind tasks and social cognition tasks, but it is questionable whether this is caused by an inability or because of non efficient tasks.

When thinking about emotions and cognitions, the latter usually are thought to have a superior position. This view raises questions on the matter if there is a hierarchy in the brain between cortical and subcorticol brain areas. However, emotions are for from refelxiive and can be ‘chosen’ in correspondence with the environment. Being able to decouple the stimulus and the response is seen as an adaptation in survival and is also seen in some primates. This supports the idea that some primates have impulse-control and are able to mask their initial emotions.

Showing emotions

Most emotions are visible in facial expressions, both in human, primates and other visually orientated mammals. Darwin was the first one to examine this subject. He tried to show that human facial expressions constitute a shared heritage of our species, have parallels with the expression of other animals and he wanted to provide a behavioural argument for evolutionary continuity. The expression of emotions seems to be species-typical, within the species it’s the same, but there is a difference between the species. Homology is a concept of tracing back the traits of different species to a common ancestor. In this view, facial expressions may have different meanings in different species through a motivational and functional recasting. Contrary to homology is analogy, when similar traits are independent products of similar environmental changes.

The basis of empathy

Emotion contagion, adopting the same emotion as the other, forms the basis of empathy. It is proposed that empathy rests on a perception-action mechanism, which provides the observer access to the internal state of the other through neural activation. Empathy is crucial in social life, by converging internal states it brings individuals together. This is also seen in some animal species, including mammals.

Emotion research with animals is still under a lot of criticism, because we are not able to know exactly what animals are feeling or experiencing. However, this is also true for humans. Most shared behaviour relies on the assumption that others understand us, but this is only an assumption that also holds that humans are capable of perceiving their own emotions correctly. Emotions can be separated into three levels of experience. The first level consists of unconscious emotions. The second level consists of represented or felt emotions and the third level are reflected-upon feelings. When dealing with emotions, humans usually refer to the third level, but this isn’t the entire picture. However, not knowing what animals feel or think doesn’t stop the observations that primates can respond in very similar ways to humans when they are in a situation that elicits emotions in humans. This may assumes similar feelings, but we can’t know for sure with the current technology and insights.

Humans are capable of using the facial expression and bodily signals of others to give meaning to their words and understand how they are feeling. Currently, social interaction in real life has been more and more replaced with social interaction through social media. Not being able to see someone during a conversation has an effect on how the content of the conversation is interpreted. Processing the emotions of others relies on a number of mental processes and has an effect on behaviour. Being able to assess emotions correctly is essential for mental health. During social interaction we pay attention to subtle changes in facial expression and bodily movements of our partner. These changes are mostly unconscious, creating a reliable source that enables us to feel what the other feels by emotion contagion (taking over someone’s emotions). Facial mimicry, adjusting our faces to our partner, is an important factor for emotion contagion. This occurs mostly at an unconscious state. Support from the routines we use in recognizing facial expressions is the ‘inversion effect’: we have more difficulties in recognizing emotions when the face is shown upside down. Social perception is used as a broader term to refer to impressions and beliefs on what the other person is feeling, based on their facial expressions and bodily reactions.

Previous studies on emotions mostly used static facial expression. This is not a good representation of the dynamic nature of facial expressions and takes away other important cues (like bodily signals) we commonly use for interpreting emotions. High arousal is usually accompanied by sweating, blushing and dilated pupils. Facial reddening (not to be confused with blushing), is associated with the perfusion of the skin with oxygenated blood. We use this as a cue for health, but also to signal emotionality. Someone with reddened cheeks is usually perceived as dominant or angry/aggressive. Blushing is another form of facial reddening, and is seen is shy or anxious people. How reddening of the face is interpreted by others, and how one can separate reddening from blushing is a topic for future research.

Although the entire face shows signals of someone’s internal state, the eye region is seen as most powerful. Both adults and children focus their attention on the eyes when communicating with others. Gaze-direction and eye blinks are used as relevant cues, but studies have yet been inconclusive on the effects of these cues. Crying is also seen as a form of emotional expression. Over the years, two main functions of crying have been found. The first function is tension relief and promoting the recovery of homeostasis (both psychological and physiological). The second function is communication. Studies have found that crying communicates the need for emotional support and elicits empathy. Another social signal is pupil size. Dilating or contraction of the pupil is an autonomic reaction beyond our control. Studies have found that people with dilated pupils are more positively perceived.

Being able to show and perceive emotions has had an adaptive function through the evolution. Most research has focused on the eye region and facial muscles, but future research should also pay attention to other bodily signals that elicit emotion recognition.

What is the objective of this study?

It is crucial for the survival of animals that group members recognize each other’s emotional expressions and produce adequate emotional responses. The bonobo is the closest living human relative, together with the chimpanzee. Researching emotions from our ancestors can provide insight in the evolutionary nature of human emotions. Bonobos can show consolatory, appropriate behaviours after conflict and they are effective in self-regulation. The current study researches the emotional attention of the bonobo. Emotional attention can be measured using reaction times with the dot-probe test. Bonobos have rich and emotional lives and a soft and friendly character. The objective of this study is to see whether bonobos are similar in performance on the dot-probe task to humans. People are biased towards images in this task, especially threatening images. The researchers want to know if Bonobos display the same attentional bias and which emotional behaviour attracts the most attention.

What is the method used in this study?

Four female bonobos completed the dot-probe task. During the task, emotional and neutral pictures of unknown bonobos were shown. The reaction times of the bonobos was measured before they tapped on the image on the touch screen that followed an emotional image. The same exercise was repeated using affiliative and protective behaviours in the images. Nose wipes were also measured as a sign of negative emotion. The researchers tested whether nose wipes occurred more frequently in emotional trials than neutral ones. To measure positive emotions of the bonobos, pictures were taken during the test and shown to experts from Apenheul.

What are the results of this study?

According to the results, bonobos attention was biased towards the location of the emotional, not the neutral scene. Their attention was more focused on images that showed conspecifics, including sexual behaviour, but also yawning or grooming. Bonobos showed less signs of distress and aggression with viewing these images. This suggests that the bonobo society also has protective and affiliative behaviour, and this causes the immediate attraction of attention. The application of a well-known human paradigm to investigate apes showed that apes show increased attention towards emotional stimuli, compared to neutral ones. It also shows they are mostly drawn toward affiliative and protective emotions. No significant effect was found for the occurrence of nose wipes.

What did the researchers conclude?

Observations have shown that bonobos are very social and can use their emotions to resolve or avoid conflict. Bonobos have, like humans, an increased attention for group members’ and their own emotions. This is the first study that found evidence for the heightened attention for emotional versus neutral cues in bonobos. According to the results the researchers proposed the following statements about their study:

1. The bonobos that were experimentally tested showed the most attention towards pictures of yawning bonobos. There is an ongoing debate on the function of yawning, but it has social significance. Yawning is supposed to cool down the brain, yawing induces vigilance, which is evolutionary adaptive behaviour often picked up by other members of a group. The involvement of a mirror neuron system while contagious yawning takes place shows contagious yawning is based on empathy.
2. It could be that bonobos displayed threat when shown images of canines (a less threatening chimpanzee). It is unlikely because these images did not draw more attention of the bonobos.
3. Touch is used for the display of social emotions and affection. Especially grooming is very important, not only socially, but also in terms of hygiene and its calming effects. It is no surprise bonobos respond strongly to the grooming images.
4. The increased attention towards sexual images versus neutral images can be explained by the high frequency and importance of sex in the bonobo’s life.
5. The attention of a bonobos is quickly captured by the emotional expression of others. The strongest response is with affiliative behaviours such as mating and grooming, but also highly contagious behaviour such as yawning. This suggests that affiliative behaviours are pivotal in bonobo society and therefore prioritized.

Summary: Bonobos (pan paniscus) show an attentional bias toward conspecifics’ emotions

• The objective of this study is to see whether bonobos are similar in performance on the dot-probe task to humans. People are biased towards images in this task, especially threatening images. The researchers want to know if Bonobos display the same attentional bias and which emotional behaviour attracts the most attention.
• According to the results, bonobos attention was biased towards the location of the emotional, not the neutral scene. Their attention was more focused on images that showed conspecifics, including sexual behaviour, but also yawning or grooming. Bonobos showed less signs of distress and aggression with viewing these images.

Study note: Bonobos (pan paniscus) show an attentional bias toward conspecifics’ emotions

• Can you think about reasons for studying emotional behaviour in primates from an evolutionary perspective on emotions?
• Which parts of the emotional responses in bonobos are similar to human emotions?

Question 1: Are there emotional patterns in the autonomic nervous system?

Studies have found that we show specific patterns (reflexes) to emotional cues. Moreover, there are two primary reactions: increased sensory processing and mobilization for action. This is thought to be caused by brain structures that learned in the early days of humanity which actions are most protective for the species and are likely to have the most success for survival. The amygdala is one of these brain structures that plays a crucial role. Activation of the amygdala usually leads to certain behaviours that are similar across species. Activation takes plays with both stimulating (pleasant) as aversive cues.

Question 2: Do discrete emotions have their own distinct patterns?

In the past it has been thought that discrete emotions are associated with discrete patterns of autonomic reactivity. Studies did, however, not find specific autonomic nervous system responses elicited by discrete emotions. There are many methodological challenges in looking into the (possible) relationship between emotions and autonomic nervous system responses. For example, how an individual claims to feel doesn’t always match with their bodily signals. Studies have found that there is a low correlation between the report of fear and the physiological reaction in patients with an anxiety or a mood disorder. Both external (in the surrounding) and internal (thinking of a fearful event) activate the same brain regions, but the responses of the autonomic nervous system differ.

Question 3: Is there a function of autonomic nervous system activity downstream?

There are three different domain available in measuring emotion. The first domain is called affective language, which consists of both evaluative and expressive language. The second domain is overt behaviour and the third domain is physiological reactivity. Even with modern technology, it is hard to investigate the relationship between brain function and the autonomic nervous system. Recent studies have found a relationship between microbiotica in the gut and healthy brain functioning, suggesting that different parts of the body influence how the brain functions.

Question 4: What are the obstacles in research on emotion and autonomic nervous system response?

There has been very little consensus in this field. One of the models, the developing brain model, claims that emotions reflect the activation of neural circuits that have evolved in mammalian species because they facilitated the survival of the species. Understanding of what happens in the brain might lead to better (or different) treatments for people with emotional psychopathology, or anxiety and mood disorder.

Summary with the article: Cognitive reappraisal of emotion: a meta-analysis of human neuroimaging studies - Buhle (2013)

Which brain regions are involved when we reappraise an emotional stimulus?

Humans are masters in regulation their responses in correspondence to the environment. The generation of emotions starts with the perception of a stimulus within a certain context and attending to each features. After that, the stimulus is being appraised in its emotional significance, leading to affective, behavioural or physiological responses. The stimulus appraisal can be altered, this is also known as cognitive reappraisal. Reappraisal is therefore an import aspect of many forms of psychological therapies. It is thought that the cognitive control processes involved in reappraisal are similar to those used in regulation attention and memory. The amygdala is a key element in the detection, encoding and organization of responses to arousing, goal-relevant stimuli. However, many other brain regions are involved in emotion and there are contrary views on which processes are involved. One view holds that control regions engage in the ventromedial prefrontal cortex (vmPFC), that in turn modulates the amygdala response. A second view is that control regions modulate semantic representations in the lateral temporal cortex that indirectly influences emotion-related responses in the amygdala. This article provides a meta-analysis of neuroimaging studies on cognitive reappraisal. The primary focus was to examine reappraisal of emotion versus naturalistic emotional responses.

Three questions

The first question examined was which brain regions are involved in supporting cognitive reappraisal. Studies have found that regions commonly observed in cognitive control tasks are active during cognitive reappraisal. These regions include the posterior dmPFC and bilateral dlPFC, the vlPFC and the posterior parietal cortex. This is in line with psychological models of reappraisal.

The second question consisted of whether implementation of reappraisal involves recruitment of the vmPFC or of the temporal regions that are known to support semantic and perceptual representations. The findings suggest that prefrontal, parietal and temporal regions are consistently recruited by reappraisal, independent on whether the affective response increased or decreased.

The third question was about whether it is the amygdala that modulates reappraisal. Findings revealed bilateral amygdala clusters, with no other clusters observed elsewhere in the brain. This could be explained by the fact that many studies used aversive stimuli, which are known to activate the amygdala stronger than pleasant stimuli. This is because the amygdale is particularly sensitive to detecting threats. Another possibility is that studies commonly used visual stimuli for eliciting emotions. It is known that there is a dense connection between the visual system and the amygdala, which might explain why the cluster was only found in the amygdala.

Concluding, these findings suggest that reappraisal involves the use of cognitive control to modulate semantic representations of an emotional stimulus and that these altered representations cause activity in the amygdala.

The somatic marker hypothesis (somatische marker hypothese) houdt zich bezig met de mogelijke rol van bepaalde gebieden in de prefrontale cortex bij processen als het nemen van besluiten en redeneren. Patiënten met schade aan de prefrontale cortex, met name in de ventrale en mediale delen, tonen enorme beperkingen in persoonlijke- en sociale besluiten nemen. Vaak zijn er ook problemen met plannen. Intelligentie, geheugen en kennis blijven intact. Patiënten met ventromediale (prefrontale) schade tonen naast abnormaal besluiten nemen ook afwijkingen in emotie en gevoel.

Achtergrond kennis

Besluitvorming en redeneren is afhankelijk van verschillende niveaus van neurobiologische operaties, die plaatsvinden in de geest of daarbuiten. Het werkgeheugen en aandacht zorgen ervoor dat er mentale handelingen (mind operations) kunnen plaatsvinden. Kennis over situaties, mensen, opties voor actie en uitkomsten zijn nodig voor besluitvorming en redeneren. Deze kennis is dispositioneel, wat betekent dat het impliciete kennis is. Deze kennis wordt expliciete kennis door motorische reacties of beelden.

Structuren in de ventromediale prefrontale cortex vormen verbanden tussen de feiten van een bepaalde situatie en het type bioregulerende staat (inclusief emotionele staat). Deze verbanden zijn echter dispositioneel, wat betekent dat ze een bij een bepaalde situatie een emotie kunnen activeren door terug te vallen op de juiste subcorticale en corticale structuren. Er wordt in feite een soort herinnering gevormd tussen deze twee situaties.

Het proces (feitelijke-emotionele set) kan openlijk of verkapt zijn. Wanneer het proces openlijk is, dan heeft de somatische staat een alarm functie (prikkelend/aansturend). De resultaten verschijnen op een openlijk cognitief niveau. Daarentegen heeft de somatische staat een vertekenend signaal (biasing signal) wanneer het proces verkapt is. Het resultaat is vaak niet bewust, omdat er wordt gewerkt met neurotransmitter systemen.

Wanneer de somatische marker afwezig is, worden de opties en uitkomsten bepaald door logische operaties. Dit proces is echter langzamer en neemt de vorige ervaring niet mee in het besluitvormingsproces.

Neuraal netwerk voor somatische markers

De ventrale en mediale prefrontale cortex ontvangen direct of indirect projecties van alle sensorische modaliteiten. Deze gebieden hebben projecties met autonomische controle structuren en ze hebben bidirectionele connecties met de hippocampus en amygdala.

De aard van de marker

In processen als besluitvorming en redeneren is het somatische signaal belangrijk, omdat in deze processen vaak verbonden zijn met beloning en straf, ook wel plezier en pijn. In bepaalde situaties zijn er dus hogere orde herinneringen nodig die feiten en bijbehorende lichaamsstaten weergeven.

Testen van de hypothese

Emotioneel geladen stimuli: het idee in dit experiment is dat met patiënten met bilaterale schade aan de ventromediale prefrontale cortex geen somatische staat genereren in reactie op emotioneel geladen stimuli.

Drie groepen proefpersonen (controle groep, mensen met schade buiten de prefrontale cortex en mensen met bilaterale schade aan de ventromediale prefrontale cortex) bekeken neutrale emotionele afbeeldingen en emotioneel geladen afbeeldingen terwijl hun huidgeleiding reactie werd gemeten. Proefpersonen met de ventromediale prefrontale schade toonden geen reactie op de emotioneel geladen afbeeldingen, terwijl de controle groep en de niet frontale hersenbeschadiging groep een normale reactie hierop vertoonden.

Gokken: in dit experiment worden proefpersonen blootgesteld aan een kaartspelletje, waarin ze gradueel leren hoe dit spelletje te spelen door beloningen en boetes. Er zijn vier stapels kaarten waarvan kaarten mogen worden getrokken. Elke stapel geeft andere geldbedragen en verschillen in de frequentie en hoogte van de boetes. Er kunnen geen exacte calculaties worden gemaakt, maar de proefpersonen moeten aanvoelen welke stapel(s) het meest winstgevend is/zijn. Normale proefpersonen en patiënten zonder frontale schade nemen kaarten van elke stapel en gaan uiteindelijk over tot de meest winstgevende stapels. Daarentegen nemen ventromediale prefrontale patiënten kaarten van de slechte stapels en verliezen uiteindelijk al hun geld. Mogelijkheden waarom deze mensen zo slecht zijn in het kaartspelletje zijn: ze kiezen voor directe beloning en negeren de latere ernstige boete, ze zijn niet gevoelig voor straf en ze zijn niet gevoelig voor de consequenties in de toekomst (positief en negatief). Dit is mogelijk te wijten aan het falen van reactieremming. Vorige ervaringen met leren in een soortgelijke situatie hadden dit mogelijk kunnen onderdrukken.

De psychofysiologische dimensie van gokken

Het bovenstaande experiment werd nogmaals gedaan terwijl de huidgeleiding van de proefpersonen werd gemeten. De normale proefpersonen reageren met een hoge amplitude huidgeleidingsreacties wanneer ze een kaart trekken van de slechte stapels (bij goede stapels is hier geen reactie in huidgeleiding). Daarentegen vertonen ventromediale prefrontale proefpersonen geen reactie in huidgeleiding wanneer zij kaarten trekken van een slechte stapel. Mogelijk is de huidgeleidingsreactie een vroeg alarm signaal van de ventromediale prefrontale cortex. Dit signaal heeft effect op de verdere verwerking van de feitelijke kennis verbonden met de situatie (en leidt bijvoorbeeld tot een negatieve bias).

Affective phenomena (emotions, mood and affect) have a long research and theorizing history. The issues are complex and subject to controversy. Therefore, there is an overwhelming amount of literature present, which one should dig into deeply before being able to understand and contribute to this subject. This paper focuses on measurement in sport and exercise psychology.

Which three steps should one consider when choosing a measure?

The first step you should take when measuring something in the domain of affective phenomena, is choosing which construct you are going to target: emotion, mood or core affect. Secondly, you should choose which of many theoretical models you’re going to adhere to. Only then you evaluate the psychometric information (whether a measure meets the criteria for reliability and validity).

What are the differences between affect, emotion and mood?

• Core affect is a neurophysiological state consciously accessible as a simple primitive non-reflective feeling. Core affect is constantly experienced, although the nature and intensity of affect may vary over time. It can be a component of emotions and moods, but can also occur solemnly. Examples are pleasure and displeasure, tension and relaxation.

• Emotions are a complex set of interrelated sub-events concerned with a specific object. People often show behavior that fits with the emotion they are experiencing. Emotions are elicited by something, reactions to something and are generally about something. Therefore, the cognitive appraisal between the person and the object causing the emotion is seen as a defining element.

• Moods lasts longer than emotions and there are not as specific. Also, the cause of a mood may not always be easy to identify.

It is important to keep these differences in mind when choosing a measure for your research because these different concepts should be measured in different ways.

You also have two different approaches: the distinct-states approach and the dimensional approach. According to the distinct-states approach, each state is a distinct entity. It therefore focuses on the unique features of the different states. However, some researchers say that the states are not completely independent. They propose underlying dimensions and came up with the dimensional approach. There are two accepted dimensional models:

1. The circumplex model (Russell, 1980) which is based on the idea that the affective states can be placed in a model with two axes: the affective valence and the perceived activation.

2. The two-dimensional solution (Zevon & Tellegen, 1982; Watson & Tellegen, 1985) proposes two axes: high-activation pleasant affect and low-activation unpleasant affect.

These models are variants of one another, not fundamentally different. However, the last model caused much confusion in the literature because of the naming of the dimensions. Therefore, Thayer (1989) proposed a third variant with the axes energetic arousal (energy-tiredness) and tense arousal (tension-calmness). These models all explain plenty of variance in the core affect dimension (which it is limited to).

Watson and Tellegen (1985) understood the limitations of dimensional models, and therefore proposed that the affective domain should be seen as having a hierarchical structure. Broad dimensions can be captured by these models, but the distinct-states approach is required to examine uniqueness. We can conclude from this that both the distinct-states and dimensional approach can be used, and which one is more suitable depends on the aim of the study.

What specific measures can be used?

To say something about affective responses, an increasing number of studies employ psychophysiological measures. We will briefly mention the different categories and measures that are often used.

Single-item dimensional measures of affect

Single-item measures are short to take. They therefore minimize the impact it has on participants. On the other hand, since it only measures one response (which could be erroneous) they tend to be less reliable than multi-item measures. Some famous single-item tests are:

• The Self-Assessment Manikin (SAM; Bradley & Lang, 1994; Lang, 1980)

• The Affect Grid (AG; Russell, Weiss, & Mendelsohn, 1989) based on Russell’s circumplex model of affect.

• Feeling Scale (FS; Hardy & Rejeski, 1989)

• The Felt Arousal Scale (FAS; Svebak & Murgatroyd, 1985)

Multi-item measures of distinct mood states

Multi-item measures take longer to administer than single-item measures. As a consequence, people can get tired from taking the test and may cause reactivity to the testing. However, they are less susceptible to error. Two multi-item tests are:

• Multiple Affect Adjective Checklist (MAACL; Zuckerman & Lubin, 1965)

• Profile of Mood States (POMS; McNair et al., 1971)

Multi-item dimensional measures of affect

Dimensional measures were developed in order to capture a global domain, and therefore measure multiple dimensions that are supposed to underlie this domain.

One example of a multi-item dimensional measure of affect is the Positive and Negative Affect Schedule (PANAS; Watson et aI., 1988). However, this test has two big limitations: 1) the items represent a mixture of emotions, moods and affects and 2) there seems to be an inconsistency between the conceptual model that formed the basis and the actual content and structure of the test.

Another dimensional test is the Activation Deactivation Adjective Check list (AD ACL; Thayer, 1989) which measures energetic arousal and tense arousal. Also, a measure that has a similar structure as the AD ACL is recently developed and is called the Four-Dimension Mood Scale (4DMS; Gregg & Shepherd, 2009). This last test may be more sensitive to the effects of physical exercise.

Multi-item measures of specific emotions

Anxiety is the emotion that received the most attention in exercise psychology. The most frequent test used to measure this emotion is the State-Trait Anxiety Inventory (STAI; Spielberger, Gorsuch, & Lushene, 1970; Spielberger, 1983). This test measures both state anxiety (characterized by subjective and consciously experienced thoughts and feelings) and trait anxiety (seen as a personality trait). Despite its popularity, the STAI received some criticism as well.

Multi-item measures of specific moods

In exercise psychology, research on specific moods has focused on depression. Measures like the Beck Depression Inventory (BDI; Beck, Steer, & Garbin, 1988) and the Hamilton Rating Scale for Depression (HRSD; Hamilton, 1960) are used most of the time.

Exercise-specific measures of affect

Researchers of exercise psychology found that because of the unique stimulus that exercise is, it should be measured in a different way than by the domain-general measures of affect. Therefore, the Exercise-Induced Feeling Inventory (EPI; Gauvin & Rejeski, 1993), the Subjective Exercise Experiences Scale (SEES; McAuley & Courneya, 1994), and the Physical Activity Affect Scale (PAAS; Lox, Jackson, Tuholski, Wasley, & Treasure, 2000) were developed. However, these measures lack an underlying theory and the items are based on a non-representative sample.

What should researchers and practitioners pay attention to?

As mentioned earlier, the study of mood, emotion and affect is not simple. A very long research history, literature collection and measurement methods are available. The challenge for any researcher in this field is to completely understand all possibilities and make an informed choice for their own research. One should at all times follow the three-step plan provided in this chapter and the rationale for each decision should be outlined in your research paper. For a complete overview of all mentioned tests in this chapter, you can take a look at table 28.1 in which all self-reporting measures are summarized.

Psychopathie is een stoornis die zich kenmerkt door een afwezigheid van schuld, medelijden en empathie. Ze zijn niet gevoelig voor straf en zijn niet vang voor de negatieve consequenties van risicovol- of crimineel gedrag. Ze laten vaak ernstige agressie zien en er is een hoge criminele recidive.

Psychopathie en instrumentele agressie

Instrumentale agressie is gecontroleerd, doelbewust en wordt gebruikt om een gewild extern doel te behalen (geld of drugs). Naast het doel is schade aan anderen meestal secundair. Het wordt gedaan met voorbedachten rade en wordt niet vooraf gegaan met een sterke emotionele reactie, in tegenstelling tot reactieve agressie die deze elementen we heeft. Onderzoek heeft uitgewezen dat psychopathische criminelen meer aan instrumentale agressie doen en niet psychopathische criminelen aan reactieve agressie. Dit geldt vooral voor de wat zwaardere delicten (bijvoorbeeld aanranding). Psychopaten in vergelijking met niet psychopaten voelen geen emotionele opwinding tijdens hun misdaden. Uit een aantal studies is gebleken dat instrumentale agressie aanwezig is bij jongeren met psychopathische trekken, en resulteert mogelijk uit factoren van vroeg in het leven. Psychopathie kan worden verdeeld in twee kenmerken: het interpersoonlijke en affectieve deel en het impulsieve en antisociale deel. Het is ook mogelijk om deze weer op te delen in de volgende vier kenmerken: interpersoonlijk, affectief, impulsieve leefstijl en antisociaal. Er worden sterke relaties gevonden tussen interpersoonlijk/affectief en psychopathie. Reactieve agressie heeft vaak meer raakvlakken met impulsieve/antisociale kenmerken. Het uiteindelijke doel bij psychopaten is persoonlijk gewin.

Psychopathie als een evolutionaire strategie

Psychopathie is mogelijk een alternatieve evolutionaire strategie dat voornamelijk bestaat uit gedragingen om te misleiden/vals te spelen. Door middel van diefstal en verkrachting maken ze gebruik van anderen om status te krijgen of om hun genen door te geven met minimale moeite. Op lage frequentie zijn psychopaten in staat deze alternatieve evolutionaire strategie vol te houden. Om deze strategie succesvol vol te houden moet men aan waarschijnlijk aan de volgende kenmerken voldoen: (1) gebrek aan emoties die normaal moraal gedrag leiden, en (2) het beleven van plezier of beloning bij het pijn doen van anderen. Door het niet voelen van emoties bij immoreel gedrag voelen psychopaten zich ongehinderd in hun acties. Psychopaten worden gedreven om instrumenteel gedrag te laten zien door het plezier wat ze eraan beleven. Er is ook een link gevonden tussen sadistische persoonlijkheidstrekken en psychopathie.

De neurobiologie van psychopathie

Veel brain imaging studies hebben geprobeerd de neurale correlaten te ontdekken van morele besluitneming. Veel van de geïdentificeerde structuren zijn ook geassocieerd met psychopathie. De prefrontale cortex, met name de orbitofrontale regio, is belangrijk bij het begrijpen van emotionele staten bij anderen en het inhiberen van antisociale impulsen. Tijdens angst conditionering en een sociaal interactieve game vertoont dit gebied bij psychopaten minder activiteit. Vroege schade aan de orbitofrontale cortex leidt tot verschillende psychopathische kenmerken. In de prefrontale cortex wordt geen abnormale structuur of werking gevonden bij psychopaten of instrumentaal agressieve individuen.

In de studies werd de prefrontale cortex wel als geheel gemeten, er werd niet naar deelgebieden gekeken. De werking van de prefrontale cortex is juist goed bij psychopaten wat hen mogelijk helpt bij plannen van misdaden. Bij psychopaten wordt er een verkleinde amygdala gevonden en een verlaagde activiteit tijdens angst conditionering, het verwerken van emotionele stimuli, en tijdens een sociaal interactieve game. Hippocampale afwijkingen worden ook gevonden bij psychopaten. Dit kan leiden tot affect disregulatie en slechte contextuele angst conditionering. De hippocampus heeft connecties met de amygdala en de prefrontale cortex (beide betrokken bij psychopathie). Bij psychopaten wordt er ook een verminderde werking gevonden van de anterieure cingulate (emotionele verwerking), posterieure cingulate (herinneringen van emotionele herinneringen) en de angular gyrus/hoekige gyrus (complexe sociale cognitie). Daarnaast is er een vergoot corpus callosum gevonden bij psychopaten. De informatie overdracht van de ene hemisfeer naar de andere hemisfeer is langduriger dan bij niet psychopaten. Recent onderzoek denkt dat een verhoogde activiteit in het striatum (verwerking van beloning) ook bij psychopaten hoort.

Trust and cooperation are important to human evolution. We rely on neurocognitive structures that help us to quickly assess whether we are able to trust another. During interactions people tend to focus on facial features and emotional expressions. The human eye region stands out as a particular strong indicator for assessing someone’s trustworthiness. Pupil changes are unconscious, therefore reflecting honestly on a persons’ inner state. Studies have shown that these subtle pupil changes are perceived by others and influence their evaluation. It is thought that dilated pupils elicit a positive and attractive judgement of the other, where people with small pupils are conceived as distant. The current study examined whether humans decisions on trustworthiness and cooperation on their partner’s eyes and alter their assessment when the pupils change. Firstly, it was systematically examined whether participants’ pupil size adjusts (pupil mimicry) when others’ pupils are dilating or constricting or remain static. Secondly, it was examined if pupil mimicry only took place with familiar people (in-group) or also with strangers (out-group). Finally, it was examined if pupil mimicry had an influence on how trustworthiness was perceived.

Current study

Originally, 69 students of the University of Amsterdam participated, but 8 participants were excluded because of odd response patterns. The students had no history of neurological or psychiatric disorders. As visual stimuli, pictures of four men and four women of Western European descent with either a happy or an angry expression were chosen as the in-group. For the out-group, pictures of people of Asian descent were selected. All pictures were adjusted to only gray colours and only the eye region remained visible for the participants. The eyes were build up from a standard template.

The participants were seated at a 75-cm distance from a computer screen. This distance reflects personal space that is typical for personal relations and informal contacts. All participants were included in a so called ‘trust game’. This was referred to as an investment game, in which the participants had to decide to invest money in another player. This amount of money would be tripled and matched to the decision of their virtual partner. Participants were told that they would not receive feedback on the decisions of their virtual partners. The experiment used a random block design, with in- and out-group blocks, emotions (happy and angry) and dilating, constricting or static pupils. Participants heart rate, skin conductance responses and changes in pupils were recorded.

The results showed that happy partners were trusted more than angry partners. Dilation of the pupil size induced trust, especially when the eyes displayed happiness. Evidence was also found for pupil mimicry with an effect of partner pupil size, both in dilation and constriction. A link was found between partner—pupil contingent trust for in-group partners, but not for out-group partners.

Concluding it can be said that attending to other people’s pupils and synchronizing with their changes helps us to assess the trustworthiness of a person. Changes in pupils have a communicative function and are contagious. Pupil mimicry is useful in social interaction and therefore benefits survival and prosperity.

Summary with the article: The autonomic nervous system and emotion - Levenson (2014)

Coherence and specificity in the relation between the autonomic nervous system and emotion

There is no doubt that the autonomic nervous system plays an important role in generating, expressing, experiencing and recognizing different emotions. However, research has found more controversies rather than consensus in the relationship between the different aspects of the autonomic nervous system and emotion.

One of these controversies is about the degree of the extent to which the autonomic nervous response in emotions is organized and coordinated (also referred to as coherence). There are two types of coherence. The first is coherence lies within the autonomic nervous system, which consists of cardiac and vascular responses. The second coherence is between the autonomic nervous system and other systems responsible for emotion response, such as facial expressions. Another important controversy is about the degree of autonomic nervous system specificity in emotion, an issue also referred to as the differences in autonomic nervous system responses for particular emotions.

Research on the association between different aspects of the autonomic nervous system and emotion faces many challenges. First of all, the autonomic nervous system responds to many (non-emotional) signals. Therefore, a change in activity within the system isn’t always caused by emotion. Secondly, bodily reactions associated with emotion, for example dilated pupils when experiencing fear, could also be caused by a homeostatic reaction, for example adjusting the pupil to the accessible amount of light. And finally, it has shown that it is nearly impossible to differentiate between responses caused by emotion or by personality.

Misconceptions on the role of the autonomic nervous system on emotion

There are several misconceptions concerning the autonomic nervous system on emotion:

The autonomic nervous system consists of two branches: the sympathetic nervous system and the parasympathetic nervous system. It is commonly thought that the sympathetic nervous system is the more activating system of the two, but this isn’t always the case.

Measuring the variability in heart rate doesn’t say anything on the activity of the entire parasympathetic nervous system.

It is thought that the most important role of the autonomic nervous system is arranging activity (both increased and decreased) in target organs. However, this is not the case.

Different models of emotion

The cognitive model of emotion states that emotions results from processes in higher brain centres (top-down view). Evolutionary/functionalist models state that bodily responses influence the subjective experience of emotion (bottom-up view). It is thought that during evolution different emotions were preserved as a generalized solution for common problems and therefore influenced our behaviour. The subjective emotional experience is not the most important feature of emotion, but come up after one detects bodily changes. It is claimed that different emotions cause different pattern of bodily reactions and therefore are recognizable to us.

The evolutionary/functionalist models suggest that coherence and specificity are two important variants of autonomic nervous system patterning. Back in the days it was thought that emotions lead to chaos, but within these models it is thought that emotions lead to coordinated and effective responses to challenges and has an organizing function. In order to assess and quantify coherence, three criteria must be met. The first is that subjective, behavioural and physiological responses need to be measured over time. Secondly, different temporal characteristics of various systems responding to emotion need to be accounted for. Finally, the degree of coherence must be measured when participants reach their peaks in experiencing a strong emotion. Many studies on coherence do not meet these three criteria and found low coherence across emotion response systems. The one study that did found high evidence for coherence across response systems. This is clearly a topic for future research.

The evolutionary/functionalist models also suggest that different emotions have different autonomic nervous system activity to help deal efficiently with possible obstacles in survival. Challenges in research are that humans often experience many different emotions during the day and there is no guarantee that a particular stimulus will elicit the targeted emotion. Many studies do not verify emotions and assume that the emotion evoked was the emotion they targeted. Secondly, many emotions evoked in a laboratory are subject to appraisal, which makes it possible for someone to adjust a high-intensity emotion to a low-intensity emotion. Another challenge is that many studies are prone to assess fairly easy autonomic nervous system responses, that do no justice to the dynamic nature of the autonomic nervous system. It is thought that eventually evidence will be found for specificity of at least four of the six basic emotions, but because of all the methodological challenges, this has not yet been found.

De mens geeft regelmatig antwoord op vragen over de cognitieve processen die ten grondslag liggen van keuzes, evaluaties, gedrag en uitspraken. Veel sociaal psychologen hebben experimenten gedaan met proefpersonen en hen gevraagd waarom zich gedragen, kiezen en evalueren zoals ze doen. Andere sociaal psychologen zijn van mening dat proefpersonen moeten worden gevraagd naar hoe hun cognitieve processen mogelijk zouden werken als ze met een bepaalde stimulus worden geconfronteerd. Recentelijk hebben wetenschappers voorgesteld dat we mogelijk geen toegang hebben tot de hogere mentale processen (zoals probleem oplossen). Waarschijnlijk komen alleen de producten van de mentale activiteiten in het bewustzijn. Er zijn echter geen data die deze veronderstellingen ondersteunen. Daarnaast is er veel onderzoek gedaan naar meer basis processen, zoals perceptie en geheugen. Onderzoek heeft uitgewezen dat er geen bewust bewustzijn is van perceptie en geheugen. Zolang er nog geen bewijs is dat mensen niet correct kunnen vertellen over hun cognitieve processen, blijven wetenschappers proefpersonen vragen stellen over hun cognitieve processen. Daarnaast vraagt men af wat de afkomst is van de antwoorden van proefpersonen op zulke vragen als er geen introspectieve toegang is. Tenslotte bestaat er bij de anti-introspectieve kijk geen mogelijkheid dat de antwoorden van proefpersonen altijd goed kunnen zijn. Er volgt nu een overzicht van het bewijs over de accuraatheid van de subjectieve verslagen over hogere mentale processen.

De volgende drie conclusies zullen aan bod komen: (1) mensen kunnen vaak geen verslag doen van het bestaan van de reactie die werd geproduceerd door manipulaties (2) mensen geven vaak niet aan dat er sprake was van een change process, oftewel dat de reactie onderhevig was aan veranderingen, en (3) mensen kunnen niet de stimuli identificeren die hun respons heeft uitgelokt.

Bewustwording van het bestaan van een respons

Mensen willen graag de oorzaken weten van hun attitudinale, emotionele en gedragsmatige responses. Dit is ook het centrale idee van de attributie theorie. De studie van Vallins en Ray (1967) is hierop gebaseerd. Mensen met een fobische angst voor slangen moesten naar plaatjes kijken met slangen terwijl ze af en toe een shock kregen toegediend. De participanten werden ook bedraad zodat het geloofwaardig was dat het ritmische patroon dat ze hoorden hun hartslag was. Na het plaatje met het woord 'shock' kregen de participanten een shock. Dit werd later ook vergezeld met een verhoogd hartritme. De plaatjes met de slangen waren nooit gecombineerd met een verhoogd hartritme. Vervolgens werd de participanten gevraagd of ze een boa constrictor wilden aanraken. Participanten die het verhoogde hartritme hoorden bij het plaatje van de 'shock' naderden de slang dichterbij dan de participanten die dachten dat de hartritme geluiden van 'buitenaf' waren. Participanten in de hartritme groep leerden dus dat hun hartslag omhoog ging door het krijgen van de shock en niet door het zien van een slang. Blijkbaar waren ze niet zo bang als ze dachten en durfden ze de slang dichterbij te benaderen. Uit deze en andere studies werd de volgende gevolgtrekking gemaakt; stimuli beïnvloeden cognitieve processen die zorgen voor een evaluatieve en motivationele verandering, die vervolgens zorgen voor een gedragsverandering.

Onderzoekers veronderstelden dat cognitieve processen voor een groot deel verbaal en bewust zijn. Drie generalisaties kunnen worden gemaakt over een aantal attributie en dissonantie studies:

• In het overgrote deel van de studies werden er geen significante verbale gerapporteerde verschillen gevonden

• In andere studies was het gedragsmatige effect sterker dan de verbale gerapporteerde effecten

• In de 2 studies waar er een correlatie was genoteerd tussen verbaal verslag over een motivationale staat en gedragsmatige metingen van motivationale staat, was de correlatie nihil.

Bewustwording van het bestaan van een change process

Goethals en Reckman (1973) laten met hun studie zien dat participanten niet rapporteren over een verandering in hun evaluaties ten gevolge van manipulaties. Studenten van de middelbare school werden gevraagd naar hun mening over sociale problemen, waaronder met de bus gaan naar school. Ongeveer twee weken later werden de studenten gevraagd deel te nemen aan een groepsdiscussie over met de bus naar school gaan. Elke groep bestond uit studenten die aangegeven hadden voor of tegen dit onderwerp te zijn. Elke groep bestond dus uit studenten met allemaal dezelfde mening en één student die door middel van overtuigende argumenten de rest moest overtuigen van zijn (tegenovergestelde) mening. De studenten die van mening waren veranderd gaven achteraf aan meer voor of meer tegen te zijn geweest dan dat daadwerkelijk was.

Rapporteren over cognitieve processen

Uit de literatuur lijkt het soms dat onderzoekers niet de moeite nemen om hun participanten te ondervragen over hun gedachte processen. Er zijn een aantal studies beschikbaar die dit wel hebben gedaan. De resultaten van deze studies wijzen er op dat participanten nooit bewust hebben nagedacht over hun attributie(proces). Een voorbeeld is de studie van Storms en Nisbett (1970) over insomnia symptomen (verhoogde hartslag, alertheid, warmte en onregelmatig ademhalen). Er waren twee groepn; een relaxatie groep en een opwindingsgroep. De participanten moesten voor het naar bed gaan een pil innemen, voor beide groepen waren de bijwerkingen van de pil anders. In de opwindingsgroep zou het symptomen veroorzaken zoals bij imsomnia. In de relaxatie groep zou de pil bijwerkingen als een verlaagde hartslag, verminderde alertheid, lagere lichaamstemperatuur etc. De participanten in de opwindingsgroep sliepen sneller dan de participanten in de relaxatie groep. Tijdens het interview achteraf schreven de participanten het sneller slapen toe aan dingen als examens die voorbij waren of een opgeloste ruzie. Toen de onderzoeker de hypothese uitlegde, waren ze niet van mening dat ze door zo'n proces waren gegaan.

Ander onderzoek naar verbale verslagen van cognitieve processen

Subliminale perceptie. Mensen kunnen op een stimulus reageren bij de afwezigheid van het vermogen om verbaal te reageren op het bestaan hiervan. De redenen hiervoor rusten op technieken als signaal detectie, dichotisch luisteren en selectieve aandacht. Wilson (1975) liet tonenreeksen horen in het niet aandachtige auditorische kanaal en een stem in het aandachtige auditorische kanaal. De participanten gaven aan de tonenreeksen niet gehoord te hebben. Vervolgens kregen ze een nieuwe tonenreeks en de 'bekende' tonenreeks te horen. De participanten konden deze niet van elkaar onderscheiden. Desondanks gaven de participanten de voorkeur aan de 'bekende' toon boven de nieuwe toon. Wilson (1975) geeft aan dat affectieve processen worden getriggerd door informatie dat te zwak is om verbale herkenning te vormen. Bepaalde stimuli hebben effect op mentale processen zonder dat dit wordt geregistreerd in het korte termijn geheugen.

Als deze resultaten kloppen kunnen mensen dus niet altijd correct verslag doen van het bestaan het invloedrijke stimuli.

Probleemoplossende processen

Veel creatieve mensen geven aan dat invloedrijke stimuli vrijwel onduidelijk zijn, het individu weet niet welke factoren tot de oplossing hebben geleid. Soms weet een individu helemaal niet dat er een proces gaande is totdat er een oplossing in het bewustzijn komt.

De effecten van de aanwezigheid van anderen op helpgedrag

Uit onderzoek is gebleken dat helpgedrag afneemt zodra er meer mensen aanwezig zijn in de ruimte. Latané en Darley (1970) hebben hier onderzoek naar gedaan en mensen op verschillende manieren gevraagd of hun helpgedrag werd beïnvloed door de hoeveelheid aanwezige mensen. Participanten gaven altijd aan dat dit niet het geval was en waren ook van mening dat dat bij anderen ook niet zou gebeuren. Mensen zijn weer niet in staat om accuraat verslag te doen over de invloed van stimuli op hun responsen.

Demonstraties

Het scepticisme waarmee de onderzoekers in de literatuur zich uiten over het gebruik van introspectie is niet helemaal gerechtvaardigd. Er is maar beperkt ondersteunend bewijs. De laboratoriumsetting is bijvoorbeeld niet vergelijkbaar met situaties in het dagelijks leven of de methodieken onderzoeken maar één soort respons. Hierdoor zijn er een klein aantal studies gedaan om de tekortkomingen op te vullen. De participanten bleken echter nooit accuraat te zijn in hun verslagen. Ze dachten dat een stimulus een invloed had, terwijl de stimulus geen invloed had en andersom.

Mislukkingen

Participanten moesten woordparen leren met een paar woordparen die mogelijk een bepaald woord zouden oproepen op een associatietaak. Na de taak werden de participanten gevraagd waarom ze voor bepaalde woorden hadden gekozen. Terwijl alle participanten bijna alle woordparen konden opnoemen, noemden niemand het woordpaar een cue voor hun respons op de associatietaak. Na doorvragen dacht een derde van de groep dat het woordpaar mogelijk de cue was geweest, maar er is hier twijfel of dit het ware bewustzijn aangeeft.

Twee studies hebben uitgewezen dat de positie van een goed effect heeft op de evaluatie van een reeks consumptiegoederen. Participanten moesten aangeven welk van de vier goederen van de beste kwaliteit was. Zodra de keuze was gemaakt moesten de participanten aangeven waarom ze deze keuze hadden gemaakt. Er was een duidelijk links-naar-rechts positie effect, waarbij het rechter artikel het meest werd gekozen. Bij de ondervraging achteraf gaan geen enkele participant spontaan aan dat dit mogelijk aan de positie ligt van de goederen. Bij doorvragen ontkenden de participanten dit ook.

In een andere studie moesten participanten gokken wat voor gedrag iemand zou uitvoeren in drie situaties. In sommige groepen werd er een 'anker' gegeven (een bepaalde waarde of bepaalde kennis die mogelijk aangeeft waar je aan zou kunnen denken). De voorspelling was dat de participanten die het meest levendige 'anker' hadden gekregen het grootste 'verankering effect' zouden vertonen. Helaas heeft de studie dit resultaat niet gevonden. Bij ondervraging achteraf zei de helft beïnvloed te zijn door het 'anker' waar het niet was gebruikt en bij de groep waar het anker heel veel was gebruikt.

Een andere studie waar participanten foutief verslag doen is een studie waar het 'halo effect' wordt getest. Dit is het verschijnsel waarbij de aanwezigheid van een bepaalde kwaliteit suggereert dat andere kwaliteiten ook aanwezig zijn. Andere studies bekeken het effect van emotionele impact, de reacties bij films en waarschuwingssignalen bij het krijgen van elektrische schokken. Uit al deze studies is gebleken de accuraatheid van participanten over hogere mentale processen vrij laag is. Hierbij moeten natuurlijk methodologische en interpretatie probleem mee worden genomen.

De oorsprong van verbale verslagen over cognitieve processen

De zojuist aangehaalde onderzoeken laten het volgende zien: we sometimes tell more than we can know. Mensen doen beweringen over mentale activiteiten waar mogelijk geen toegang naar is. Hierdoor is het misschien misleidend om participanten te vragen naar de invloed die stimuli heeft gehad op hun evaluaties, keuzes en gedrag. De foutieve beweringen van mensen over hun cognitieve processen zijn niet wispelturig of toevallig, maar ze zijn systematisch. Daarnaast verschillen de beweringen van participanten en observeerders (doen niet mee aan het onderzoek, maar doen beweringen over wat mensen zouden zeggen/kiezen) niet van elkaar. Blijkbaar komen de beweringen uit dezelfde bron, wat zou deze bron kunnen zijn?

A priori causale theorieën

Als mensen wordt gevraagd hoe een bepaalde stimulus een bepaalde respons heeft uitgelokt genereren ze of passen ze causale theorieën toe. Mogelijk hebben deze theorieën één van de volgende herkomst: (1) de cultuur of subcultuur heeft expliciete regels over de relatie tussen een stimulus en een respons (2) de cultuur of subcultuur heeft impliciete theorieën over causale relaties (3) een individu heeft een bepaalde theorie op basis van empirische observatie of covariatie tussen stimuli en de respons (4) bij afwezigheid van de bovengenoemde dingen, genereren individuen causale hypotheses.

Accuraatheid van beweringen van participanten en voorspellingen van waarnemers

Participanten wordt gevraagd twee verschillende oordelen te doen, eentje waar de invloedrijke factoren plausibel zijn en bij a priori causale theorieën horen, en een andere die wordt beïnvloed door niet plausibele factoren. Bij het eerste oordeel, participanten en waarnemers zullen accuraat zijn en bij het tweede oordeel zal niemand accuraat zijn.

Accuraatheid en inaccuraatheid in verbale uitleg

De representativiteitsheuristiek (representativeness) en de aanwezigheidsheuristiek (availability) zijn verbonden met het beoordelen van oorzaak en gevolg relaties. Als een bepaalde stimulus niet aanwezig is, zal het niet worden gebruikt in de uitleg van een bepaald effect. Andersom kan een stimulus aanwezig zijn, omdat het representatief is voor het effect wat moet worden uitgelegd. Bij verslaggeving daalt de accuraatheid door een scheiding tussen het doen van verslag en de werkelijke gebeurtenis. Er zijn ook een aantal invloedrijke factoren waar we ‘blind’ voor zijn, ook wel mechanics of judgment genoemd. Hierbij moet worden gedacht aan positie effecten, contrast effecten of anker effecten. Daarnaast zijn we ook vaak blind voor de factoren van de context. Als ons gevraagd wordt waarom we een bepaalde keuzen maken, is de invloed van de context vaak niet duidelijk voor ons. Dit kan ook andersom werken, wanneer we denken dat de context (bijvoorbeeld geluid) invloedrijk was maar dit niet het geval was. Veel oordelen en evaluaties zijn gebaseerd op het niet voorkomen van bepaald gedrag, maar deze zijn vaak minder beschikbaar of in het oog springend. Een groot deel van de communicatie is non verbaal, maar deze signalen zijn minder beschikbaar dan verbale signalen. Hierdoor worden non verbale signalen minder snel gezien en gebruikt in oordelen dan verbale signalen. Veel oordelen en evaluaties over oorzaak en gevolg relaties zijn gebaseerd op het passen van de oorzaak en gevolg magnitudes. Grote oorzaken veroorzaken grote effecten en kleine oorzaken veroorzaken kleine effecten. Kleine oorzaken die grote effecten veroorzaken worden vaak over het hoofd gezien.

De verslaggeving is accuraat wanneer de invloedrijke stimuli aanwezig zijn, aannemelijke oorzaken zijn voor de respons en wanneer er geen of weinig aannemelijke maar niet invloedrijke factoren zijn. In de literatuur is dit onderzocht bij leren zonder bewustzijn en leren met bewustzijn