Hoorcollege 1 deel 1 Geschiedenis en grondslagen jeugdstrafrecht 

Civiele recht: kinderbeschermingsrecht versus jeugdstrafrecht (maar er is overlap zichtbaar). Wel gescheiden gebieden met afzonderlijke regels. Maar wel overeenkomstige uitgangspunten die ten grondslag liggen aan beide rechtsgebieden en de manier waarop met jeugdigen wordt omgegaan en met welk doel wordt ingegrepen.  

Geschiedenis van het jeugdstrafrecht 

1. 19e eeuw: heropvoeding 

2. 19e eeuw: modernisering strafrecht 

3. 1901: Kinderwetten 

4. 1920: psychologisering 

5. 1965: juridisering 

6. 1995: verharding 

7. 2014: ? 

Vroeg om nu al een oordeel te vellen over hoe het in 2014 was. Wetgeving toont elementen van verschillende stromingen geïntegreerd. Lastig om één stempel te gebruiken. 

19e eeuw: heropvoeding 

• Belangrijke ontwikkelingen 

• Zorg om scholing en verpaupering/tekortschieten ouders/roep om overheidsingrijpen. 

• Overheid heeft rol in heropvoeding van verpauperde kinderen. Absolute macht van vader > overheid krijgt een rol. 

• Overheid als parents patriae: overheid als noodouder/vangnet wanneer ouders zelf verantwoordelijkheid onvoldoende hebben waargemaakt. 

• Verplichtingen in de wet t.a.v. het kind: 

• Onderwijs (klassikaal onderwijs & leerplicht) 

• Leerplichtwet in 1901 (voor kinderen tussen de 5 en 12 jaar) > basisniveau van scholing 

• Heropvoeding (particuliere internaten) 

• Weg uit het ‘ziekmakende’ gezin 

• Verwaarloosde kinderen/onderlaag samenleving opnieuw opvoeden. Kinderen moesten weggehaald worden uit verdorven omgeving (gezin) > naar particulier internaat.  

• Heropvoeding zou langdurig plaats moeten vinden voordat kind goede dingen had geleerd. Een enkele overtreding van een minderjarige zou ertoe kunnen leiden dat een kind in een internaat belandde en daar de rest van zijn jeugd doorbracht.  

Eind 19e eeuw: modernisering strafrechtelijk denken (Moderne richting versus Klassieke richting) 

• Moderne richting 

• Degeneratie  

• Crimineel gedrag wordt verklaard door ouderlijk gedrag (en omgeving) 

• Verwaarlozing 

• Invloed mensenwetenschappen > Accent op bescherming kind. Ook tegen verwaarlozende ouders 

• Verwaarlozing/gebrek aan zorg > wegvallen proportionaliteitsprincipe: op een licht misdrijf kon een lange straf staan. 

• Speelt rol in de Kinderwetten (1901) 

• Klassieke Richting (verdwijnt eind 19e eeuw) 

• Individuele verantwoordelijkheid voor regelovertredende gedraging (schuld, verwijtbaarheid > bestraffing > volgens proportionaliteitsbeginsel: straf naar mate van schuld).  

• Vergelding 

• Klassiek strafdoel: oog om oog, tand om tand. Degene die de regels overtreedt zal ook moeten voelen d.m.v. straf dat dat fout is geweest > ingrijpen in leven en rechten > rechtstoestand wordt hersteld.  

Kinderwetten 1901 (voor het eerst een eigen deel wetgeving speciaal voor kinderen) 

• Burgerlijke kinderwet 

• Voor het eerst de mogelijk om t.a.v. verantwoordelijkheid van vader (met name) om t.a.v. verzorging in te grijpen en het ouderlijk gezag te ontnemen in situaties waarin het kind ernstige (ontwikkelings)schade opliep en ouders hun taak als opvoeder niet goed hadden vervuld. 

• Ouders mogen zelf weten hoe de opvoeding

Hoorcollege 2 Familierecht, jeugdhulp en jeugdbescherming 

Afstamming (vestigen en verbreken van ouderschap) 

Afstamming- belangrijkste kenmerken 

• Afstammingsrecht: wie staan tot elkaar in familierechtelijke betrekking? Art 1:197 BW: een kind, zijn ouders en bloedverwanten 

• Betreft dwingend recht (dus onderlinge afspraken zijn niet rechtens afdwingbaar) 

• Belang van het kind om twee juridische ouders te hebben (is het uitgangspunt, is niet altijd zo) 

• Rechtszekerheid (levenslange, moeilijk te verbreken band) > belangrijk voor rechtsverkeer: weten waar we aan toe zijn. 

Rechtsgevolgen van ouderschap 

• In boek 1 en 4 BW zijn belangrijke rechtsgevolgen verbonden aan de verhouding ouder-kind: 

• Gezag 

• Niet iedere juridisch ouder heeft het gezag. Dit gaat niet automatisch samen. 

• Onderhoudsplicht 

• t/m 21-jarige leeftijd van kind.  

• Omgang 

• Kind zelf heeft recht op omgang met juridische ouders. Juridische ouder heeft ook zelf weer het recht (en plicht) tot omgang met kind. 

• Erfrecht 

• Kinderen zijn aangewezen als erfgenaam van ouders. 

• Naamrecht > wiens achternaam krijgt een kind? 

Juridisch ouderschap 

• Wie juridisch ouder wordt van een kind hangt in beginsel af van: 

• Biologie 

• Gekozen relatievorm ouders 

• Formele relatie: huwelijk, geregistreerd partnerschap 

• Geen formele relatie 

• Hoe word je juridisch ouder van een kind? 

• Door het baren van het kind > moeder is de vrouw uit wie het kind geboren is 

• Dus ook draagmoeder 

• Door in een formele relatie te zijn met de geboortemoeder 

• Door erkenning 

• Door gerechtelijke vaststelling 

• Door adoptie (geen afstammingsrecht) 

Formele relatie, erkenning en gerechtelijke vaststelling was eerst voor vrouw niet mogelijk. 

Ouderschap door huwelijk/GP 

• Juridisch ouder door huwelijk/GP met de geboortemoeder 

• Huwelijk/GP moet er al zijn op het moment van de geboorte.  

• Juridisch moederschap 

• Extra voorwaarde: kind moet zijn verwekt door kunstmatige inseminatie met hulp van onbekende donor – verklaring overleggen bij geboorteaangifte; 

• Bij een bekende donor zou deze donor ook een rol kunnen willen spelen. Bij een onbekende donor wel ruimte voor de meemoeder. 

• Bij bekende donor moet je erkenning vragen. 

• Bij overlijden meemoeder tussen kunstmatige donorbevruchting en geboorte kind, dan toch juridische moeder, mits verklaring bij geboorteaangifte wordt overgelegd. 

• Juridisch vaderschap: bij overlijden man tijdens huwelijk/GP wordt deze man juridisch vader als kind binnen 306 dagen na overlijden wordt geboren. Dit hoeft dus niet de biologische vader te zijn. Moeder kan bij Burgerlijke Stand aangeven dat de overleden vader niet de biologische vader was. 

Ouderschap door erkenning 

• Juridisch ouder door erkenning 

• Erkenning kan voor de geboorte, bij de geboorteaangifte (80%) of op

Hoorcollege 3 Jeugdstrafrecht 

Introductie 

Sr: Wetboek van Strafrecht 

Sv: Wetboek van Strafvordering 

Het jeugdstrafrecht 

• Sr 77a t/m 77gg Sr materieel jeugdstrafrecht 

• Voor jeugdigen aparte sancties en aparte duur 

• 486 t/m 505 Sv formeel jeugdstrafrecht 

• Procesregels 

• Kinderrechter? Meervoudige kamer? Wie zijn er allemaal betrokken bij de rechtszaak? Rol kinderbescherming en ouders? 

• Wat als een jeugdige (op verdenking) voorlopig vastzit? 

• Buiten toepassing verklaren artikelen uit commune strafrecht en/of toevoegen specifieke artikelen t.b.v. berechting jeugdigen (ten tijde van gepleegde feit). 

• Je gaat uit van de leeftijd die de minderjarige had op het moment van het plegen van het feit. Met name van grote invloed op de jeugdsanctie en de duur daarvan. 

Het materiële jeugdstrafrecht – deel 1 

Het materiële jeugdstrafrecht betreft de sancties en maatregelen die aan jeugdigen (en jongvolwassenen) opgelegd kunnen worden. Het materiële jeugdstrafrecht is te vinden in Titel VIII A Bijzondere bepalingen voor jeugdigen en jongvolwassenen (art. 77a - 77gg) van het Eerste Boek van het Wetboek van Strafrecht. 

Wat staat er in artikel 77a Sr? 

• Ten aanzien van degene die ten tijde van het begaan van een strafbaar feit de leeftijd van twaalf jaren doch nog niet die van achttien jaren heeft bereikt, zijn artikelen … niet van toepassing. 

• Artikelen die verband houden met opleggen van straffen en maatregelen en ook hoe er geoordeeld moet worden over bijvoorbeeld straffen voor meerplegers. 

• Waarom zijn ze niet van toepassing? Omdat jeugdstrafrecht eigen bepalingen heeft. 

• In plaats daarvan treden de bijzondere bepalingen vervat in de artikelen 77d tot en met 77gg. 

Leeftijdsgrenzen 

• De leeftijdsgrenzen vinden we niet alleen in Sr, maar ook in Sv. Welke artikelen uit Sv zijn van belang? 

• Artikel 486 Sv: niemand kan strafrechtelijk worden vervolgd wegens een feit, begaan voordat hij de leeftijd van twaalf jaren heeft bereikt. 

• Artikel 488 Sv 

• De bepalingen van dit wetboek zijn van toepassing voor zover deze afdeling geen afwijkende bepalingen bevat. 

• De bepalingen van deze afdeling zijn van toepassing op personen die ten tijde van het begaan van het feit de leeftijd van achttien jaren nog niet hebben bereikt, voor zover deze Titel geen afwijkende bepalingen bevat. 

• De bepalingen van deze afdeling die betrekking de ouders of voogd, zijn alleen van toepassing, zolang de verdachte minderjarig is. 

• Ondergrens omhoog? 

• Minimumleeftijd verschilt per land 

• IVRK General Comment 24 

• Interpretatie van de bepalingen die in het IVRK staan. Niet het verdrag zelf, maar deze comments kun je niet geheel naast je neerleggen. Niet zo bindend als het verdrag, maar geven aan hoe invulling te geven aan verdrag. 

• In de meeste landen strafrechtelijke verantwoordelijkheid vanaf 14 jaar. General comment 24 stemt hiermee in. In NL is dit niet zo. 

Hoorcollege Gesloten Jeugdzorg en familierecht in de praktijk 

Wanneer een gesloten plaatsing? 

• Als je jeugdhulp nodig hebt 

• Als je je aan de jeugdhulp onttrekt of door anderen wordt onttrokken 

Kinderen krijgen niet altijd te horen/uitgelegd waarom ze gesloten moeten zitten. Het is wel belangrijk om te doen, maar het is niet duidelijk wiens taak dat is. 

Hoofdroute gesloten plaatsing: als je een OTS hebt (gezinsvoogd en kinderbeschermingsmaatregel), het gaat niet langer in huidige situatie. Gezinsvoogd kan veiligheid niet meer garanderen, kind staat niet open voor behandeling > gesloten plaatsing. Het kan dat jongeren van tevoren niet worden ingelicht. Sommige kinderen hebben geen gezinsvoogd en kinderbeschermingsmaatregel, dan hebben ouders toestemming gegeven om gesloten te plaatsen. Dit kan een lastige relatie met ouders tot gevolg hebben. Ouders gaan naar gemeente, de gemeente kan dan om een gesloten plaatsing verzoeken. Lastig dat er geen gezinsvoogd is: wie heeft het grote plaatje in de hulpverlening? Kind krijgt een mentor: waar moet het kind straks weer naartoe? 

Mensen die in instellingen werken: wat doen we eigenlijk? Heeft het wel zin om op deze manier kinderen op te voeden door vrijheid te beroven? Heel ruim in de wet: er moet een vangnet zijn als het nergens anders meer lukt. Wet op de gesloten jeugdzorg zit sinds 2015 in de Jeugdwet verpakt. Het gaat om 2000-3000 kinderen die per jaar gesloten geplaatst worden. Ongeveer 40 kinderen onder de twaalf jaar >> niet goed! Alleen die kinderen plaatsen waarvoor het noodzakelijk is: qua problematiek, duidelijk hebben wat je gaat doen (doel). Proportionaliteit: noodzaak en doel moeten met elkaar in verhouding zijn.  

Drie groepen kinderen met wie het slecht gaat: 

• Kinderen in gesloten jeugdhulp: onttrekken aan zorg, gevaar zijn voor anderen; 

• Strafrechtgroep: kinderen die verdacht worden van een strafbaar feit: voorlopige hechtenis, jeugddetentie 

• Jeugd GGZ 

Deze drie groepen vertonen qua gedragskenmerken wel overeenkomsten. Kinderen met moeilijk gedrag die al veel hebben gemaakt. 

Wie bepaalt in welke groep welk kind terechtkomt? Kinderen in gesloten jeugdhulp ligt voor gezinsvoogd voor de hand. Gezinsvoogd weet wat daar gaande is. Rechter moet beslissing maken. Dit mag alleen met instemmingsverklaring van gedragswetenschapper > Is vrijheidsbeneming noodzakelijk? Aan wat voor behandeling moet er gedacht worden? Hoelang moet het duren? Machtiging wordt vaak voor 9 maanden afgegeven, maar kan afgegeven worden voor 1 jaar. Verlenging is mogelijk. In principe een open einde tot iemand 18 is. Kind is 18, geen vervolghulp > kind mag nog 6 maanden in gesloten jeugdhulp mits duidelijk is waar het kind naartoe gaat, en er moet een hulpverleningsplan zijn opgesteld. Gemiddelde duur van een plaatsing is een half jaar.  

Hoe wordt dit halve jaar ingevuld? Voor veel kinderen al genoeg dat er sprake is van dagstructuur. Docent: dit is onvoldoende voor een gesloten plaatsing. Kind heeft recht op een behandeling (hoogwaardig pedagogisch leefklimaat). Je moet kinderen een kans bieden om eruit te komen. Dit is lastig. Voor kinderen kan het lastig zijn dat er geen afgesproken tijd is: bij jeugddetentie is dit wel. Kinderen kunnen vaak niet terug

Hoorcollege vrijheidsbeneming 

Laatste jaren is er een daling in jeugdcriminaliteitscijfers te zien. 

Plaatsingsgronden:  

• Jeugdige kan in JJI geplaatst worden als hij door de rechter is veroordeeld voor het plegen van een bepaald misdrijf = tenuitvoerlegging strafrechtelijke veroordeling 

• Zodra een jeugdige verdacht wordt van een misdrijf (onder bepaalde voorwaarden). Het gaat hier om de vrijheidsbeneming in de voorfase.  

Tenuitvoerlegging strafrechtelijke veroordeling 

• Internationaal 

• Artikel 37 IVRK 

• Verbod op levenslange gevangenisstraf zonder mogelijkheid van vrijlating 

• Is dit niet in strijd met sub b van artikel 37? > zo kort mogelijk. 

• Behandeling met menselijkheid; behoeften naar leeftijd 

• Gevolg: volwassenen en jeugdigen van elkaar gescheiden plaatsen, behalve als dit niet in het belang is van het kind. 

• Contact met familie is mogelijk. Dit kan worden beperkt. 

• General Comment no 24: vrijheidsbeneming als uiterste maatregel 

• Kernnormen die door Staten in acht moeten worden genomen wanneer jeugdige van zijn vrijheid is beroofd. 

• Jongere mag niet onderworpen worden aan foltering, scheiding volwassenen en kinderen, kindvriendelijk, rechtspositie moet beschermd worden en er moet een onafhankelijke Klachtencommissie zijn. 

• Meer aandacht voor vroegtijdige interventie en preventie.  

• Nationaal 

• Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (Bjj) 

• Reglement justitiële jeugdinrichtingen (Rjj) 

• Ministeriële regelingen, o.a.: 

• Regeling model huisregels JJI 

• Regeling plaatsing en overplaatsing jeugdigen 

• Regeling straf- en afzonderingscel JJI 

• Regeling toepassing mechanische middelen jeugdigen 

• Er worden hier bevoegdheden gegeven aan bijvoorbeeld de directeur in het opleggen van disciplinaire straffen maar daarnaast ook plichten: voldoen aan waarborgen. Ook deze zijn opgenomen in de Beginselenwet. 

Plaatsing 

• (Onherroepelijke) strafrechtelijke veroordeling 

• Jeugddetentie, PIJ-maatregel, TBS & gedragsbeïnvloedende maatregel 

• Voorlopige hechtenis 

• Inbewaringstelling, gevangenhouding & gevangenneming 

• Onderscheid o.b.v. leeftijd. Jonger dan 18 jaar bij plegen van strafbaar feit, en jongeren van 18-23 jaar waarbij artikel 77c wordt ingezet. 

• Selectiefunctionaris  

• Belast met het plaatsen van de jeugdige in de betreffende instelling en afdeling. Is bijv. Afhankelijk van titel van vrijheidsbeneming, doel, persoon jeugdige en advies van rechter-commissaris. In beginsel jongens en meisjes van elkaar gescheiden, behalve als dat door bijzondere afdeling niet mogelijk is. 

• Beperkt beveiligde inrichting (open) en normaal beveiligde inrichting (gesloten). Dit kan ook per afdeling verschillen. In beginsel wordt jeugdige in een normaal beveiligde inrichting geplaatst, behalve als door OM of rechter is bepaald dat beperkt beveiligd beter aansluit.  

• Jeugdige kan tijdelijk geplaatst worden in politiecel als ergens anders nog geen plaats is (dit is laatste redmiddel, en van zo kort mogelijke duur). Vanaf 16 jaar is maximale termijn 10 dagen, jonger dan 16 jaar is het maximaal 3 dagen (en alleen als dat in afwachting is van vervoer naar de inrichting toe).