BulletPointsamenvatting bij Wetenschapsfilosofie in de context van de sociale wetenschappen van Tijmstra en Boeije

Vanuit welke invalshoeken kan wetenschappelijk onderzoek benaderd worden? Ch.1

• Wetenschap wordt gekenmerkt door drie eigenschappen:

1. Er is een drang naar kennis, die wordt samengebracht in een theorie (beschrijving van samenhangende verschijnselen uit de werkelijkheid).

2. Wetenschap is empirisch (gebaseerd op zintuiglijke waarneming).

3. Wetenschap is systematisch en waardeoordelen worden vermeden.

• Een pseudowetenschap heeft pretendeert wetenschappelijk te zijn, maar schiet tekort in het gebruik van systematische methoden.

• Een paradigma is een gedeelde opvatting van een groep wetenschappers over wat wetenschap inhoudt, waar een theorie aan moet voldoen en op welke manier wetenschap bedreven zou moeten worden.

• Ontologie houdt zich bezig met sociale verbanden, die in de werkelijkheid aanwezig zijn.

• Epistemologie omvat opvattingen over wat als kennis beschouwd wordt en de manier waarop kennis over de werkelijkheid verkregen zou moeten worden.

• De empirisch-analytische benadering streeft ernaar uitspraken te doen, waarin wetten naar voren komen: een algemene uitspraak waar voorspellingen op gebaseerd kunnen worden. Deze benadering wordt gekenmerkt door herhaalbaarheid van onderzoek en controleerbaarheid van situaties. .De empirisch-analytische benadering wordt ook wel reductionisme genoemd, omdat de onderzochte onderwerpen worden gereduceerd tot meetbare variabelen. De empirisch-analytische benadering zoekt naar wetten (voor veel gevallen van toepassing), terwijl de interpretatieve benadering zoekt naar idiografische kennis (beschrijft het unieke). Een kritiekpunt op de empirisch-analytische benadering is dat er geen antwoord wordt gegeven op de ‘waarom’-vraag. De interpretatieve benadering is ontstaan als reactie op de empirisch-analytische benadering. Deze benadering streeft naar begrip van sociale situaties.

• In empirisch-analytisch onderzoek wordt vaak gebruik gemaakt van experimenten en enquêtes. Het wordt vaak kwantitatief onderzoek genoemd, omdat resultaten vaak in statistieken worden uitgedrukt.

• De interpretatieve benadering is holistisch en richt zich op de gehele context van de onderzochte personen.

• Het kritisch-emancipatoire referentiekader komt voort uit het marxisme. De kennis richt zich op het bevrijden en helpen van minderheden. Er wordt met name actieonderzoek gedaan, waarbij de onderzoekers participeren in het onderzoek en samen met de onderzochten een leerproces doormaken. Belangrijk hierbij zijn empowerment (verhogen van de grip op het eigen leven) en wederkerige adequaatheid (reflectie van onderzoekers en onderzochten door met elkaar te blijven communiceren gedurende het onderzoek).

• De empirisch-analytische, interpretatieve en kritisch-emancipatoire benadering worden tegenwoordig vaak gecombineerd in onderzoek.

Welke soorten onderzoek zijn er? Ch.2

• Fundamenteel onderzoek heeft als doel om theorieën te ontwikkelen en toetsen voor de oplossing van kennisproblemen.

• Praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek heeft als doel om oplossingen voor praktijkproblemen te ontwikkelen, uit te voeren en te evalueren. Praktijkgericht niet-wetenschappelijk onderzoek voldoet niet voldoet de methodologische regels voor wetenschappelijk onderzoek.

• De empirische cyclus omvat vijf logisch op elkaar volgende stappen van fundamenteel onderzoek in de ideale vorm:

1. Observatie: het verzamelen van bestaande kennis op het onderzoeksgebied.

2. Inductie: het formuleren van een algemene uitspraak op basis van concrete observaties. Er wordt een exploratieve hypothese opgesteld.

3. Deductie: van een algemene uitspraak worden meer specifieke uitspraken afgeleid.

4. Toetsing: het analyseren van verzamelde empirische gegevens en deze vergelijken met de hypothese om die te bevestigen, verwerpen of aan te passen.

5. Evaluatie: het beantwoorden van de vraag of het kennisprobleem is opgelost.

• Als er nog veel kennis ontbreekt, wordt er explorerend onderzoek gedaan. Dan wordt de empirische cyclus gevolgd tot er een theorie is geformuleerd. Als een onderzoeker bestaande kennis en een daarbij behorende theorie wil toetsen, wordt er toetsend onderzoek. Dan wordt de empirische cyclus gevolgd vanaf de theorieformulering tot de evaluatie.

• Bij praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek ligt de focus op probleemanalyse, vaststelling van praktijkproblemen (diagnostisch onderzoek), planvorming, interventie en evaluatie.

• Procesevaluatie of formatieve evaluatie wordt tijdens de interventie gedaan om de uitvoering van het plan en tussentijdse uitkomsten te bekijken.

• Een productevaluatie of summatieve evaluatie beoordeelt of de interventie effectief is gebleken.

• Een ‘evidence based’ interventie is gebaseerd op deugdelijk wetenschappelijk bewijs.

Wat is van belang bij hypothesen en theorieën? Ch.3

• Het deductief nomologische model leidt uit een algemene uitspraak meer specifieke uitspraken af. Een theorie is deductief nomologisch, als aan vier voorwaarden wordt voldaan:

1. Alle termen zijn duidelijk gedefinieerd. Een uitspraak moet maar op één manier geïnterpreteerd kunnen worden.

2. De uitspraken moeten geordend kunnen worden van algemeen naar specifiek.

3. De uitspraken binnen de theorie zijn logisch met elkaar verbonden.

4. De specifieke uitspraken moeten getest kunnen worden door waarnemingen.

• Een syllogisme is een logische redenering, waarbij uit twee uitspraken een conclusie wordt getrokken.

• In het deductief nomologisch model zijn aannames (assumpties) van belang. Dit zijn veronderstellingen, die niet gebaseerd zijn op bewijs.

Welke criteria worden gesteld aan wetenschappelijke uitspraken? Ch.4

• Wetenschappelijke uitspraken moeten aan drie eisen voldoen:

1. Wetenschappelijke uitspraken moeten toetsbaar zijn: aan de hand van empirische data moet bepaald kunnen worden of ze juist zijn.

2. Wetenschappelijke uitspraken moeten zo informatief mogelijk zijn. Hoeveel informatie een uitspraak bevat, is afhankelijk van het domein (de populatie waar je een uitspraak over doet) en de specificiteit (wat er over de groep gezegd wordt) van de uitspraak. Uitspraken met een omvangrijk domein en een hoge specificiteit, zijn erg informatief.

3. De genomen stappen en beslissingen en de manier waarop wetenschappers tot resultaten zijn gekomen, moeten uitgebreid en nauwkeurig weergegeven moeten worden. Op die manier kan het onderzoek worden herhaald.

• Verificationisme is het streven naar de bevestiging van uitspraken, terwijl falsificationisme het streven naar de weerlegging van uitspraken is. Bij het inductieprobleem is het onmogelijk om aan de hand van specifieke uitspraken te concluderen dat een algemene uitspraak waar is.

• In het geval van onderdeterminatie is het niet mogelijk om te bepalen welke uitspraak binnen een theorie onjuist is.