Grondslagen van het recht - B1 - UU - Oefententamen D

Vragen

Vraag 1. Scenario’s

In hoofdstuk 7 van Achtergronden worden redenen gegeven voor beperking van de negatieve vrijheid door de overheid. Bestudeer de volgende drie scenario’s en beargumenteer hoe de beperking van vrijheid in elk scenario kan worden gerechtvaardigd. Betrek daarbij de opvatting van John Stuart Mill en/of John Locke (7 punten).

1. De burgemeester van Utrecht beraadt zich of hij de openbare kunsttentoonstelling “De kunst van de liefde” op het Neude moet verbieden. Diverse bewoners hebben bezwaar gemaakt tegen de tentoonstelling gelet op de in hun ogen obscene kunstwerken die worden geëxposeerd. Zij wensen daar niet mee geconfronteerd te worden. De burgemeester besluit dat de tentoonstelling niet in het openbaar mag plaatsvinden.

2. De overheid overweegt een verbod in te stellen op het ritueel slachten van dieren. De overheid is van mening dat ritueel slachten niet langer past in een moderne seculiere samenleving, omdat veel mensen daar aanstoot aan nemen. Het ritueel slachten brengt onnodig veel leed mee voor de te slachten dieren. Diverse geloofsgenootschappen schrijven in een gezamenlijke brandbrief dat zo’n verbod in strijd is met de vrijheid van godsdienst.

3. De overheid is voornemens een ‘vleestax’ in te voeren: de btw op vleesproducten zal worden vastgesteld op 25%. De overheid vindt namelijk dat een grote vleesconsumptie een negatieve impact heeft op de volksgezondheid, omdat de consumptie van met name rood vlees een vergroot risico met zich meebrengt op hart- en vaatziekten.

Vraag 2. Morele regels

In hoofdstuk 1 van Achtergronden wordt gesteld dat in eenvoudige samenlevingen vier typen morele regels te onderscheiden zijn. In complexe samenlevingen is echter méér nodig dan deze ‘eenvoudige groepsmoraal’. Leg uit welke vier problemen onderscheiden worden ‘waar een eenvoudig systeem van wederzijdse verplichtingen geen antwoord op heeft’. (5 punten)

Vraag 3. Argumentatiepraktijk

Uit de eerste drie hoofdstukken van Achtergronden volgt dat het recht zowel opgevat kan worden als een systeem van regels als een argumentatieve praktijk. Formuleer op basis van deze twee typeringen een omschrijving van recht en beargumenteer of jouw omschrijving ‘rechtspositivistisch’ of ‘anti-positivistisch’ van aard is. (10 punten)

Vraag 4. Rechtsvorming

Het Nederlands recht kent een reeks beginselen van behoorlijke rechtspraak die waarborgen dat een gerechtelijk proces eerlijk wordt gevoerd. Enkele daarvan zijn: recht op rechtsbijstand, openbaarheid van de rechtspraak, onpartijdigheid en onafhankelijkheid van de rechter. Schets steeds een beknopt, maar duidelijk scenario in de zaak van de steekpartij waarin de volgende beginselen in het geding kunnen komen.

1. Openbaarheid van de rechtspraak (4 punten)

2. Onafhankelijkheid van de rechter (4 punten)

3. Onpartijdigheid van de rechter (4 punten)

Antwoordindicatie

Vraag 1a

Vanuit de beredenering van Mill kan gesteld worden dat alleen het voorkomen van schade (aan een ander) ingrijpen rechtvaardigt. Is daar in de casus sprake van? De overheid ook het aanstootbeginsel (onvrijwillige confrontatie in de openbare ruimte met aanstootgevend gedrag) maar gaat eraan voorbij hoe aanstoot zich verhoudt tot artistieke expressie (als aspect van de vrijheid van meningsuiting)

Vraag 1b

Rechtvaardiging:

Vanuit de beredenering van Mill kan gesteld worden dat alleen het voorkomen van schade (aan een ander) ingrijpen rechtvaardigt. Is daar in de casus sprake van? Nee, tenzij schade aan dieren onder het schadebeginsel te brengen is).

De overheid lijkt zich ook te beroepen op moralisme en hanteert daarbij een niet-neutrale grond. Ook Locke zou dit waarschijnlijk afwijzen. De overheid hanteert het aanstootbeginsel (onvrijwillige confrontatie in de openbare ruimte met aanstootgevend gedrag) maar gaat eraan voorbij hoe aanstoot zich verhoudt tot de vrijheid van Godsdienst en dat het ritueel slachten niet in de openbaarheid plaatsvindt.

Vraag 1c

Rechtvaardiging:

Vanuit de beredenering van Mill kan gesteld worden dat alleen het voorkomen van schade (aan een ander) ingrijpen rechtvaardigt. Is daar in de casus sprake van? Nee (wellicht wel indien het in het belang was van dierenwelzijn).De overheid hanteert een paternalistisch standpunt en geeft met de vlees-tax aan dat het beter weet wat goed voor ons is. Vanuit Locke zou gesteld kunnen worden dat de overheid hier op neutrale (lees: niet morele) gronden vrijheid beperkt ten behoeve van het algemeen belang: een betaalbare volksgezondheid.

Vraag 2

De vier problemen waar een eenvoudig systeem van wederzijdse verplichtingen geen antwoord op heeft, zijn onzekerheid, veranderende omstandigheden, problemen van handhaving en gemeenschapstaken (zie Achtergronden, pag. 27 en verder).

Vraag 3

Een omschrijving is meer positivistisch indien vorm en herkomst benadrukt wordt en meer anti-positivistisch indien ook een verband wordt gelegd met moraal en rechtvaardigheid.

Vraag 4a

De rechtbank overweegt de zitting achter gesloten deuren te houden, gelet op de ernst van het feit en omdat familieleden van het slachtoffer hier op aandringen. Zij wensen niet door berichtgeving in de media steeds geconfronteerd te worden met het verschrikkelijke incident (zie PDF Een Eerlijk Proces).

Vraag 4b

De rechter acht bewezen dat de verdachte het te laste gelegde feit heeft gepleegd en veroordeelt de verdachte tot een taakstraf en een voorwaardelijke gevangenisstraf van zes maanden . In de media spreken diverse politici hun onbegrip uit over deze, in hun ogen, lage straf. Zij roepen de minister van Justitie en veiligheid op de rechter te schorsen (zie PDF Een Eerlijk Proces).

Vraag 4c

Op de zitting worden videobeelden getoond van het incident (deze waren opgedoken tijdens het politieonderzoek). Op de beelden is niet duidelijk of verdachte diegene was die instak op het slachtoffer). Familieleden verlaten de zaal, en de rechter maakt daarbij de opmerking: “ik kan me goed voorstellen dat u deze beelden van de verdachte niet wilt zien (zie PDF Een Eerlijk Proces).