Hoe werkt de preventiemethode Alles Onder Controle? - Chapter 13

Waarom is een interventie voor de bestrijding van depressie nodig?

In dit hoofdstuk wordt de preventie van depressie besproken en wordt daarbij het model voor planmatige gezondheidsvoorlichting en gedragsverandering gehanteerd. Het programma Alles Onder Controle staat in dit hoofdstuk centraal. 

Er is sprake van een depressie wanneer iemand gedurende een periode van meer dan twee weken last heeft van lusteloosheid, desinteresse en gevoelens van wanhoop. Volgens de DSM IV moeten er ook ten minste vijf andere symptomen aanwezig zijn, zoals eetproblemen, verlies van energie, gevoelens van waardeloosheid, terugkerende gedachten aan de dood, concentratieproblemen enz. Heeft men eenmaal een depressie gehad, dan is de kans op herhaling groot, terugvalpreventie is dus ook belangrijk. Subklinische depressies zijn wat mildere vormen van depressies. Zij vergroten de kans op het krijgen van een volwaardige depressie. Per jaar kampt bijna een kwart van de mensen in de leeftijd van 18-64 jaar met problemen op het gebied van hun geestelijke gezondheid. De meest voorkomende zijn angststoornissen (12,4 procent), stemmingsstoornissen, waaronder depressie (7,6 procent) en als laatste middelengebruik (8,9 procent). Jaarlijks heeft ongeveer 1 op de 20 volwassenen in Nederland last van een depressie. En jaarlijks kampen rond de 40.000 jongeren tussen de 12 en 17 jaar met een depressie. De kwaliteit van het leven wordt aangetast door depressies, want er is een verslechtering van zowel het mentale, als het fysieke en maatschappelijke functioneren. Samen met angststoornissen en alcoholverslaving behoort een depressie tot de top tien van ziekten met de hoogste ziektelast. Het ontstaan van een depressie wordt verklaard vanuit een samenspel van persoonlijke en sociale-omgevingsfactoren en ingrijpende levensgebeurtenissen. Dit samenspel wordt verklaard met het Dynamische Stress-Kwetsbaarheidsmodel.

Wat zijn risicofactoren voor het ontwikkelen van een depressie?

Een eerdere subklinische depressie is de meest duidelijke voorspellende factor voor het ontwikkelen van een depressie. Ook kunnen neuroticisme, lage zelfwaardering, angsstoornissen, suïcidaliteit, diabetes, hormonale verstoringen of alcoholverslaving vergroten, in mindere mate, de kans op een depressie. Vrouwen hebben twee keer zo vaak last van een depressie dan mannen. De sociale omgeving kan eveneens een risicofactor zijn. Wanneer een of beide ouders depressief zijn, dan is de kans voor kinderen groter om het ook te worden. Dit gaat via de genetische weg, maar de ouders zullen ook minder goed functioneren door de depressie. Kinderen die veel gepest worden hebben ook een grotere kans om een depressie te ontwikkelen. Ingrijpende levensgebeurtenissen vormen ook een risicofactor. Een opeenstapeling van risicofactoren vergroot de kans op een depressie aanzienlijk.

Wat zijn beschermende factoren voor het voorkomen van een depressie?

Mentale veerkracht is een beschermende factor, maar ook sociale vaardigheden, stressbestendigheid, intelligentie en probleemoplossende vaardigheden zijn beschermende factoren. Een stabiele gezinssituatie of een prettige school-werkomgeving vormen eveneens een buffer. Een aantal risicofactoren en beschermende factoren kunnen positief beïnvloed worden. Daarom vormen deze aangrijpingspunten voor preventieve interventies.

Welke verschillende methodes van depressiepreventie bestaan er?

Er zijn drie vormen van depressiepreventie:

1. Universele depressiepreventie richt zich op de algemene bevolking of groepen daarbinnen, zonder onderscheid te maken naar de aan- of afwezigheid van depressieve klachten. De Mentaal Vitaal-campagne is een voorbeeld van universele depressiepreventie via internet. Een ander voorbeeld is de website van het Fonds Psychische Gezondheid, die gratis en anoniem toegang biedt tot een universeel depressiepreventie programma. Het EMOVO-project staat voor het Elektronische MOnitoring en VOlksgezondheid project, en wordt uitgevoerd door de GGD in samenwerking met het RIVM. 

2. Selectieve depressiepreventie richt haar pijlen op groepen waarvan bekend is dat ze een verhoogd risico op depressie hebben, maar hier nog niet mee kampen. Deze vorm van preventie bestaat vaak uit psycho-educatie in combinatie met zelftests en kortdurende preventieve interventies.

3. Geïndiceerde depressiepreventie biedt hulp aan mensen met subklinische, mildere vormen van depressie. Deze interventies zijn evenals selectieve preventie voor depressie vaak gebaseerd op een combinatie van cognitieve en gedragstherapeutische uitgangspunten. Het accent ligt op denken – voelen – doen.

Wat zijn de voor- en nadelen van depressiepreventie via het internet?

Er zijn verschillende voordelen aan preventie methodes via het internet: allereerst zijn ze bewezen effectief, en daarnaast is er een hoge mate van acceptatie onder de deelnemers. Ook zijn er veel mogelijkheden tot kwaliteitsverbetering en kostenbesparingen van preventies. De werving en dataverzameling zijn online, dus dit biedt nieuwe mogelijkheden tot onderzoek. Internetinterventies worden gekenmerkt door een sterk gestructureerde aanpak in combinatie met de systematische aanpak van cognitieve gedragstherapie-interventies in het algemeen. Dit zorgt ervoor dat men zich houdt aan het protocol. Verschillen in de uitvoering tussen therapeuten wordt zo verkleind en de kans op effectiviteit verhoogd. De ontwikkelings- en implementatiekosten van internetinterventies zijn relatief hoog en in de praktijk meestal hoger dan aanvankelijk gepland. Het is echter wel zo dat er kostenbesparing op kan treden wanneer de interventies eenmaal geïmplementeerd zijn.

Er bestaan ook nadelen aan depressiepreventie via het internet: Ten eerste zijn internetinterventies niet voor alle mensen met psychische problemen geschikt. Zo zijn mensen die geen computer hebben of slecht kunnen lezen niet geschikt. Daarnaast kunnen sommige psychologische problemen te complex zijn om online goed te kunnen behandelen.

Hoe werkt de Alles Onder Controle-interventie?

Alles Onder Controle is een geïndiceerde preventieve interventie voor volwassenen die via internet zelfstandig hun depressieve klachten willen aanpakken. Deze interventie is gebaseerd op de uitgangspunten van de probleemoplossende therapeutische benadering (Problem Solving Therapy; PST). PST gaat ervan uit dat meegemaakte onopgeloste problemen mede de oorzaak vormen van een depressie. Het aanleren van nieuwe efficiënte strategieën om problemen op te lossen, kan dan vervolgens leiden tot een vermindering van depressieve klachten. De Alles Onder Controle cursus bestaat uit vijf wekelijkse lessen met ondersteuning via e-mail door een coach. Binnen deze cursus leren deelnemers nieuwe denk- en handelingsstrategieën om met hun problemen om te gaan. Ten eerste leren cursisten 'onbelangrijke' problemen waar ze zich wel zorgen over maken te herkennen en hun zorgen hierover te minimaliseren. Ten tweede leren deelnemers ook hun 'onoplosbare' problemen te herkennen en deze zo te definiëren dat zij binnen of buiten de Alles Onder Controle cursus met de zorgen die zij hierover hebben aan de slag te gaan. Problemen worden geherdefinieerd, zodat ze oplosbaar worden.

De Alles Onder Controle interventie is in 2011 geïmplementeerd door Prezens, de preventieafdeling van GGZinGeest, een instelling voor geestelijke gezondheidszorg in de regio Amsterdam. Deelnemers moeten eerst een korte vragenlijst invullen om inzicht te krijgen in hun problemen. Bij gebleken geschiktheid kunnen deelnemers van Alles Onder Controle vervolgens met een gebruikersnaam en wachtwoord op elk moment van de dag inloggen in de cursus en toegang krijgen tot persoonlijke data. Deelnemers doen huiswerk en krijgen daar binnen drie dagen feedback op. Na afloop ontvangen deelnemers een advies over een vervolgtraject indien zij onvoldoende hersteld zijn. De implementatie van internetinterventies voor psychische problemen in de preventiepraktijk is veelbelovend maar ook nog beperkt.

Wat is de effectiviteit van de Alles Onder Controle interventie?

Warmerdam et al. (2008) onderzochten in een gerandomiseerd onderzoek de werkzaamheid van Alles Onder Controle. Deelnemers voor het onderzoek werden geworven via advertenties in landelijke dagbladen en via websites gericht op gezondheidsinformatie. Bij aanvang van de studie kampten deelnemers met aanzienlijke depressieve klachten. Na 12 weken hadden deelnemers van Alles Onder Controle significant minder depressieve klachten dan deelnemers uit de controlegroep. Het gaat hierbij om een middelgroot effect. Daarnaast was 1 op de 3 deelnemers aan de Alles Onder Controle interventie na 12 weken hersteld van de depressieve klachten. Alles Onder Controle is kosteneffectief in termen van behaalde gezondheidswinst in relatie tot gemaakte kosten.