Hoe worden interventies ontwikkeld? - Chapter 5

Hoe verloopt de ontwikkeling van een interventie volgens het Intervention Mapping stappenplan?

Een beperking van het planningsmodel is dat het niet duidelijk is hoe gezondheidsvoorlichters op systematische wijze empirische gegevens en theoretische inzichten kunnen toepassen, wanneer zij een interventie ontwikkelen. Een protocol dat zich juist op deze toepassing richt is Intervention Mapping. Daarnaast is het ook een protocol voor samenwerking tussen voorlichters, belanghebbenden, doelgroepen en programmamakers tijdens het proces van ontwikkeling. Het protocol bestaat uit zes stappen, zie figuur 1:

Figuur 1. Het stappenplan volgens Intervention Mapping.

Intervention Mapping maakt inzichtelijk welke gevolgen gemaakte keuzes later in het proces hebben. Stap 1 van het model is al beschreven in de voorgaande hoofdstukken, de andere stappen worden in dit hoofdstuk beschreven. 

Hoe verloopt stap 2 van het Intervention Mapping stappenplan?

Het is van belang dat een GB’er de doelen voor gedragsverandering verder specificeert. Dit moet gebeuren aan de hand van vier taken:

1. De eerste taak is dat er einddoelen voor gedrag en omgeving worden gekozen. Deze worden altijd geformuleerd als uitkomsten van het programma, dus: als het programma succesvol is, welk gezond gedrag zal de doelgroep vertonen en hoe ziet de gezonde omgeving eruit?
2. Als tweede taak moeten er specifieke gedragsdoelen gekozen worden. Deze gedragsdoelen worden geformuleerd aan de hand van twee centrale vragen die gaan over wat de doelgroep van de interventie moet doen en wat er moet veranderen in de omgevingscondities. Het is hiervoor van belang dat de gedragsdoelen verder uitgewerkt worden in subdoelen of specifieke gedragsdoelen. Soms worden er subdoelgroepen gemaakt omdat er veel verschillen zijn tussen de doelgroepen. Op deze manier kan elke subdoelgroep de aanpak krijgen die aansluit bij die groep. Dit kost echter veel geld, waardoor er maar heel weinig gebruik gemaakt wordt van subdoelgroepen in interventies. De hoge kosten komen doordat het ontwikkelingsproces van de interventie voor elke doelgroep apart gedaan moet worden en er dus ook verschillende soorten interventies ontwikkeld moeten worden. Door informatietechnologie is het mogelijk om binnen een programma de voorlichtingen te laten verschillen.
3. De volgende taak voor GB’er is het kiezen van belangrijke en veranderbare determinanten. Het gaat hierbij om de determinanten van het gedrag dat in een voorgaande taak is gekozen als gedragsdoel. De belangrijkste determinanten die uit deze analyse volgen worden verder gebruikt in de ontwikkeling van de interventie. Een voorwaarde is wel dat deze determinanten ook veranderbaar zijn.
4. De vierde en laatste taak is het maken van een matrix van specifieke veranderingsdoelen. Dit houdt in dat de determinanten van gedrag gekoppeld worden aan de gedragsdoelen. Aan de hand hiervan worden dan meetbare veranderingsdoelen opgesteld. Wanneer er subgroepen zijn gemaakt, moet voor iedere subgroep een aparte matrix worden gemaakt (bijvoorbeeld voor jongens en meisjes).

Hoe verloopt stap 3 van het Intervention Mapping stappenplan?

Een methodiek is een proces van verandering dat gebaseerd is op een theorie. Een techniek is de praktische vorm van de methodiek, oftewel de praktische uitwerking. In deze fase heeft een GB’er drie taken te vervullen:

1. De eerste taak is het ontwikkelen van ideeën over het programma met de planningsgroep. Het is belangrijk om de juiste vertegenwoordigers van de doelgroepen te hebben. De GB’er moet een evenwicht vinden tussen de verschillende opvattingen van de vertegenwoordigers en het bewijs van effectieve methoden uit de literatuur en theorieën.
2. De volgende taak is het bedenken van theoretische methodieken bij de veranderingsdoelen. Dit is een eerste analyse van methodieken die mogelijk passen bij de veranderingsdoelen.
3. Ten derde is het de taak om methodieken af te leiden uit de literatuur en theorie. Het is belangrijk om methodieken te gebruiken die verankerd zijn in de wetenschappelijke theorie. Hiervoor moet een GB’er theorieën, literatuur en onderzoeken raadplegen. De laatste taak van deze fase is het vertalen van de methodieken in praktische voorlichtingstechnieken. Vaak kan één methodiek in meerdere technieken vertaald worden. Het is van belang om te achterhalen in welke condities de methodiek en theorie effectief zullen zijn.

Hoe verloopt stap 4 van het Intervention Mapping stappenplan?

In deze fase moeten GB’ers de lossen technieken samen gaan voegen tot één geheel. Om dit voor elkaar te krijgen, moeten er 7 taken voltooid worden: 

1. De eerste taak is het overleggen met de beoogde doelgroep en de beoogde programma uitvoerders. Het ene programma wordt effectiever wanneer de doelgroep en de programma uitvoerders deelnemen aan het proces van ontwikkeling en er rekening wordt gehouden met hun opvattingen.
2. Vervolgens moeten de thema’s, het bereik, de volgorde en de materialen van het programma ontworpen worden. Er moet een logische combinatie zijn, zodat het programma één rode draad heeft. Verder moet het duidelijk worden hoe en door wie het programma uitgevoerd gaat worden. Een aantal richtlijnen voor de structuur van voorlichtingsprogramma’s zijn te vinden in het Persuasion Communication Model. Dit model beschrijft de gedragsverandering in fasen. De eerste twee stappen uit dit model gaan over de aandacht die mensen hebben voor de voorlichting en de mate waarin ze de voorlichting begrijpen.
3. De volgende fase gaat over de mate waarin mensen gemotiveerd worden om hun gedrag te veranderen (de mate waarin de determinanten beïnvloed worden). De voorlichting moet invloed hebben op de kennis, risicoperceptie, attitude, sociale invloed en eigen effectiviteit van mensen. De effecten zijn volgens dit model afhankelijk van variabelen zoals wie (bron), hoe (kanaal), wat (bericht) en wie (ontvanger). De GB’er kan in dit stadium met tegenstrijdige beslissingen in aanraking komen. Na deze taak, moet de GB’er in detail beschrijven welke materialen ontwikkeld moeten worden en hoe. Als de inhoud, structuur en procedures van het programma duidelijk zijn, kunnen de afzonderlijke materialen worden ontwikkeld en beschreven. De GB’er moet zorgen voor eenheid tussen de afzonderlijke programmacomponenten en doet dit vaak door middel van beknopte instructiedocumenten zoals briefings, storyboards en script outlines.
4. Als vierde taak moeten al reeds bestaande programma’s en materialen beoordeeld worden. Soms hoeft niet alles opnieuw ontwikkelt te worden. Daarom is het van belang om na te gaan of bestaande materialen al aansluiten bij de gekozen programmadoelen, al in overeenstemming zijn met de gekozen methoden en technieken of al geschikt zijn voor de doelgroep.
5. De volgende stap is het uittesten van de materialen bij de doelgroep.
6. Tijdens het testen van materialen worden vaak meerdere evaluatiemomenten geïmplementeerd, dit zijn de zogenaamde formatieve evaluaties. Meestal worden de ‘ruwe’ materialen getest bij een selectie van de doelgroep en worden vervolgens aan de hand daarvan de verdere technieken geselecteerd.
7. Ten slotte worden de materialen geproduceerd als de definitieve materialen zijn vastgesteld.

Hoe wordt het Intervention Mapping stappenplan toegepast in de praktijk?

Bestaande effectieve programma’s kunnen niet zomaar worden overgeplaatst naar een andere situatie, maar ze kunnen wel planmatig worden aangepast. Dit kan door het volledige Intervention Mapping proces van zes stappen te doorlopen, maar dan in de vorm van vragen over het bestaande programma. Uit ervaringen met Intervention Mapping blijkt dat het een bruikbaar instrument is voor de planning van projecten. Een ander voordeel is dat de ontwikkelaars van interventieprogramma’s gedwongen worden om alles goed te onderzoeken en vast te leggen.

Het kan echter lastig zijn om aan de hand van Intervention Mapping een interventieprogramma te maken. Sommige GB’ers hebben mogelijk geen toegang tot recente theoretische ontwikkelingen, ze hebben te weinig tijd of beschikken over te weinig middelen. Het is echter belangrijk dat ook GB’ers die tegen deze moeilijkheden aanlopen Intervention Mapping blijven gebruiken, omdat het toch een waardevolle houvast geeft. Het is belangrijk dat GB’ers blijven nadenken over de reden waarom en onder welke voorwaarden een bepaald programma of bepaalde activiteiten een doel zou verwezenlijken. Intervention Mapping is daarnaast ook geschikt om andere reeds bestaande methodieken te beoordelen.