Hoofdstuk 1 - Wat ligt er ten grondslag aan de psychologie als wetenschap?

Wat is psychologie?

De psychologie wordt gedefinieerd als de wetenschap van het gedrag en de geest. Gedrag zijn de observeerbare acties van mensen en dieren. Geest is sensaties, percepties en herinneringen/geheugen, gedachten, dromen, motieven en emoties van een individu. De wetenschap wordt hier gedefinieerd als 'pogingen om door middel van systematische verzameling van observeerbare data, en de logische analyse daarvan, antwoorden te vinden op vragen.

De mens is het enige wezen dat zijn acties, gevoelens, dromen en gedachten kan overdenken. Deze mogelijkheid tot reflecteren heeft geleid tot het ontstaan van de psychologie als wetenschap. De belangrijkste vraag die we onszelf binnen de psychologie stellen is: “waarom denken, voelen en gedragen mensen zich zoals ze doen?”

Hoe ziet de geschiedenis van de psychologie eruit?

In 1879 werd het eerste universitaire psychologisch laboratorium geopend door Wilhelm Wundt. Hoewel dit jaar psychologie formeel erkend werd als wetenschap, zijn de ideeën en theorieën al veel ouder. Er zijn drie fundamentele ideeën in de psychologie:

1. Gedrag en mentale processen hebben een fysieke oorzaak die op een wetenschappelijke manier bestudeerd kunnen worden.

2. De manier waarop een persoon zich gedraagt, voelt en denkt wordt tijdens de levensloop beïnvloed door zijn omgeving

3. De mechanische processen, die gedrag en mentale ervaringen veroorzaken, is het resultaat van evolutie door natuurlijke selectie.

Hoe ontstonden de ideeën dat fysieke processen gedrag veroorzaken?

Tot de 18e eeuw werd filosofie gebonden door de regels van de kerk die ervan uit gingen dat elk mens bestond uit een materieel lichaam en een niet materiele ziel. Deze theorie wordt ook wel het dualisme genoemd. René Descartes had een eigen kijk op de dualistische theorie die zich op het randje van de toen gangbare regels bevond.

Hoe zag het dualisme van Descartes eruit?

Descartes (1596-1650) zag het lichaam als een complexe machine die zonder ziel kan functioneren. Dit idee was gebaseerd op het idee dat dieren geen ziel hebben maar wel gedrag vertonen. Alles wat een dier kan en wij ook kunnen zou dus zonder ziel plaatsvinden en puur mechanisch zijn. Het verschil tussen een dier en een mens was dat mensen kunnen denken wat gedefinieerd wordt als bewuste gedachten en inschattingen. Descartes ideeën over hoe het lichaam zou werken komt sterk overeen met de werkingen van het zenuwstelsel en wat wij nu reflexen noemen: een bepaalde stimulus uit de fysieke wereld die leidt tot een bepaalde reactie in het organisme.

Het probleem met Descartes dualisme is dat het niet verklaart hoe een niet-materieel entiteit (de ziel) een materieel effect kan hebben (beweging) of hoe het lichaam zich aan natuurlijke wetten kan houden, maar bewogen kan worden door een ziel die dit niet doet. Een andere beperking is dat de theorie strikt afbakent wat wel en wat niet kan worden bestudeerd door de wetenschap. De theorie van Descartes is nog altijd populair bij niet-wetenschappers omdat dingen fysiologisch verklaard kunnen worden zonder de religieuze of spirituele achtergrond teniet te doen.

Hoe zag het materialisme van Hobbes eruit?

De Engelsman Hobbes (1588-1679) ontwikkelde ongeveer tegelijkertijd met Descartes een visie die afweek van die van de kerk. Zijn filosofie stelt dat de geest of de ziel niet bestaat en dat alles bestaat uit materie en energie wat materialisme genoemd wordt. Volgens Hobbes vindt al het menselijke gedrag zijn grondslag in fysieke processen in het lichaam, in het bijzonder processen in de hersenen. Het bewuste denken zou puur ontstaan door de mechanische werking van het brein en dus natuurlijke wetten volgen. Deze filosofie stelt geen beperkingen aan wat wetenschappelijk bestudeerd kan worden binnen de psychologie.

Wat was het gevolg van het ontstaan van ideeën over ons lichaam als machine?

Het idee van het menselijk lichaam als machine heeft vele deuren geopend voor de fysiologie, de studie van het menselijk lichaam en haar werking. Vooral de ontdekkingen over het zenuwstelsel in de 19^e eeuw zijn van groot belang geweest voor het begin van de wetenschappelijke psychologie.

Een ontwikkeling die vooral van belang was voor de latere opkomst van de psychologie, was een toegenomen inzicht in reflexen. De basisindeling van het zenuwstelsel was welbekend aan het begin van de negentiende eeuw. In 1822 demonstreerde Franҫois Magendie dat zenuwen die het ruggenmerg in gingen twee verschillende paden bevatten: één om boodschappen vanuit de sensorische receptoren in de huid naar het centrale zenuwstelsel over te brengen, en één om boodschappen vanuit het centrale zenuwstelsel terug naar de spieren te sturen. Sommige fysiologen dachten dat al het menselijk gedrag plaatsvond via reflexen en dat zogenaamde vrijwillige handelingen eigenlijk complexe reflexen zijn. Deze visie wordt ook wel reflexologie genoemd. Eén van de belangrijkste verdedigers van deze visie was M. Sechenov.

Een andere belangrijke vooruitgang in de negentiende-eeuwse fysiologie was het concept van de lokalisatie van functies, het idee dat specifieke delen van de hersenen specifieke functies hebben. Personen die onderzoek deden op dit gebied waren Johannes Müller, Pierre Flourens en Paul Broca. Zij ontdekte dat als er beschadigingen waren in bepaalde hersengebieden bepaalde functies niet meer (slechter) werkte of bepaald gedrag niet meer vertoond kon worden.

Wat is de invloed van omgeving op gedrag?

Het materialisme leidde tot de stroming van het empirisme, die stelt dat menselijke kennis en het gedachteproces voortkomen uit sensorische ervaringen. De input van de zintuigen is de basis van onze kennis van onze omgeving en dit stelt ons in staat om ons aan onze omgeving aan te passen. John Locke had de empirische theorie van de tabula rasa, schone lei. Ervaringen zijn dan het krijt die de lei vullen.

De Britse empiristen stellen geheel in lijn met het materialisme dat gedachten ervaringen reflecteren en dus niet voortkomen uit vrije wil. Volgens hen komen complexe gedachten en ideeën voort uit het onderling koppelen van elementaire ideeën, die gevormd zijn door sensorische ervaringen.

Wat is de wet van associatie van nabijheid?

Het belangrijkste principe van de empiristen is de law of association by contiguity (wet van associatie van nabijheid). De wet stelt dat als je kort na elkaar of tegelijkertijd twee sensaties ervaart, deze in je hersenen met elkaar worden geassocieerd. Als je daarna aan de ene gebeurtenis denkt de ander ook automatisch weer in je hoofd opkomt.

Bijvoorbeeld, wanneer een kind een hap neemt van een appel, ervaart het bepaalde sensaties (gewaarwordingen) zoals het zien van de rode kleur van de appel, de vorm, het proeven van zoete smaak en het horen van het woord ‘appel’ als een volwassene dit uitspreekt. Al deze sensaties worden als geheel ervaren en worden dus geassocieerd in het geheugen van het kind tot het complexe idee ‘appel’. Wanneer het kind daarna het woord ‘appel’ hoort, denk het aan de vorm, de kleur en de smaak, of wanneer het kind een appel ziet denkt het aan het woord ‘appel’. De law of association by contiguity is nog steeds belangrijk voor het begrijpen van de processen van het leren en het geheugen. Het belangrijkste in het empirisme is dat het aandacht vraagt voor de invloed van ervaring, dat tevens terug te vinden is in alle facetten van de psychologie.

Wat is het nativisme?

Nativisme is het tegenovergestelde van het empirisme. Het nativisme stelt dat bepaalde kennis en vaardigheden aangeboren zijn en dat ervaring daar niets mee te maken heeft. Alleen met deze basis zou het mogelijk zijn om te leren. De basis van het nativisme ligt in Duitsland en Immanuel Kant (1724-1804) is een bekende aanhanger. Kant maakte onderscheid tussen twee soorten kennis: a priori is aangeboren en a posteriori wordt verworven door ervaring. Kant stelt dat a posteriori-kennis alleen mogelijk is door a priori-kennis.

Wat waren de ideeën van Darwin en wat was de invloed ervan?

Kant stelde weliswaar dat bepaalde dingen zijn aangeboren, maar hij had geen idee hoe dit zo gekomen is. Charles Darwin (1809-1882) kwam met ideeën hierover in zijn inmiddels wereldberoemde boek The Origin of Species. Darwin presenteerde in dit boek zijn beroemde proces van natuurlijke selectie. Kort gezegd komt het erop neer dat individuen die eigenschappen hebben waardoor ze zich goed kunnen aanpassen aan hun omgeving. Hierbij draaide alles om de functie van gedrag, de manier waarop het gedrag het organisme helpt om te overleven en voort te planten.

Hoe verklaren psychologen mentale processen en gedrag?

Psychologie kan verklaard worden vanuit verschillende categorieën, het gedrag of de mentale ervaring kan geanalyseerd worden op de hieronder genoemde categorieën.

De eerste categorie is de biologische categorie. Deze bestaat uit vier niveaus:

Het neurale niveau, elk mentaal proces en elk gedrag is een product van het zenuwstelsel. Mensen die in dit veld werkzaam zijn, zijn:

• Gedragsneurowetenschappers. Onderzoekt hoe het zenuwstelsel een bepaald gedrag of ervaring produceert. kan zowel op grote schaal (brein delen) bekeken worden of op kleine schaal (zenuwcel)

• Biopsychologie. Onderzoekt de manieren waarop hormonen en drugs hun invloed uitoefenen op de hersenen om gedrag en ervaringen te veranderen, zowel in menselijke- als niet-menselijke dieren.

• Genetisch niveau. wordt de oorzaak in de genen gelegd. Genen zijn eenheden met erfelijk materiaal en zorgen voor de bouw van het hele lichaam zo ook de hersenen. Mensen die werkzaam zijn in dit veld worden gedragsgenetici genoemd. Zij bestuderen zowel mensen als dieren, en onderzoeken welke genen bijdragen aan een specifiek kenmerk.

• Evolutionaire niveau de basale biologische processen van gedrag en mentale ervaringen zijn het product van natuurlijke selectie. Evolutionaire psychologen onderzoeken onder andere hoe een bepaald gedrag of kenmerk tot stand is gekomen door evolutie, de evolutionaire functie van het gedrag of kenmerk.

De tweede categorie is de ervaringscategorie. Deze bestaat uit vijf niveaus:

• Leren niveau, hier wordt de oorzaak van bepaald gedrag gezocht in de eerdere ervaringen van de persoon. Leerpsychologen verklaren gedrag aan de hand van ervaringen en bestuderen wat de meest efficiënte manier is om nieuwe vaardigheden te leren.

• Cognitieve niveau heeft de focus op het brein. Cognitie wordt gedefinieerd als de opgeslagen informatie in het brein en omvat gedachten, overtuigingen en alle vormen van geheugen. Je kan het vergelijken met een computernet. De hersenen zijn een computer en werken volgens bepaalde regels van handelen (de software). Het is mogelijk om data erin op te slaan en die op een later moment weer tevoorschijn te halen. Cognitief psychologen onderzoeken de cognities die ten grondslag liggen aan gedrag. Ook houden ze zich bezig met het achterhalen van hoe informatie opgeslagen en geordend wordt, oftewel met het geheugen.

• Sociale niveau, de poging om te begrijpen en te verklaren hoe de gedachten, gevoelens en het gedrag van een indicidu beïnvloed wordt door de geïmpliceerde, ingebeelde of echte aanwezigheid van anderen. sociaalpsychologen verklaren gedrag in termen van sociale druk (social pressure). 

• Culturele niveau, cultuur is de gebruiken en overtuigingen van een sociale groep. Elke cultuur heeft zijn eigen kenmerken en beïnvloedt zo de mensen die in die cultuur leven. Cultureel psychologen karakteriseren een cultuur in termen van hoe een individu zich in de cultuur voelt, denkt en gedraagt.

• Ontwikkelingsniveau. Dit zijn de leeftijd gerelateerde verschillen. Gedrag kan deels voorspeld worden door iemands leeftijd en ontwikkelingsfase. Ontwikkelingspsychologen onderzooeken de typische mentale processen en gedragingen die bij een bepaalde leeftijd horen. Ook zijn ze geïnteresseerd in de processen die aan deze gedragsveranderingen ten grondslag liggen. In deze processen kun je alle niveaus terugzien.

De hierboven genoemde niveaus moeten niet gezien worden als tegenpolen, maar als complementaire benaderingen die samen een compleet beeld schetsen van belangrijke aspecten van de psychologie.

Wat bestudeert men nog meer binnen de psychologie?

Binnen de psychologie bestaan natuurlijk nog veel meer specialisaties, maar daarbij gaat het meer om wat er bestudeerd wordt dan om het niveau van analyse. Denk bijvoorbeeld aan motivatie-, klinische-, sensorische-, perceptiepsychologie en psychologie van emotie.  Psychologie is geen op zichzelf staande wetenschap, maar is verbonden met de verschillende natuur-, sociale- en humanitaire wetenschappen. Psychologie al beroep kan eigenlijk op vier verschillende velden: academisch (universiteit en colleges), klinisch, scholen, business/overheid. Buitenstaanders zien de psychologie vaak als een studie van abnormaal gedrag, terwijl de psychologie voornamelijk de studie is van normaal gedrag.

Bulletpoints

• Descartes (1596-1650) zag het lichaam als een complexe machine die zonder ziel kan functioneren. Dit idee was gebaseerd op het idee dat dieren geen ziel hebben maar wel gedrag vertonen. Alles wat een dier kan en wij ook kunnen zou dus zonder ziel plaatsvinden en puur mechanisch zijn. Het verschil tussen een dier en een mens was dat mensen kunnen denken wat gedefinieerd wordt als bewuste gedachten en inschattingen. Descartes ideeën over hoe het lichaam zou werken komt sterk overeen met de werkingen van het zenuwstelsel en wat wij nu reflexen noemen: een bepaalde stimulus uit de fysieke wereld die leidt tot een bepaalde reactie in het organisme.

• De Engelsman Hobbes (1588-1679) ontwikkelde ongeveer tegelijkertijd met Descartes een visie die afweek van die van de kerk. Zijn filosofie stelt dat de geest of de ziel niet bestaat en dat alles bestaat uit materie en energie wat materialisme genoemd wordt. Volgens Hobbes vindt al het menselijke gedrag zijn grondslag in fysieke processen in het lichaam, in het bijzonder processen in de hersenen. Het bewuste denken zou puur ontstaan door de mechanische werking van het brein en dus natuurlijke wetten volgen. Deze filosofie stelt geen beperkingen aan wat wetenschappelijk bestudeerd kan worden binnen de psychologie.

• De Britse empiristen stellen geheel in lijn met het materialisme dat gedachten ervaringen reflecteren en dus niet voortkomen uit vrije wil. Volgens hen komen complexe gedachten en ideeën voort uit het onderling koppelen van elementaire ideeën, die gevormd zijn door sensorische ervaringen.

• Het belangrijkste principe van de empiristen is de law of association by contiguity (wet van associatie van nabijheid). De wet stelt dat als je kort na elkaar of tegelijkertijd twee sensaties ervaart, deze in je hersenen met elkaar worden geassocieerd. Als je daarna aan de ene gebeurtenis denkt de ander ook automatisch weer in je hoofd opkomt.

• Nativisme is het tegenovergestelde van het empirisme. Het nativisme stelt dat bepaalde kennis en vaardigheden aangeboren zijn en dat ervaring daar niets mee te maken heeft. Alleen met deze basis zou het mogelijk zijn om te leren. De basis van het nativisme ligt in Duitsland en Immanuel Kant (1724-1804) is een bekende aanhanger. Kant maakte onderscheid tussen twee soorten kennis: a priori is aangeboren en a posteriori wordt verworven door ervaring. Kant stelt dat a posteriori-kennis alleen mogelijk is door a priori-kennis.

Tentamentickets

• Wat erg belangrijk is, is dat je de grote vershillende stromingen weet zoals: Dualisme, Materialisme, Empirisme en Functionalisme.
• Voor evolutie en ontwikkeling is het belangrijk om te onthouden dat Psychologen altijd denken in termen van: wat voor functie heeft het gedrag. Als we gedrag om geen reden zouden uitvoeren, zou het nutteloos zijn het te bestuderen. Ook als het gedrag een negatieve uitkomst heeft kan het wel een functionele basis hebben.
• Op YouTube zijn veel goede filmpjes te vinden over de basis van de psychologie (en stromingen). Dit kan je helpen met het visualiseren en onthouden van de stof.