Patiëntgericht communiceren in de ggz
Hoofdstuk 13
Motiveren tot gedragsverandering

Inleiding

Motiverende gespreksvoering is een directieve behandelmethode waarbij de hulpverlener de cliënt beschouwd als gelijkwaardig, verantwoordelijk, zelfstandig en bekwaam. Het doel is de cliënt te beïnvloeden in de richting van positieve gedragsverandering.

De hulpverlener probeert de cliënt zijn intrinsieke motivatie voor verandering op te roepen.

In het gesprek ga je uit van de wensen, behoefte en motivatie van de cliënt. Je respecteert de keuze van de cliënt.

Hanteren van de veranderingscirkel van Prochaska en DiClemente

Het zal beter lukken de cliënt te motiveren voor gedragsverandering als je nauw aansluit bij wat hij op dat moment zelf wilt. Dit doe je door je in de eerste instantie af te vragen in welke fase van gedragsverandering de cliënt zich bevindt, en daarna welke gespreksvaardigheden en interventies hierop aansluiten.

De fasen van gedragsverandering zijn: 1) vooroverweging. Ik heb geen probleem, de ander heeft een probleem 2) overweging. Heb ík een probleem? 3) voorbereiding. Wat moet ik eraan doen? 4) actie. Ik weet wat met te doen staat. 5) volhouden van het nieuwe gedrag. Hou houd ik het vast? 6) terugval. Zie je nou wel, het zal me nooit lukken.

Dit proces is cirkelvormig, en de cliënt kan beide kanten op bewegen.

Valkuilen tijdens een motiverend gesprek

Een motiverend gesprek heeft de volgende valkuilen: 1) voorbarige thematisering, je hebt meer kans op een succesvol gesprek als de cliënt zelf met het gespreksvonderwerp komt. Laat de cliënt zelf de agenda bepalen. 2) Het ontstaan van een kruisverhoor.Stel liever open, belangstellende vragen en wissel deze af en toe af met een gesloten vraag. 3) Reparatiereflex, zodra de cliënt een probleem benoemd bedenkt de hulpverlener direct een oplossing. Luister liever naar wat de cliënt er zelf over te vertellen heeft en laat hem zelf met een oplossing komen. 4) Het innemen van een bepaald standpunt. Pleiten werkt averechts. Het is beter de cliënt erkenning te geven voor het probleem en de gelegenheid de oorzaak te benoemen.

Invoegen

Grondhouding bij een motiverend gesprek

Ga er altijd van uit dat de cliënt een goede reden heeft om bepaald gedrag te vertonnen of na te laten. Probeer die keuze te accepteren en respecteren. Zo zal de cliënt zich vrij voelen wél naar je advies te luisteren en een eigen beslissing te nemen. Neem een compassievolle houding aan en probeer oprecht en onbevangen nieuwsgierig te zijn.

Geef de cliënt erkenning voor wat hij wel goed doet en heeft bereikt.

Communicatiestijlen: volgen, richting geven en gidsen

Om de cliënt te motiveren kun je drie communicatiestijlen gebruiken: 1) Volgen, vooral actief luisteren. Dit hoort bij een symmetrische (gelijkwaardige) relatie. Dit doe je vaak aan het begin van een gesprek. 2) Richting geven. Hoort bij een complementaire (aanvullende) relatie. De hulpverlener geeft aan wat er volgens hem moet gebeuren. 3) Gidsen, past bij een gelijkwaardige relatie. Je gidst de cliënt bij het vinden van een eigen oplossing.

Inzet aan een ervaringsdeskundige

Een ervaringsdeskundige heeft een opleiding gevolgd om zijn of haar persoonlijke ervaring met herstel in te zetten ten behoeven van de ondersteuning van anderen. Hij is vaak de belichaming van hoop op herstel en kan hij of zij vragen beantwoordden.

Van niet willen naar misschien wel willen

Vooroverweging

Bewustwording

De cliënt moet zich ten eerste bewust worden van zijn ongezonde gedrag. Als dat niet zo is, probeer dan de actuele problemen die de cliënt inbrengt in verband te brengen met het ongewenste gedrag. Hiermee zaai je twijfel.

Indien de cliënt zelf geen problemen heeft, maar wel last heeft van anderen die zijn levensstijl als een probleem ervaren, probeer dan samen tot een hulpvraag te komen.

Patiëntgericht informeren

Als de cliënt informatie wilt, geef hem dit dan volgens de patiëntgerichte methode. Informatie die nauw aansluit bij zijn behoeften zal hem eerder motiveren. Je biedt de informatie aan in normale taal, in een hanteerbare hoeveelheid en je besluit met een open vraag.

Indien je de cliënt niet bewust krijgt van het feit dat hij een probleem heeft, laat het onderwerp dan rusten.

Maak samen een beslissingsbalans

Is de cliënt zich bewust van het feit dat hij een probleem heeft, peil dan hoe hij er zelf over denkt. Aan de hand hiervan kun je schatten hoever hij in het veranderingsproces is.

Een beslissingsbalans maak je door de voor- en nadelen van he ongewenste gedrag op en rijtje te zetten. Hetzelfde doe je voor het gewenste gedrag. Hierbij hou je je afzijdig. Een goede balans doet recht aan beide kanten van de ambivalentie.

Vat het besprokene kort samen en besluit eventueel met de vraag ‘wat nu?’

Onderzoek samen de motivatie en het vertrouwen in eigen kunnen

Inzicht in het vertrouwen in eigen kunnen motiveert de cliënt verder. Het kan nuttig zijn om schaalvragen te stellen. Door te vragen waarom de cliënt geen later cijfer op een schaal weergeeft, geef je hem de gelegenheid te vertellen hoe sterk zijn geloof in eigen kunnen is.

Ga samen op zoek naar een positief doel

Onderzoek samen met de cliënt wat hij wél wil.

Een cliënt die zijn voornemen formuleert als iets niet meer willen zonder daar iets tegenover te stellen maakt het zichzelf moeilijk.

De cliënt moet niet stoppen met iets ouds, maar starten met iets nieuws. Hiermee help je de cliënt uit alles of niets denken.

Van misschien wel naar zeker willen

Voorbereiding

Een stappenplan opstellen

Geef de cliënt ten eerste erkenning dat de cliënt de beslissing heeft genomen van zijn ongewenste gedrag af te willen. Hierna is het tijd om een haalbaar en concreet stappenplan op te stellen. Moedig de cliënt aan één gedragsaspect tegelijk te veranderen. Laat hem kleine, haalbare doelen formuleren. Hierbij moet hij zo veel mogelijk zijn eigen plan maken. Als de cliënt het even niet weet, brainstrom dan eerst over een mogelijke aanpak.

Soms helpt een indirecte suggestie of herinneringen aan eerdere successen.

Het helpt om de cliënt zijn eigen gedrag te laten herhalen en het samen op te schrijven.

Voorbereiden op terugval

Het is belangrijk de cliënt voor te bereiden op terugval. Neem de mogelijke negatieve consequenties voor het ontbreken van het oude gedrag door. Bespreek zo concreet mogelijk welke risicosituaties de cliënt kan verwachten, hoe hij met deze momenten kan omgaan en wie in zijn omgeving kunnen helpen. Bedenk samen een mogelijke beloningstrategie.

Het helpt om een terugval te bestempelen als een normaal onderdeel van het veranderingsproces.

Als de cliënt blijft twijfelen kun je soms beter het beslissingsproces vertragen en bedenktijd voorstellen.

Van zeker willen naar doen en blijven doen

Actie en volhouden

Tijdens de actiefase voert de cliënt zijn beslissing daadwerkelijk uit. Hij verandert gedrag.

Het is zaak de cliënt gesprekstechnisch te blijven motiveren en stimuleren. Benoem concrete successen.

Vooral complimenten en het benoemen van concrete successen zijn belangrijk.

Van blijven doen naar tijdelijk terugvallen

De cliënt kan altijd terugvallen in het probleemgedrag. Probeer voor dat dit gebeurt te voorkomen dat hij denkt in termen van alles of niets. Formuleer de terugval positief. Als een normaal iets en een goede eerste poging.