Zorginstituut Nederland

Doordat er tijdens de zwangerschap vele lichamelijke veranderingen optreden die de werking van geneesmiddelen kunnen beïnvloeden, moeten geneesmiddelen bij zwangeren uitsluitend op strenge indicatie worden voorgeschreven. Een paar van die veranderingen die de farmacokinetische eigenschapen van geneesmiddelen beïnvloed zijn onder andere het toenemen van het circulerend- en verdelingsvolume. Indien de zwangere een chronische ziekte heeft zoals diabetes mellitus, epilepsie of hypertensie, is het gebruik van geneesmiddelen tijdens de zwangerschap niet altijd te voorkomen. Er is nog weinig onderzoek naar het precieze effect van geneesmiddelen op de oorzaak van aangeboren afwijkingen bij de foetus. Wel is het bekend dat het metabolisme van de foetus tekort kan schieten bij het omzetten en ontgiftigen van geneesmiddelen. Daarnaast is het tijdstip in de zwangerschap waarop het middel wordt gebruikt van belang. Hierbij is vooral de periode van de organogenese van de foetus belangrijk, waarbij het nemen van medicatie ongewenste effecten kan hebben op de vrucht.

De mogelijke teratogene effecten van geneesmiddelen worden vooral bepaald door dierexperimenteel onderzoek. Voor het geneesmiddelengebruik bestaat een categorisering van de categorie A tot en met D en X. Hieronder worden de definities besproken.

• Categorie A: zijn de meest veilige geneesmiddelen die gebruikt kunnen worden tijdens de zwangerschap. Hierbij zijn er geen schadelijke effecten waargenomen.

• Categorie B: bij deze geneesmiddelen zijn er slecht een beperkt aantal stoornissen of schadelijke effecten waargenomen. Deze categorie wordt verder ingedeeld in categorie B1, B2 en B3.

• Categorie C: dit zijn geneesmiddelen die niet rechtstreeks teratogeen zijn maar wel met hun farmacologische effecten stoornissen veroorzaken. Dit betekent dat deze middelen een risico voor de foetus kunnen inhouden.

• Categorie D: van deze geneesmiddelen is bekend dat ze een verhoogde incidentie van foetale misvormingen kunnen geven. Deze geneesmiddelen geven primaire teratogene effecten.

• Categorie X: deze geneesmiddelen zijn bijna zeker van de kans op het krijgen van teratogene schade.

Het betekent niet dat een middel gecategoriseerd in klasse D nooit tijdens de zwangerschap kan worden voorgeschreven. Een voorbeeld hiervan zijn de anti-epileptica. Deze zijn met uitzondering van benzodiazepinen als D gecategoriseerd. Indien deze middelen noodzakelijk zijn voor de zwangere vrouw, worden deze middelen ondanks dat ze in categorie D zitten, toch voorgeschreven.

Borstvoeding

Er is nog minder bekend over de inname van geneesmiddelen tijdens het geven van borstvoeding aan de zuigeling. Voor de meeste geneesmiddelen is hiervoor geen informatie beschikbaar. Het effect van de geneesmiddelen op de borstvoeding wordt gebaseerd op de hoeveelheid van het geneesmiddel dat kan worden aangetroffen in de moedermelk. De aanbevelingen bestaan uit het voorschrijven van het geneesmiddel, indien dit volstrekt noodzakelijk is. Daarnaast kan de borstvoeding worden gestaakt indien het geneesmiddel kortdurend wordt gegeven.