Wat werkt bij het implementeren van jeugdinterventies? - Daamen - Universiteit Utrecht

Daamen

Wat werkt bij het implementeren van jeugdinterventies?

Inleiding

Determinanten > belemmerende/bevorderende invloed op implementeren jeugdinterventies. 4 categorieën: interventie, doelgroep, organisatie, (maatschappelijke) context. Implementatieproces kenmerkt zich door 4 fasen: verspreiding, adoptie, invoering en borging. Wanneer een interventie goed is geïmplementeerd, kan de effectiviteit van een interventie verdubbelen.

Drie stappen die van belang zijn om grote evidence based interventies te implementeren:

1. Het op grote schaal verspreiden van de evidence based interventies;
2. Vervolgens het op hoge kwaliteit doorvoeren van de interventies;
3. Tot slot zorg dragen voor een lange termijn duurzame implementatie;

Belang van zicht krijgen op implementatie: enerzijds vergroot een goed implementatieproces de effectiviteit van interventies, anderzijds worden evidence based interventies nog te weinig verspreid door barrières in het implementatieproces.

Definitie

Implementatie van jeugdinterventie: een interventie wordt programma-integer uitgevoerd en dat leidt tot de bedoelde verbetering bij de jeugdige; bovendien zijn deze uitvoering en uitkomsten blijvend. Een geslaagd implementatieproces is te onderscheiden op twee gebieden:

• Implementatie in enge zin: de geïmplementeerde interventie wordt uitgevoerd zoals bedoeld. Wordt ook wel ‘programma integriteit’ genoemd.
  • Professionals moeten programma aanpassen aan werkwijze en omgeving > nodig om uit de voeten te kunnen, maar wel risico dat interventie niet wordt uitgevoerd zoals bedoeld. Hierom is het van belang om goed zicht te hebben op de werkzame factoren van een interventie, zodat je die wel goed uitvoerd.
• Implementatie in brede zin: de beoogde resultaten voor de cliënt worden door de geïmplementeerde interventie behaald.

Planmatig implementeren omvat het inrichten, uitvoeren, monitoren en borgen van het implementatieproces. Het procesmatig implementeren omvat het implementatieproces zelf, dat bestaat uit een aantal fasen.

Planmatig implementeren

Het implementeren van een interventie vraagt om een planmatige aanpak (om grip te krijgen op invloedrijke factoren en verschillende strategieën) > implementatiewijzer: plan-do-check-act cyclus (PCDA)↓

• Plan: startpunt implementatie: wat is de huidige situatie en wat de gewenste? > formuleren van doelen > determinanten analyseren > implementatiestrategieën bepalen (implementatieproces ontwerpen, deze vormt de fundering voor verdere verloop) > na planfase goed blijven monitoren of gekozen strategieën aansluiten > eventueel bijstellen.

Procesmatig implementeren

Procesmatig implementeren: rekening houden met verschillende fasen en stappen van het implementatieproces. Er zijn verschillende theoretische modellen om het implementatieproces te concretiseren. Verschillende theorieën zijn in te delen in twee categorieën:

• Fasen van implementeren: gericht op het concretiseren van fasen die een implementatieproces kenmerken.
• Factoren van implementeren: gericht op het concretiseren van factoren die van invloed zijn op het slagen van een implementatieproces.

Fasen van implementeren:

1. Verspreiding: professionals maken globaal kennis met interventie;
2. Adoptie: professionals ontwikkelen een positieve attitude jegens interventie waardoor zij open staan voor eventueel gebruik ervan en daartoe uiteindelijk ook beslissen de interventie te gaan gebruiken;
3. Invoering: professionals voeren interventie uit. Wordt ook implementatie genoemd;
4. Borging: professionals hebben interventie geïntegreerd in werkwijze. Uitvoering van interventie wordt regelmatig geëvalueerd en bijgesteld waar nodig.

In de 2^e en 3^e fase worden veelal trainingen ingezet om professionals te bekwamen in het uitvoeren van de interventie. Fasering van implementatieproces is niet lineair, ze kunnen een andere volgorde hebben.

Determinanten

Determinanten: belemmerende en bevorderende factoren in een implementatieproces. Implementatiestrategieën vergroten bevorderende determinanten en verlagen belemmerende. Determinanten zijn in vier categorieën te verdelen:

1. Interventie

Vijf kenmerken die kans op succesvolle implementatie vergroten:

• • Het verwachte voordeel van een interventie;
  • Passend bij de waarden, overtuigingen, geschiedenis en behoeften van de gebruiker;
  • De mate van complexiteit van een interventie;
  • Uitprobeerbaarheid;
  • Observeerbaarheid (uitvoering van interventie bij collega’s observeren);

De mate waarin met de interventie geoefend kan worden (uitprobeerbaarheid) en de observeerbaarheid van een interventie heeft een significante positieve invloed op de intentie de interventie te gaan gebruiken. Ook de aansluiting van de interventie bij de cliënt is een belangrijke determinant voor een implementatieproces.

2. Doelgroep (de professionals)

Mate waarin professionals zich competent genoeg voelen spelen een rol. Ook de attitude (mate waarin professionals inschatten dat uitvoeren van interventie hen iets positiefs/negatiefs oplevert) van de professional en de subjectieve norm (mate waarin gebruik van interventie binnen en buiten organisatie sociaal geaccepteerd is) zijn van groot belang.

Professionals zijn in te delen in een vijftal types:

1. Innovators: kenmerken zich door hun fascinatie voor vernieuwing, leergierigheid en dat zij niet bang zijn om risico’s te nemen.
2. Early adapters: opinieleiders. Zoeken vernieuwing en daarvoor hebben zij o.a. contacten met innovators, maar ook met elkaar. Ze hebben veel contacten en zijn sociaalvaardig. De early adapters kiezen verschillende vernieuwingen om uit te testen in de eigen praktijk en vinden het leuk ervaringen te delen.
3. Early majority: groep die de early adapters in de gaten houdt. Volgen vernieuwingen op afstand. Zijn voornamelijk gericht op interne werkprocessen en houden niet van risico’s.
4. Late majority: t.o.v. early majority conservatiever. Gericht op eigen werkprocessen. Zodra de late majority signalen opvangt dat de vernieuwing een onderdeel wordt van het werkproces, dan zullen zij zich de interventie eigen maken.
5. Laggards: traditionele groep. Werkt liever met bekende werkwijzen dan nieuwe werkwijzen aan te nemen. Door kritische houding kunnen ze mogelijk problemen in de nieuwe werkwijzen signaleren en bespreekbaar maken.

Community readiness model: verschillende stadia van mate waarin professionals klaar zijn om de interventie daadwerkelijk uit te voeren: geen bewustzijn > ontkenning > vaag bewustzijn > voor-planning > voorbereiding > inwijding > stabilisatie. Implementatiestrategieën moeten aansluiten bij het stadium waarin professional zich bevindt.

3. Organisatie (instelling waarbinnen interventie uitgevoerd gaat worden)

Determinanten: randvoorwaarden als financiële middelen, personeelscapaciteit, beschikbaarheid materialen, turbulentie in organisatie, feedback en formele bekrachtiging van interventie. Ook verandercultuur (mate van invoering vernieuwingen) is belangrijk. Tot slot is sterk leiderschap een determinant: betrekken van alle professionals in organisatie en duidelijke sturing en richting geven aan implementatieproces.

4. (maatschappelijke) context (context waarin interventie wordt geïmplementeerd)

Determinant: mate waarin interventie past binnen bestaande wet- en regelgeving.

Implementatiestrategie

Determinanten kunnen beïnvloed worden door een implementatiestrategie: bewust gekozen set activiteiten die worden ingezet in het implementatieproces. Onderzoek geeft aan dat het van belang is vóórdat de implementatie van start gaat, wordt geanalyseerd welke determinanten er op de vier niveaus zijn en daarop implementatieactiviteiten worden afgestemd (aansluitend bij fasen en determinanten).

              Algemene implementatiestrategieën

Twee verschillende niveaus implementatiestrategieën: 1) professional moet worden toegerust om interventie uit te kunnen voeren; 2) omgeving van professional moet worden aangepast zodat interventie daar uitgevoerd kan worden.

Drie verschillende type veranderingen:

1. Eerste orde verandervraagstuk: ontwerpbenadering. Relatief klein van aard of zéér urgent dat direct handelen verlangt. Duidelijk begin- en eindpunt van implementatieproces. Effectief wanneer er weinig betrokkenen en factoren zijn die van invloed zijn op implementatieproces.
2. Tweede orde verandervraagstuk: ontwikkelbenadering. Complex type vraagstuk. Verandering heeft invloed op groot deel van organisatie en vraagt om andere werkwijze professionals. Bijv. invoeren van interventie > veranderproces is procesmatig van aard.
3. Derde orde verandervraagstuk: lerend vernieuwen’ benadering. Eindpunt van implementatieproces is nog niet helder. Gaandeweg wordt vorm bepaald en ontwikkeld. Vraagt toewijding en betrokkenheid van alle betrokkenen.

Community development team strategie: uitvoerders worden bij de start van implementatieproces al actief betrokken. Peer to peer netwerken worden opgezet > geven samen implementatieproces vorm. Uit onderzoek blijkt dat met name de interactie tussen uitvoerders van de interventie, de interventieontwikkelaar, de trainers, leidinggevenden en beleidsmakers effectief is omdat zo een gezamenlijk implementatieproces kan worden ingezet, activiteiten kunnen worden afgestemd en barrières snel worden gesignaleerd.

Zevental regels dat op elk implementatieproces toepasbaar is:

1. Vind innovaties
2. Vind en ondersteun innovators
3. Investeer in early adaptors
4. Maak de activiteiten van de early adaptors zichtbaar
5. Vertrouw en maak her-innovatie mogelijk
6. Creëer ruimte voor verandering
7. Het goede voorbeeld

Implementatieactiviteiten per fase van implementeren

Verspreiding

• Vier elementen zijn van essentieel belang:
  • De bron: ingeschatte kwaliteit en betrouwbaarheid van bron. Ervaring van gebruikers met bron.
  • Content: specifieke elementen die gebruiker aanspreken.
  • Het medium: gebruikers moeten bekend zijn met medium, moet betrouwbaar worden ingeschat.
  • Gebruiker: verschillende type gebruikers vragen verschillende soorten informatie.
• Goede kennisinfrastructuur en kennisniveau in de organisatie is van belang.
• Het actief verspreiden van informatie blijkt een effectieve methode te zijn, net als face to face verspreiden.
• Informatie die verspreid wordt, moet actueel, uitnodigend en te begrijpen zijn.
• Informatie moet duidelijk maken wat het doel van de interventies is en wat er van ontvangers van de informatie verwacht wordt.
• Van belang dat professionals voor langere periode op verschillende momenten/manieren geconfronteerd worden met informatie over interventie.
• Er moet voldoende budget en tijd zijn.

Adoptie

• Vier stappen zijn van belang:

1. Sleutelfiguren moeten betrokken zijn bij het implementatieproces en moeten de interventie noodzakelijk en waardevol vinden.
2. Interventie moet passen binnen normen en waarden van organisatie.
3. Determinanten in het beleid van interventie moeten geïdentificeerd en mogelijk aangepast worden.
4. Innovators die de interventie willen promoten onder gebruikers moeten betrokken worden.

• Determinanten: fit van interventie in organisatie, self-efficacy professionals, beschikbaarheid benodigdheden, attitude professionals, kwaliteit externe netwerken en aanwezigheid van implementatie materiaal.
• Kernactiviteiten om het uitvoeren van interventies mogelijk te maken:
  
  • In kaart brengen wat professionals nodig hebben om interventie uit te kunnen voeren en wat de uitvoering van de interventie hen op kan leveren.
  • Het maken van een plan van aanpak gericht op het overwinnen van implementatiebarrières.
  • Continue monitoring en ondersteuning met als doel de voortgang van de betrokkenen te bevorderen en te motiveren.
  • Waarborgen van interventietrouwheid.

Invoering

• Drie stappen:

1. Verzorg de benodigde ondersteuning en faciliteiten die de uitvoerders nodig hebben.
2. Monitor de implementatieactiviteiten.
3. Creëer een feedbackstructuur zodat alle betrokkenen in het proces op de hoogte blijven van de vorderingen van het implementatieproces.

• Determinanten: kenmerken van professionals (self-efficacy), ervaring met evidence-based programma, attitude jegens interventie, mogelijkheden voor beloning voor uitvoering van interventie. Er moet ook oog zijn voor organisatorische determinanten.
• Effectieve activiteiten: geven van training (verschillende vormen, moet ook bijdragen aan de professionele ontwikkeling van ontvangers). Daarnaast blijkt ook continue intervisie over de uitvoering een effectieve activiteit te zijn. Tot slot blijkt het monitoren op programma integriteit effectief te zijn in de uitvoeringsfase.

Borging

• Determinanten die kans op duurzaamheid interventie vergroten:
  • Goede selectie van interventie;
  • In de adoptiefase en invoeringsfase al rekening houden met een langdurige uitvoering van de interventie;
  • Een organisatiestructuur en cultuur die het gebruik van de interventie ondersteunen.
• Ook zijn voldoende financiën om de interventie te blijven onderhouden van belang.
• Community development team model: gericht op monitoren van de uitvoering  van interventie, het ondersteunen van professionals die met de interventie werken.

Conclusie